Tolosa Okzitania
Tolosa edo Tolosa Okzitania[1] (frantsesez : Toulouse, okzitanieraz : Tolosa, ahoskatu /tuˈluzɔ/), Frantziako hegoaldean dagoen prefetura hiria da, Okzitania eskualdearen eta Garona Garaia departamenduaren hiriburua, Garona ibaiaren ertzean, Pirinioetako mendialdearen iparraldean.
| Tolosa Okzitania Tolosa | |||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Frantziako udalerria | |||||||||||
 | |||||||||||
| |||||||||||
| Administrazioa | |||||||||||
| Estatu burujabe |  Frantzia | ||||||||||
| Frantziaren banaketa administratiboa | Metropolitar Frantzia | ||||||||||
| Eskualdea | .svg.png.webp){kind=small} Okzitania | ||||||||||
| Departamendua |  Garona Garaia | ||||||||||
| Alkatea | Jean-Luc Moudenc | ||||||||||
| Izen ofiziala | Toulouse Tolosa | ||||||||||
| Jatorrizko izena | Tolosa | ||||||||||
| Posta kodea | 31000, 31100, 31200, 31300, 31400 eta 31500 | ||||||||||
| Geografia | |||||||||||
| Koordenatuak | 43°36′16″N 1°26′38″E | ||||||||||
 | |||||||||||
 | |||||||||||
| Azalera | 118.3 km² | ||||||||||
| Altuera | 141 m | ||||||||||
| Mugakideak | Fenouillet, Aucamville, Balma, Blagnac, Colomiers, Cugnaux, Labège, Launaguet, Pechbusque, Portèth de Garona, Quint-Fonsegrives, Ramonville-Saint-Agne, Saint-Orens-de-Gameville, Tournefeuille, L'Union eta Vieille-Toulouse | ||||||||||
| Demografia | |||||||||||
| Biztanleria | 504.078 (2021eko urtarrilaren 1a) 6.075 (2020) | ||||||||||
| |||||||||||
| Dentsitatea | 4.261,01 bizt/km² | ||||||||||
| Informazio gehigarria | |||||||||||
| Ordu eremua | UTC+01:00 eta UTC+02:00 | ||||||||||
| Hiri senidetuak | N'Djamena, Bristol, Elx, Buenos Aires, Düsseldorf, Kiev, Lagos, Chongqing, Atlanta, Stavanger, Tel Aviv eta Ramallah | ||||||||||
| toulouse.fr | |||||||||||
.svg.png.webp)
Garona ibaiaren ondoan kokatua, 760.000 biztanle inguru zituen 1999an. Haren metropolialdea kontuan hartuta, ia 1.000.000 biztanle, Frantziako hegoaldeko bigarren hiria da, bai eta Europa osoan hazten ari den azkarrenetakoa ere. Izan ere, Europako industria aeroespazialaren kokagunea da. Artzapezpikutegia ere bada.
Gipuzkoako Tolosa herritik desberdindu behar denean, Tolosa Okzitania erabili behar da[2].
Klima
 Datu klimatikoak (Tolosa)  | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Hila | Urt | Ots | Mar | Api | Mai | Eka | Uzt | Abu | Ira | Urr | Aza | Abe | Urtekoa |
| Batez besteko tenperatura maximoa (°C) | 9.4 | 11.2 | 14.0 | 16.2 | 20.5 | 24.2 | 27.6 | 27.5 | 24.2 | 18.9 | 13.0 | 10.1 | 18.1 |
| Batez besteko tenperatura (ºC) | 5.8 | 7.2 | 9.3 | 11.4 | 15.4 | 18.8 | 21.7 | 21.7 | 18.6 | 14.3 | 9.1 | 6.7 | 13.3 |
| Batez besteko tenperatura minimoa (°C) | 2.2 | 3.2 | 4.5 | 6.5 | 10.3 | 13.3 | 15.7 | 15.9 | 12.9 | 9.6 | 5.2 | 3.3 | 8.6 |
| Pilatutako prezipitazioa (mm) | 51.7 | 51.3 | 53.8 | 66.8 | 77.2 | 64.4 | 45.4 | 50.5 | 52.2 | 52.3 | 50.7 | 52.2 | 668.5 |
| Prezipitazio egunak (≥ 1 mm) | 9.6 | 9 | 9.5 | 10.2 | 10.2 | 7.6 | 5.3 | 5.8 | 6.7 | 8 | 8.7 | 8.5 | 99.1 |
| Eguzki orduak | 104 | 119 | 182 | 184 | 217 | 207 | 245 | 238 | 195 | 138 | 96 | 84 | 2009 |
| Iturria (1): Météo France[3] | |||||||||||||
| Iturria (2): World Meteorological Organisation[4] | |||||||||||||
Historia
Iberiar kulturako herri bat bizi zen Okzitaniako Tolosa aldean, K.a. IV. mendean herri zelta bat, volsco tectosagoak, nagusitu zenean. K.a. 120. urtean konkistatu zuten erromatarrek eta hiri berri bat eraiki zuten. V. mendearen hasieran, Galiako hego-ekialdeaz jabetu ziren bisigodoak eta bertan ezarri zuten beren erreinuko hiriburua. 508an frankoak nagusitu ziren hirian, eta bertatik ekin zioten herri eusko-akitaniarren aurkako erasoari. VII. mendetik aurrera Akitaniako dukerriko hiriburua izan zen eta VIII. mendearen hasieran musulmanek hartu zuten. 721. urtean, Eudon Akitaniakoak bertan menderatu zituen musulmanak; VIII. mende bukaeran frankoen esku geratu zen berriro, eta Tolosako konderria sortu zuten haiek (778). IX-XIII mende bitartean dukerri independente gisa jardun zuen, baina XI. mendetik aurrera lurralde asko galdu zituen. XIII. mendearen hasieran, erlijio gerra giroan bizi izan zen hiria (albitarren aurkako gerra, Tolosako setioa, 1218) eta 1249an Frantziako erresumaren barnean geratu zen. XIII. mendetik aurrera kultura eta unibertsitate hiri guztiz garrantzitsua izan zen. 1420tik Frantziako Iraultza arte bertan egon zen Languedoceko Parlamentua, eta XVI. mendean, erlijio gerren garaian, katolikoen aldeko hiria izan zen. Merkataritza hiri tradizionala izan zen XVIII. mende amaiera arte, eta XIX. mendean, burdinbidea bertaraino iritsi ondoren, hasi zen hazten eta inguruko lurraldeetako laborari jendea hartzen.
Demografia
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Ondarea
- Done Saturdi basilika, antzinako apaizetxe beneditar baten gainean eraikia eta Frantziako eliza erromaniko handiena dena;
- XII-XIII. mendeetako San Eztebe katedrala gotikoa;
- XIII-XIV. mendeetako jakobinoen eliza gotikoa;
- XVI. mendean berritutako Notre-Dame-de-la-Dalbade eliza;
- Tolosako kapitolioa;
- Toulouse-Matabiau geltokia.
Garraioa
Aldiriak
|
Artikulu nagusia: «Tolosa Okzitaniako aldiriak»
Tolosa Okzitaniak eta bere metropoli-eremuak gaur egun line bat:
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Metroa
|
Artikulu nagusia: «Tolosa Okzitaniako metroa»
Tolosa Okzitaniak eta bere metropoli-eremuak gaur egun bi linea (
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Tranbia
Tolosa Okzitaniak eta bere metropoli-eremuak gaur egun bi linea (
linea eta 
linea) dituen metro-sarea dute, Y. intersekzio-formakoa.
|
|
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Kultura
Institut d'Estudis Occitans, okizitanierako Akademia, Tolosan dago. Honela, Tolosa kultura okzitaniarraren hiriburu ezofiziala da. Gurutze okzitaniarra hiriko ikurtzat hartu da.
Ekonomia
Nekazaritza eremu oparo bateko merkataritza-gune garrantzitsua da. Industria (hegazkinak, altzairuak, ehunak, papera, zapatak, beira, tresneria elektrikoa eta mekanikoa, kimika industria) da ekonomia jarduera nagusia. Industria aeroespazialean, Airbus hegazkin ekoizlearen egoitza da.
Hezkuntza
Tolosar ezagunak
- Claude Nougaro (1929-2004), abeslaria.
Hiri senidetuak
Erreferentziak
- Artikulu honen edukiaren zati bat Lur hiztegi entziklopedikotik edo Lur entziklopedia tematikotik txertatu zen 2011/12/26 egunean. Egile-eskubideen jabeak, Eusko Jaurlaritzak, hiztegi horiek CC-BY 3.0 lizentziarekin argitaratu ditu, Open Data Euskadi webgunean.
- Frantziako Errepublikako eskualde-, departamendu- eta hiriburu-izenak (Euskaltzaindiaren 36. araua).
- Idem (192 or.)
Izen hau Euskal Herrian dagoen Tolosa izen bereko herritik bereizi behar denean, honela erabiliko da:
– Izenburu gisa: Tolosa Okzitania.
– Testuetan, deklinaturik eman behar denean: Tolosa Okzitanian gertatu zen. - Météo France. Prévisions météo de Météo-France – Climat en France. .
- World Weather Information Service – Toulouse. .
Kanpo estekak
- (Frantsesez) Tolosako webgune ofiziala
| Autoritate kontrola |
|
|---|
