The Beatles

1956ko azaroan, hamasei urteko John Lennonek skiffle talde bat sortu zuen Liverpooleko Quarry Bank institutuko zenbait lagunekin. Tarte batez Blackjacks izena erabili zuten, Quarrymen izenera aldatu aurretik, bertako beste talde batek izen hori erabiltzen zuela jakin ondoren[7]. Paul McCartneyk (15 urte) 1957ko uztailaren 6an ezagutu zuen Lennon, eta handik gutxira gitarrista erritmiko gisa hasi zen taldean[8]. 1958ko otsailean, McCartneyk taldea ikustera gonbidatu zuen George Harrison laguna (orduan hamabost urte zituen). Harrisonek entzunaldi bat egin zion Lennoni, bere jotzeko moduarekin txundituta, baina Lennonek hasiera batean pentsatu zuen Harrison gazteegia zela. Hilabete luze baten ondoren, bigarren bilera batean (McCartneyk antolatua), Harrisonek "Raunchy" abesti instrumentalaren gitarra bakarlariaren zatia interpretatu zuen Liverpooleko autobus baten goiko solairuan[9], eta gitarrista bakarlari gisa kontratatu zuten[10][11].

1959ko urtarrilean, Lennonen Quarry Bankeko lagunek taldea utzi zuten eta berak Liverpool College of Arten hasi zituen ikasketak[12] . Hiru gitarra-joleek, Johnny and the Moondogs izenpean[13], rock and rolla jotzen zuten bateria bat aurkitzen zuten bakoitzean[14]. Rainbows izenarekin ere aritzen ziren. Paul McCartneyk geroago New Musical Express aldizkariari azaldu zionez, "kolore ezberdinetako alkandorak genituen eta ezin genituen beste batzuk onartu!".[15]

Stuart Sutcliffe, arte eskolako Lennonen lagun bat, bere koadroetako bat saldu berri zuena eta irabaziekin baxu bat erosteko konbentzitu zutena, 1960ko urtarrilean batu zen bandara. Taldearen izena Beatalsera aldatzea proposatu zuen, Buddy Holly eta The Cricketsen omenez[16][17]. Maiatzera arte erabili zuten izen hori, Silver Beetles bihurtu ziren arte, Eskozian bira labur bat egin aurretik Johnny Gentle Liverpooleko kide eta pop abeslariaren akonpainamendu-talde gisa. Uztailaren hasieran, Silver Beatles izena hartu zuten, eta abuztuaren erdialdean Beatles izena[18].

Allan Williamsek, Beatlesen manager ez-ofizialak, haientzako egonaldi bat antolatu zuen Hanburgon. 1960ko abuztuaren erdialdean Pete Best bateria kontratatu zuten. Taldea, orain bost kide zituena, Liverpooletik Hanburgora abiatu zen lau egun geroago, Bruno Koschmider klubaren jabeak kontratatua, hiru hilabete eta erdiko egonaldia egiteko[19]. Mark Lewisohn Beatlesen historialariak hau idatzi zuen: "Abuztuaren 17ko ilunabarrean iritsi ziren Hanburgora, argi gorrien auzoak bizia hartzen duen ordua... Neonezko argiek entretenimendu eskaintza zabala iragartzen zuten oihuka, arropa gutxiko emakumeak negozio aukeren zain eskaparateetan lotsarik gabe esertzen ziren bitartean"[20].

Koschmiderrek barrutiko striptease klub pare bat musika lokal bihurtu zituen, eta hasiera batean Indra Cluben kokatu zituen taldekideak. Indra itxi eta gero, urrian Kaiserkellerrera eraman zituen[21]. Konpetentziaren Top Ten Clubean ere jo zutela jakin zuenean kontratua urratuz, hilabete soilik geratuko ziela esan zien[22], eta salatu zuen adinez txikikoa zen Harrisonek Hanburgon geratzeko baimena lortu zuela Alemaniako agintariei gezurrezko adina esanez[23]. Harrisonen deportazioa azaroaren amaieran antolatu zuten[24]. Handik astebetera, Koschmiderrek McCartney eta Best atxiloarazi zituen, zementuzko pasabide batean preserbatibo bati su eman ostean piztutako sute batengatik[25]. Lennon abenduaren hasieran itzuli zen Liverpoolera, eta Sutcliffe, berriz, Hanburgon egon zen otsailaren amaierara arte, Astrid Kirchherr bere emaztegai alemaniarrarekin[26], Beatlesen lehen argazki erdiprofesionalak hartu zituen emakumea[27].

Hurrengo bi urteetan, The Beatles taldea Hanburgon izan zen denboraldi batzuetan, eta bertan Preludin erabili zuten, ondo pasatzeko zein gau osorako behar zen energiari eusteko[28]. 1961ean, Hanburgon egin zuen bigarren konpromisoan, Kirchherr-ek ilea moztu zion Sutclifferi, geroago beste Beatlesek hartutako "exi" (existentzialista) estiloan[29][30]. Geroago, Sutcliffek taldea uztea erabaki zuen urte hasieran eta Alemanian hasi zituen arte ikasketak. McCartney arduratu zen baxuaz[31]. Bert Kaempfert ekoizleak lau musikariz osatutako talde bat kontratatu zuen 1962ko ekainera arte, eta Tony Sheridanen akonpainamendu-banda gisa erabili zituen Polydor Recordsen zenbait grabaziotan[17][32]. Beatles taldea Polydorrek kontratatu zuen urtebetez[33]. "Tony Sheridan & the Beat Brothers" izenpean, 1961eko ekainean grabatutako eta lau hilabete geroago argitaratutako "My Bonnie" singleak 32. zenbakia lortu zuen Musikmarkt zerrendan[34].

The Beatlesek Hanburgoko bigarren egonaldia amaitu ostean, gero eta ospe handiagoa izan zuten Liverpoolen Merseybeat mugimendu gero eta handiagoarekin. Hala ere, gauero-gauero klub berberetan zituzten kontzertuen monotoniaz nekatzen ari ziren[35]. 1961eko azaroan, taldeak Cavern Cluben egin ohi zuen emanaldietako batean, Brian Epstein ezagutu zuten, tokiko disko-denda baten jabea eta zutabegile musikala[36]. Geroago gogoratuko zuen: "Berehala gustatu zitzaidan entzun nuena. Freskoak eta jatorrak ziren, eta bazuten halako presentzia bat iruditu zitzaidana... izar moduko batena".[37]

Abbey Road estudioaren sarrera, garaian EMI Studios.

Epsteinek taldea gorteatu zuen hurrengo bi hilabeteetan, eta 1962ko urtarrilean managerra izendatu zuten[38]. 1962ko hasieran eta erdialdean, Epstein saiatu zen Beatles Bert Kaempfert Productionsekin zituen kontratuetatik askatzen. Azkenean, hilabete lehenago liberatzea negoziatu zuen Hanburgon egindako azken grabazioaren truke[39]. Apirilean Alemaniara itzuli zenean, Kirchherr larri batek aireportuan jaso zituen, aurreko egunean buruko hemorragia baten ondorioz Sutcliffe hil zela esanez[40]. Epstein diskoetxeekin kontratu diskografikoa negoziatzen hasi zen. Erresuma Batuan kontratu diskografiko bat ziurtatzeko, Epsteinek Polydorrekin kontratua aldez aurretik amaitzea negoziatu zuen, grabazio gehiagoren truke, Tony Sheridani babesa emanez[41] . Urte Berri egunean entzunaldi bat egin ondoren, Decca Recordsek taldea baztertu zuen, esanez: "Gitarra taldeak desagertzear daude, Epstein jauna"[42]. Hiru hilabete geroago, George Martin ekoizleak The Beatles taldea fitxatu zuen EMIren Parlophone zigilurako[40].

Martinek Beatles taldearekin egin zuen lehen grabazio saioa Londreseko EMI Recording Studiosen (geroago Abbey Road Studios) izan zen 1962ko ekainaren 6an[43]. Berehala Epsteini Bestek bateria jotzeko zuen moduaz kexatu zitzaion eta bere ordez estudioko musikari bat erabiltzea proposatu zuen[44]. Best kaleratzea jada buruan izanda[45], Beatles taldeak Ringo Starr aukeratu zuen abuztuaren erdialdean, Rory Storm and the Hurricanes utzi eta beraiekin bat egiteko[43]. Irailaren 4an EMIn egindako saio batean, Starr bateriarekin "Love Me Do" kantuaren grabaketa bat egin zuten, baina Martinek Andy White bateria kontratatu zuen astebete geroago, eta "Love Me Do", "Please Please Me" eta "P.S. I Love You" abestien grabazioak egin zituen berarekin[43].

Martinek hasiera batean "Love Me Do" kantuaren Starren bertsioa aukeratu zuen taldearen lehen singlearentzat, baina ondorengo bertsioetan White zen bateria-jolea, eta Starrek pandereta jotzen zuen[43]. Urriaren hasieran argitaratua, "Love Me Do" hamazazpigarrena izan zen Record Retailer zerrendan[46]. Hilabete horretan bertan egin zuten debuta telebistan zuzeneko emanaldi batekin People and Places saioan[47]. Martinek "Please Please Me" berriz ere erritmo azkarragoan grabatzea proposatu ostean[48], azaroaren amaieran egindako estudioko saio batean[49], Martinek zehaztasun handiz iragarri zuen: "Zuen lehenengo 1. zenbakia lortu berri duzue"[50].

1962ko abenduan, Beatlesek Hanburgon izan zuten bosgarren eta azken egonaldia[51]. 1963. urtean, taldeko lau kideek beren albumetan abeslari gisa parte hartuko zutela adostu zuten, Starr barne, nahiz eta ahots-erregistro mugatua izan, taldean zuten tokia berresteko[52]. Lennon eta McCartneyk abestigile gisa bazkidetza lortu zuten. Taldearen arrakasta handitu ahala, Harrisonen aukerak mugatu ziren abeslari nagusi gisa[53]. Epsteinek, Beatlesen potentzial komertziala maximizatzeko, interpretazioaren ikuspegi profesionala hartzera animatu zituen[54]. Lennonek gogoratzen du nola esan zien: "Hara, benetan leku handiago horietara iritsi nahi baduzue, aldatu egin beharko duzue: utzi eszenatokian jateari, utzi biraoak esateari, utzi erretzeari...". Hortik aurrera janzkera zaintzen hasi ziren[42].

Taldearen logoa Ivor Arbiterrek sortu zuen.[55]

1963ko otsailaren 11n, Beatlesek hamar abesti grabatu zituzten Please Please Me bere lehen LPrako lan saio bakarrean. Lehen bi singleetan argitaratutako lau abestiekin osatu zen. Martinek LPa zuzenean The Cavern Cluben grabatzeko aukera aztertu zuen, baina eraikinaren akustika desegokia zela erabaki ostean, "zuzenean" disko bat simulatzea erabaki zuen, "Abbey Roaden saio bakar batean" gutxieneko ekoizpen batekin[56]. "Love Me Do" abestiaren arrakasta moderatuaren ostean, "Please Please Me" singlea 1963ko urtarrilean argitaratu zen, diskoa baino bi hilabete lehenago. Erresuma Batuko zerrenda guztietan lehena izan zen, Record Retailerren izan ezik[57].

Stephen Thomas Erlewine AllMusic enpresako kritikariak dioenez, Beatles taldeak "azkar ekin zion estreinaldiko album bat entregatzeari, Please Please Me egun batean sortuz", idatzi zuen: "Kaleratu eta hamarkada batzuetara, diskoak fresko jarraitzen du, bere jatorriaren intentsitateagatik"[58]. Lennonek esan zuen garai hartan gutxi pentsatzen zela konposizioan; berak eta McCartneyk "Everly Brothersen estiloko kantuak, Buddy Hollyren estiloan kantuak, horretan baino ez zuten pentsatzen, doinu bat sortzera mugatzen ziren. Eta idazkera kasik hutsala zen"[59].

1963ko martxoan argitaratua, Please Please Me izan zen Erresuma Batuan Lehen Mailara iritsi ziren Beatlesen hamaika albumetako lehena[60]. Taldearen hirugarren singlea, "From Me to You", apirilean atera zen eta hurrengo hamazazpi single ia guztiak bezala lehen postua lortu zuen Erresuma Batuan, hurrengo sei urteetan argitaratu zituzten hemezortzi singleetako guztiak, bat izan ezik[61]. Bere laugarren singleak, "She Loves You", abuztuan argitaratua, Erresuma Batuko edozein diskoren salmentarik azkarrenak lortu zituen, lau aste baino gutxiagotan 250.000 ale salduz[62]. Milioi bat kopia saldu zituen lehen singlea izan zen, eta Erresuma Batuan 1978ra arte gehien saldu zuen diskoa izan zen[63].

Arrakastaren ondorioz komunikabideetan gehiago agertu ziren, eta Beatlesek jarrera lotsagabe eta komikoarekin erantzun zioten, garai hartako pop musikarien itxaropenei desafio eginez, interes handiagoa sortuz oraindik[64]. Bandak hiru bira egin zituen Erresuma Batuan urteko lehen erdian: otsailean hasi zen lau asteko bira bat, Beatlesen lehen bira herrialde osoan zehar, eta hiru aste egin zituen martxoan eta maiatza-ekainean[65]. Bere ospea hedatu ahala, taldearen inguruko fanatismoa gero eta handiagoa zen. Urriaren 13an, Beatles taldeak Sunday Night at the London Palladium Erresuma Batuko barietateen programarik garrantzitsuenean jo zuen[66]. Emanaldia 15 milioi lagunek ikusi zuten. Hurrengo egunetako egunkari nazional bateko titularretan, "Beatlemania" terminoa erabili zen taldea oihuka hartu zuten jarraitzaileen gogo bizia azaltzeko, eta izen horrek historia egin zuen[66][67]. Birako lider gisa iragarrita ez bazeuden ere, Beatlesek Tommy Roe eta Chris Montez estatubatuarrak gainditu zituzten otsaileko kontzertuetan, eta "publikoaren eskariz" kartelburu bihurtu ziren, Britainia Handiko talde batek ere lortu ez zuena, Estatu Batuetako artistekin egindako bira batean[68]. Antzeko egoera gertatu zen Roy Orbisonekin maiatzean eta ekainean egindako biran[69].

Paul McCartney, George Harrison, Lill-Babs suediarra eta John Lennon Suediako telebistako platoan, 1963an.[70]

Urriaren amaieran, Beatles taldeak bost eguneko birari ekin zion Suedian barrena, 1962ko abenduan Hanburgon emandako azken kontzertuaz geroztik lehen aldiz atzerrian[71]. Erresuma Batura itzultzean, urriaren 31n, ehunka zalek hartu zituzten euripean, Heathrow aireportuan. Berrogeita hamar bat kazetari eta argazkilari eta BBCko ordezkariak ere elkartu ziren aireportuko harrerarekin, mota horretako 100 ekitalditik gorako lehena[72]. Hurrengo egunean, taldeak laugarren bira hasi zuen Britainia Handian, bederatzi hilabetetan, sei astekoa[73]. Azaroaren erdialdean, Beatlemania areagotzen zenean, poliziak presio handiko ur-mahukak erabili zituen jendetza kontrolatzeko Plymouthen kontzertu bat baino lehen[74].

Please Please Me Record Retailerren zerrendako lehen postuan egon zen 30 astez, hurrengo diskoak, With the Beatlesek gainditu zuen arte[75]. EMIk 270.000 kopiako eskaera aurreratuen errekorra egin zuen azaroaren 22an. LPk milioi-erdi album baino gehiago saldu zituen aste batean[76]. Uztailean eta urrian grabatua, With the Beatlesekin taldeak aurrekoan baino hobeto erabili zituen estudioko ekoizpen-teknikak[77]. 21 astez egon zen lehen postuan, eta 40 asteko iraupena izan zuen zerrendetan[78]. Erlewinek honela deskribatu zuen LP: "lehen mailako jarraipena, jatorrizkoa gainditzen duena"[79].

Ohiko jardunaren kontra, EMIk "I Want to Hold Your Hand" singlearen aurretik argitaratu zuen albuma, abestia baztertuz, singlearen salmentak maximizatzeko[80]. Albumak The Timeseko William Mann musika-kritikariaren arreta piztu zuen, eta hark iradoki zuen Lennon eta McCartney 1963ko konpositore ingeles nabarmenenak zirela[77]. Egunkariak hainbat artikulu argitaratu zituen, non Mannek musikaren azterketa zehatzak eskaintzen baitzituen, errespetagarritasuna emanez[81]. Milioi bat kopia saldu zituen zerrenda britainiarren bigarren albuma izan zen. South Pacificen soinu-bandak bakarrik lortu zuen kopuru hori 1958an[82]. Albumaren aurkezpen-oharrak idaztean, Tony Barrow bandaren prentsa-buruak "fabulous foursome" (laukote zoragarria) superlatiboa erabili zuen. Komunikabideek "Fab Four" gisa laburbildu zuten[83].

EMIren filial estatubatuarrak, Capitol Recordsek, oztopatu egin zituen Beatles taldeak Estatu Batuetan urtebetez baino gehiagoz egin zituen jaurtiketak, hasieran musika argitaratzeari uko egin baitzion, lehen hiru singleak barne. Vee-Jay estatubatuar zigilu independentearekin egindako negoziazioen ondorioz, 1963an abesti batzuk argitaratu ziren, baina ez guztiak[84]. Vee-Jayk Introducing... The Beatles albuma prestatu zuen, Parlophoneren Please Please Meren kanta gehienak biltzen zituena, baina zuzendaritza berrantolatzearen ondorioz albuma ez zen argitaratu[85]. Diskoetxeak salmenta-eskubideen berri ematen ez zuela jakin ondoren, bertan behera utzi zen Vee-Jayk EMIrekin sinatutako lizentzia[86]. Swan Records zigiluari beste lizentzia bat eman zitzaion "She Loves You" singlerako. WGH irratiko Gene Lovingek Tidewater inguruan (Virginia) zabaldu zuen diskoa, eta American Bandstanden "Rate-a-Record" programan agertu zen, baina ez zuen arrakastarik izan maila nazionalean[87].

1969ko urtarrilean, mundu famaren gorenean, telebistako berezi bat eta album bat aldi berean grabatzeko elkartu ziren taldekideak. Topaketa eta elkarlanaren emaitzak izan ziren, batetik 1969ko urtarrilaren 30eko teilatu gaineko kontzertua, eta bestetik 1970an kaleratu ziren Let It Be diskoa eta filma. Baina aldi berean, elkarrekin lan kreatiboan aritu zireneko azken sasoia izan zen 1969ko urtarrileko hura.

2021ean The Beatles: Get Back izeneko dokumental luzea (ia 8 ordu lau ataletan) kaleratu zen, Peter Jacksonek zuzendua eta 1969ko 60 ordu film eta 150 ordu audio arakatu ondoren egina. Dokumentalak agerian ezartzen du taldean bazeudela tentsioak, bakoitzak bere familia bizitzari garrantzi berezia ematen ziola (bereziki lider gisa argi agertzen diren John Lennon eta Paul McCartneyren kasuan), baina baita taldea sormen fase oso batean zegoela ere: harrigarria egiten da nola McCartneyk Get Back kantuaren lehen urratsak asmatzen dituen, eta taldekideek nola osatzen duten abestia elkarrekin saio pare batean.[88]

Era berean dokumentalak ez du ematen gako argirik hura azken sorkuntza-saioa zergatik izan zen azaltzeko. Teilatu gaineko kontzertua egin zutenean, hura azkena izango zenik ez du susmatzen musikarietako edo bere taldeko inork.[89]

Gatibuko Haimar Arejitaren gogoko taldeak eta diskoa (Sgt. Pepper's Lonely Hearts Club Band (1967)

Please Please Me (1963)

1960ko hamarkadan, munduan The Beatles-en fama zabaltzearekin batera, euskal inguru gazte eta musika-zaleetan ere igarri izan zen eragin hori. Espainian bezalatsu, ye-ye mugimendua esan zitzaion horri Hego Euskal Herrian, The Beatlesen lehen kantuetan errepikatzen zen lelo baten oihartzun gisa.[93]

Arantxa Gurmendi aktoreak musikari talde batekin Bihurriak taldea osatu zuen 1960ko hamarkadaren erdialdean, eta Beatles-en eta beste talde batzuen kanten bertsioak egin zituzten euskaraz. Arantxa Gurmendik Zeruko Argian ere idatzi zuen taldeaz 1965ean:[94]

Mugimendu pop hau haseran Ez Dok Amairu taldera hurbilduta ibili zen, baina Gurmendik kontatu izan du ez zutela han toki egokirik aurkitu, gauza itsusiak ikusi zituztela eta: “Inguruko batzuei ez zieten jotzeko aukerarik ematen eta batzuen lana izan zen suplentea izatea. Garai hartan espazioa ez zen suplenteentzako, baizik eta denok lehen mailan egoteko, eta gero aukeratuko zuen jendeak”.[93] Hala ere, 1966ko otsailaren 23an Lehen Euskal Abesti Berrien Jaialdia burutu zen Donostiako Victoria Eugenian eta han izan ziren Mikel Laboa edo Lourdes Iriondo bezala, baita Bihurriak ere.[94]

2020ko udaberrian, Covid pandemiaren itxialdiaren garaian, Joxerra Garzia idazleak Let It Be kantuaren euskarazko bertsio bat idatzi zuen, Ez Etsi.[95]