Torreblanca

Irta mendilerroaren hegoaldean, Costa del Azahar izenekoan Torreblanca kokaturik dago. Dirudienez, izen horren jatorria antzinako zelatari-dorre batetik dator, izan ere, Blanca andrea dorretik. Itsas ondoan egotean, mediterranear klimaren ezaugarriak ditu, gainera kostarekin paraleloa den mendilerroak penintsularen barneko haize hotzatik babesten du. Hauxek dira herri honetara heltzeko bideak: N-340 errepidea, AP-7 autopista eta trenbidea, nahiz eta honek bakarrik gutxieneko zerbituak baititu.

Azken urteotan hazkunde demografiko handia izan du kanpoko inmigrazioari esker.

Ohiko jarduera nekazaritza da, zitrikoak gehienbat eta hauekin erlazionatutako industria. Altzairuzko lantegiak eta abeletxe batzuk badaude ere. Gaur egun turismoa garatu da Torrenostra hondartzaren ondoan.

Hasieratik, gune hau Miravet zonalde geo-historikoan kokatu da, Irta mendilerro eta Oropesa lurmuturraren artean. Zonalde honetako erromanizazioa nabaria da. Erromatar itsasontsiek Torreblancako kostaldea sarritan bisitatzen zuten. Herri honetako lurrak labakitzean, I. eta XI. mendeen arteko urrezko 204 monetak aurkitu ziren. 1225eko apirilaren 27an, Jakue I.ak, Ponziori (Tortosako gotzaina) Miravet eta Zufera gazteluak eman zizkion, haien muga, etxalde, basetxe eta elizekin. Miravet gazteluarekin sartuta zeuden izen bereko gotorlekua, Albalat gaztelua, Cabanes hiria, Benlloch eta Torreblanca. Azken biak, oraindik, herriguneak ez baziren ere. Emaitza honetan Torreblanca izena agertzen ez denez, pentsatzekoa da herria oraindik ez zela existitzen, baina mugak aipatzean Luppricato dorrea agertzen da, batzuen ustez, gaurko Torreblancan bilakatuko zena. Torreblanca izenaren jatorriaz luze eta zabal eztabaidatu da. Gehienen ustez, Markes dorrearen lekutik dator, (oinplano karratua, almenak, defentsarako gezileihoak eta Erdi Aroko barbakana duena). Norbaiten iritziz, Cardonako Zuria andrearengandik oinordetzan hartu zen, baina beste batzuen ustez, emailea Zuria Aragoikoa izango zen, Erramun Berenguer infantearen alaba, beraz, Jakue II.a Aragoikoaren biloba. Datu hauen arabera, Zuria andreak dorreari eman zion izena, eta honek herriari. Beste historialariek berriz, uste dute San Frantzisko eliza-gotorlekuaren harresi zurietatik datorrela izena. Zenbait ikertzailek Luppricato dorrearen tokia bilatu dute eta Miravet emaitzaren mugak interpretatu ondoren, San Frantzisko eliza-gotorlekuan kokatu dute. Eraikinaren osagai batzuek (harresien zabalera, gaur eguneko zoruaren mailan eta eraikinaren goialdean dauden gezileihoak, barbakana eta ate dobeladuna) haren antzinatasuna eta hasierako defentsarako funtzioa adierazten dizkigute.

San Bartolome elizaren aurrealdea

Mediterraneoan pirateria bi itsasertzetarako bizimodu bat izan ohi zen. Sorpresak ekiditzekotan, Valentziako kristauek zelatzeko zerbitzu bat antolatu zuten, postu finkoekin talaietan eta dorreetan eta ohar postak ere. Hala ere, 1397an, pirata berbereen herria eraso eta arpilatu zuten elizaren bitxiak eta kontsakratutako hostia eta kustodia eramanez. Albistea ezagutzean, Erresumako Kontseiluak armada bat antolatu zuen iraina zigortzeko eta lapurtutakoa berreskuratzeko. Adostutakoaren berria eman zioten Martin I.a Aragoikoa erregeari, ekimena errazteko. Benedikto XIII.a aita santuak gurutzadarako bula bat aldarrikatu zuen. Eivissatik, itsas armada Telediçera abiatu zen. Lehorreratu ondoren, bi egunetan hiria arpilatu zuten eta azkenean erre egin ere. Erasoaren ondorioz mila hildako suertatu ziren eta 300 bat preso hartu zituzten. Harrapatutakoa oparoa izateaz gain, forma sakratuak eta kustodia berreskuratu ziren ere. Telediçeko bataila odoltsuak legenda bati hasiera eman zion. Honen arabera, borroka basatiagoa zen unean, menditik lehoi bat jaitsi zen eta kustodiaren zaindaria hil zuen, eta ondoren kapitain kristuari eman zion. Tradizio horrek heraldikan islada du: arrapala-lehoiek kustodiari eusten diote, Aragoi etxearen barrekin batera. Honela gogoratzen dute Jakue I.aren toki musulmanen egindako konkista. 1576ko abuztuaren 30ean, Tortosako gotzainak hiri-gutuna eman zien 38 familiei, mende bat baino gehiago abandonaturiko etxeak okupatzeko eta lurrak lantzeko. Hiriko hazkundea etengabekoa izan zen XVII. mendean zehar. Garai hartako consellek gai zen Cabanesekin auzitan ibiltzeko egurrarengatik eta Prateko ehizarengatik. Aldi berean, Zuria Cardonakoarekin auziak izan zituzten belar eta arrantzaren eskubideak defendatzeko. Azkenean, Torreblancak lortu zuen herriko mugarriak jartzea. XVIII. mendean, eliza eta udaletxe berriak egin ziren. 1896an, korporazioak gobernuari alperrik eskatu zion baimena hondartzan ontziraleku bat egiteko. Laranja-ekoizpenerako, lehenengoen artean egon zen sindikatu bat sortzeko. Beranduago, beste alkaterekin batera, Torreblancak Ebro ibaiaren kanal bat eskatu zuen. 1935ean, errepide turistiko bat Peníscola eta Oropesaren artean eskatu zuen, baita, arrantza bultzatzeko, portu bat ere arraste eta tresmaileko 120 ontziak zeudelako. Zoritxarrez, ilusioak eta ahaleginak ezerezan geratu ziren eta itsas-jendeak Peñiscola eta Castellóko El Graora emigratu zuen. Torreblancako biztanleria behera joan zen, bakarrik iragan mendeko 1960ko hamarkadatik berpiztu zen, gehienbat Torrenostra hondartzan gune turistikoa bilakatzen hasten zelako.

• Prat natura-parkea.
  

  Cabanes-Torreblancako berezko belardia
  Hezegune honetan, uretako zenbait hegazti espezie bizi dira. Paisaia balio handikoa da, Castelló probintziako hezegunerik handiena eta hobekien kontserbatu dena. Prat berezko parkeak 800 Ha. ditu, Cabanes eta Torreblanca herrialdearen artean. Paisaia hau itsasertzeko lautada da, itsasotik legarrezko eta uharrizko kordoi batez aldenduta, zeinak parkearen padurak eta zingirak eratzen dituen. Hezegunearen luzera 7 Km. da eta zabalera 1,5. Antzinean, albufera bat zen baina gaur egun kuaternarioko zohikaztegi-metaketak ustiatzen dira, deltako eta kostako materialekin erlazionaturik. Hezegune honetako espezieak honako hauek dira: pratinkola (Glareola pratincola), txenada txikia (Sterna albifrons)[ohar 1] eta txirritxo hankabeltza. Paseko hegaztien artean: txenada hankabeltza (Sterna sandvicensis), txirria (Calidris sp., Limicola sp.) eta itsas mika (Haematopus ostralegus). Arrainei dagokionez fartet (aphanius iberus) eta samarugoa (Valencia hispanica). Hauek babestutako espezieak eta desagertzeko zorian daude. Beste bat ganbeta da, itsasertzeko eta ur garbietako biztanlea.
• Torrenostra. Auzo hau hirigunetik 3 Km.ra dago. Antzinean, kostaldeko arrantzale-herrixka bat zen, baina gaur gune turistikoa bilakatu da. Aipagarria da zelatari-dorrea, Castelló kostaldea babesteko eraikina. Egun egun zaharberrituta dago eta bisitagarria da.

Torrenostra

• Hondartzak (Iparraldekoa, Torrenostra, Hegoaldekoa, Campas eta Prat). Torrenostra auzoan kokaturik, 700 metro luze hondartza hauek hare finez osatuta daude eta Europar Elkartearen bandera urdina saria jaso dute, beraz, ezin hobeak itsasoaz eta eguzkiaz gozatzeko. Hondartzetako zerbitzuei esker, (segurtasunezkoak, jolas-tokiak, dutxak, kafetegiak e.a), egonaldia gozamena da turistentzat eta bisitarientzat.

• San Anton Abadea eta Santa Luziako jaiak. Herriak San Anton Abadearen jaiak eta Santa Luziarenak urtarrilaren 17an ospatzen ditu. Bezperako gauean, Coqueta izeneko pasta ematen da. Laupabost egunetan goizez eta arratsaldez behi-haziendaren erakustaldia egiten da eta zezen bolaztatua gauez. Tipikoa da San Anton pastelen (pastissets de Sant Antoni) dastatzea.

• Inauteriak. Jai hauetan Don Carnal erregea (Carnestoltes) epaitzen dute. Honetaz gain, badaude kalejirak eta mozorro lehiaketak ere.
• Torreblancako pasioa. Lehenbiziz, 1979ko apirilaren 12an sortu zen. Ostegun Santuan ospatzen da, gaueko 10etan, estalperik gabeko herriko hainbat eszenatokitan. Erakustaldien elkarrizketak valentzieraz baino ez dira egiten. Torreblancako Pasioaren 17 eszenek bi ordu inguru irauten dute. Pasarte gehienak gurutze-bidea eta kalbarioaren azken atalak salbu, herriko plaza nagusian antzesten dira.
• Karmen Ama Birjina. Torrenostra, arrantzale-herria den aldetik, haren zaindariaren omenez uztailaren 16an ospatzen da. Meza, zezen-ikuskizunak eta dantzaldiak antolatzen dira hondartzan.
• Zaindariaren jaiak. Abuztuaren amaieran, Torreblancak jai nagusiak antolatzen ditu San Bartolome zaindariaren eta Sakramentu txit Santuaren omenez. Jai hauetan ekitaldi erlijiosoak eta herrikoiak tartekatzen dira, hauen artean zezenketak nagusiki (entzierroak, bigantzak eta zezen bolaztatuak).

Sukaldaritza itsas-produktuetan eta barazkietan oinarritzen da, arroza osagarririk garratzitsuena izanik. Valentziako paellaz gain, Torreblancako plater tipikoak badaude ere, hala nola, Torreblankako lapikoa, empedrado torreblanquino izenekoa eta postrerako San Antoneko pastelak, irasagarra, Kristina opila eta almendrazkoa ere.

• 
  Kalbarioko lehenengo egonaldia
• 
  San Frantzisko elizaren horma-pinturak
• 
  Igoa palmondo-saila
• 
  Torrenostrako hondartza
• 
  Torrenostrako iparraldeko hondartza
• 
  Torresnostrako kaia
• 
  Torrenostrako itsas pasealekua

• Castellóko udalerrien zerrenda
• Erantsia: Torreblancako ondasun garrantzitsuak
• Castelló probintziaren gastronomia

• (Katalanez) Udalaren webgunea.

Wikimedia Commonsen badira fitxategi gehiago, gai hau dutenak: Torreblanca