Toteltasun

Toteltasuna, aitzinetik ezagutzen da, Aristotelesek mihiari leporatzen zion nahastea. pentsamendua edo ideiak, mintzamena baino lehenago baitzihoan. Ideia honek XIX. mendera arte iraun zuen, ordura arte, ebakuntza bidez zuzentzen ahalegintzen ziren (sustraia zatituz, ziriak moztuz, protesi bidez…). Besteak, aldiz, arnas bideko zabalkuntza eta begetazio adenoideak eta amigdalak erauziz.

Sigmund Freud eta bere jarraitzaileak, lehengoko ikuspuntua zuzentzeko asmotan, toteltasuna urduritasun krisiarekin erlazionatu zuten, baita arazo psikikoekin, desira erreprimituak kanporatzeko ahalegina islatzen baitzuen.

• Neurogenika: Lesio edo kolpe batek eragiten duenean. Eskuratutako toteltasuna bezala ezagutzen da. Hitzaren edozein parteetan azaldu daiteke, kantatzen edo xuxurlatuz ere azal daitekeelarik.
• Psikogenia: Ez da arruntena. Trauma emozional edo, arrazonamendurako edo pentsamendurako arazoak ematen direnean. XIX. mendearen inguruan, toteltasuna sortzen zuen kausarik nagusiena zela pentsatzen zen. Egin berri diren ikerketek, esandakoa ez zela zuzena frogatu dute, kasu mugatuetan soilik eman daitekeela. Ez dute antsietaterik erakusten.
• Garapenean: Toteltasun motetatik arruntena da . Haurra, hizkuntza eta hizkera ikasten ari denean ematen da, 2 eta 5 urte bitartean. Ondoren, haurrak egitura gramatikal konplexuagoak ikastean, arazoak aurkeztuko ditu. Batzuek, ondo erreakzionatzen dute eta errekuperatuko dira. Besteak aldiz, intentsitate handiarekin eman bada arazoa eta toteltasuna garatzeko testuinguru aproposa bada, estrategiak emango dira hau ekiditeko (indarra eta tentsioa erabiliz hitz egiterakoan) eta ezkutatzeko.

• Tonika: Espasmoek eragindako toteltasuna. Etenaldien ondorioz, erabiltzaileak zurruntasuna eta tentsioa aurkezten du aurpegi aldean. Diagnostiko larriena da.
• Klonikoa: Silaben eta hitz osoen errepikapenean ematen da, normalean, gehiago kontsonantean bokaletan baino, gehiago herskarietan eta gehienetan hitzaren hasieran bukaeran baino.
• Toniko-klonikoa edo mistoa: Arruntena izaten da, zaila baita disfemiko toniko edo kloniko huts bat aurkitzea, gehiengoak, bi sintoma konbinatzen baitituzte.

Neurofisiologikoki, totelak, garuneko hemisferio ezkerreko aldean, eskasia aurkezten dute hitz egiteko erabiltzen den gunean, eskuineko hemisferioko mekanismoen bitartez konpentsatuko da.

• Genetika: Bixki monozigotiko disfemikoetan, batek toteltasuna jasaten badu, besteak %77-ko probabilitatea dauzka sufritzeko, aldiz dizigotikoetan %32-koa.
• Sexua: Gizonezkoetan, ohikoagoa (%75) izaten da disfemia kasuak.
• Psikolinguistikoa: Inteligentzia handia duten pertsonetan, pentsamendua hizkera baino azkarrago ematen dela esaten da, ondorioz toteltasunera eramanez.
• Traumatikoak: Txoke emozional baten ondorioz edo tentsio-egoera luzea eman denean.

Lewis Carrollek, Aliceren abenturak Lurralde Miresgarrian liburuaren idazlea, disfemia jasaten zuen, baita bere senideek ere.

40 milioi disfemiko daude munduan. Gaixotasunaren estatistikek azaltzen dutenez, herrialde garatuetako gizonezkoetan gehiago ematen da. Hau, hirugarren munduan, patologia minor bat da eta askotan, ez da diagnostikatzen.

Lehen pausoa, disfemia eta toteltasun ebolutiboa bereiztea da.

Toteltasun ebolutibo arruntak, umearen mintzairaren garapenean azaltzen da, 3 urtearen buruan. Umeak, ez du jasango disfemiko kontziente batek mintzatzeko garaian sufri ditzakeen sintomak (beldurra, estres...). Gainera, toteltasun ebolutiboan, hitz osoaren errepikapena maizago emango da. Umeak, 3 eta 5 urte bitartean, toteltasun ebolutiboa jasaten jarraitzen badu, toteltasun fisiologikoaren aurrean egongo gara. Kasu honetan, ez da gomendagarria esku hartzea, kalterako izan daiteke. Jarraibide egokia erakutsi beharko diogu, zigorrik jarri gabe. Heldutasunera iristean,10%-k bakarrik garatuko dute disfemia.

Ume direnei, disfemia diagnostikatzeko, 5 urte baino gehiago eduki beharko dute. Umeak 5 eta 7 urte bitartean badago, lehen mailako disfemia jasaten ariko da. Umeak, 7 eta 10 urte bitartean badago, bigarren mailako disfemia edukiko du: Sintomen gaizkiagotzea sufrituko du eta kontziente izango da nahasmenduarekin. Ondorioz, estrategiak garatuko ditu hau saihesteko, esaldiaren sintaxia aldatuz edo hitzaren sinonimoak erabiliz. Gainera, umeak, arazo sozialak edukiko ditu bere kideekin.

Ikusketa bitartez ematen da. Helburua ez da erabiltzailea etiketatzea, nahasmendua larriagotzen duten faktoreak ikertzea baizik, ahal den neurrian txikiagotuz. Hauek dira faseak:

• Anamnesia: Datu medikuak eskuratzea da oinarri; Familiarrak, sozialak eta akademikoak.
• Behatu eta ebaluatu erabiltzailearen mintzaira.
• Datuen erregistroa
• Mintzatzeko modu normalarekin konparaketa.

Disfemia ebaluatzeko tresna ohikoenak hauek dira:

• Irakurmenezko eta idatzizko frogak.
• Bideokamerarekin grabazioak.
• Kontagailuak.
• Kronometroak.
• Neumopoligrafoak: Erabiltzaileak arnasa hartzen duen bakoitzean neurtzeko.
• Visi-pitch: Ahotsa aztertzea ahalbidetzen du, tonalitatea eta intentsitatea batez ere. Gaurkotasunean, programa informatikoen bitartez gauzatzen da (ezagunetarikoa Praat programa da).
• Neumopoligrafoa: Arnasketaren kurbak neurtzen ditu. Bideokamerarekin batera, erabilgarritasun gehien duen tresna da.

Ebaluatzeko faktoreen artean, ondorengo hauek hartuko dira kontuan:

• Aurrekari familiarrak.
• Atzerapenak hitzaren edo lengoaiaren agerraldian.
• Tentsio muskularra badago, honen maila neurtu.
• Nahasmendua artikulazioetan.
• Arnasteko zailtasunak.
• Jokaera eta izaeraren nahasmendua.
• Egoera emozionalean nahasmenduak.
• Tratamenduarekiko jarrera: Derrigor doan edo ez logopedarengana.
• Arazoaren ulermen maila.
• Nahasmenduaren iraunaldia.

Toteltasuna oso konplexua da, ezin da gainditu egun batetik bestera; Tratamendu orokor bat jarraitu behar da espezialista bidez. Profesional jakitun batengana jo behar da. Identifikatu beharra dago non eragiten dio eta nola.

• Ezinbestekoa da era ezkor batean ez erreakzionatzea zailtasunen aurrean, inpazientzia eta antsietatea azaldu ez daitezen.
• Gomendagarria da familiaren eta lagunen sostengua edukitzea.
• Hizketan aritzeko, egoera lasaiak potentziatu behar dira, hanka sartzeak epaitu gabe.
• Hitz egiteko garaian, kontaktu bisuala mantentzea garrantzitsua da, keinuen (buruaren mugimendua, irribarrea …) bitartez hizketaldia indartuz.
• Argi eta garbi hitz egin toteltasunaren inguruan.
• Errekuperazioa, seguru asko, prozesu luzea eta mailaz mailakoa izango da, pazientzia eta errespetua norbere buruarekin kontuan hartuz.

• Cuesta Momblona F.
• (Ingelesez) "Speech Correction: An Introduction to Speech Pathology and Audiology, por Charles Van Riper, Robert L. Erickson.
• (Gaztelaniaz) Rodríguez C., Pedro R. (2005) Hablan los Tartamudos. Caracas: Ediciones de la Universidad Central de Venezuela.
• (Gaztelaniaz) Jorge Perelló: Trastornos del habla. Bartzelona: Masson, 2005.

• Nosotros los tartamudos
• Asociación Argentina de Tartamudez
• Fundación Española de la Tartamudez