Thabit ibn Qurra
Thabit ibn Qurra ibn Marwan al-Sabi al-Harrani (826, [1] Harran, egungo Turkia – 901, Bagdad). Bere izenak Sabear sektatik zetorrela adierazten du (latinez, batzuetan, Thebit deitzen zioten). Bere garaian astronomo, matematikari eta musikologo handi gisa nabarmendu zen, eta bereziki gai hauetan itzultzaile handi gisa. Harrigarria da bere hizkuntzen ezagutza handia, islamaren herrialde gehienetan zehar sarritan bidaiatzea erraztu zion gaitasuna.
| Thabit ibn Qurra | |
|---|---|
| Bizitza | |
| Jaiotzako izen-deiturak | أبو الحسن ثابت بن قرة بن زهرون الحراني الصابئ |
| Jaiotza | Harran, 836 |
| Herrialdea | Abbastar Kaliferria |
| Lehen hizkuntza | arabiera Asiriera |
| Heriotza | Bagdad, 901eko otsailaren 18a (64/65 urte) |
| Familia | |
| Seme-alabak | ikusi
|
| Familia | ikusi
|
| Hezkuntza | |
| Hizkuntzak | arabiera kurduera |
| Irakaslea(k) | Banu Musa |
| Jarduerak | |
| Jarduerak | matematikaria, astronomoa, medikua eta astrologoa |
| Enplegatzailea(k) | Jakintzaren Etxea |
| Lan nabarmenak | ikusi
|
Biografia
Gaztaroan Muhammad bin Musa bin Shakirrek (Banu Musaren anaietako bat zen) gonbidatu zuen Bagdaden, Jakintzaren Etxean ikastera. Han sartu zen astronomian eta matematikan oso interesatuta zegoen sabeoen sektara .
Hil ondoren, bere bilobak Ibrahim ibn Sinanek aitonaren lanarekin jarraitu zuen, eguzki erlojuen kurba matematikoak ikertzen.
Lana
Thabit-en ekarpenik handiena Matematikan eta Astronomian izan zen. Hizkuntzak ikasteko gaitasun handiak grekotik arabierarako itzultzaile zientifikoen eskola sortzera eraman zuen: Arkimedes, Euklides, Ptolomeo, Apolonio... Autore hauen testu asko ez ziren eskuragarri Mendebaldean arabierara egindako itzulpenen bidez izan ezik, hauek izan baitziren XII. mendeko latinezko berritzulpenen oinarria, batik bat Gerardo Cremonako itzultzaile ospetsuarena.
Matematika
Geometria ez-euklidearra, trigonometria esferikoa, kalkulu integrala eta zenbaki errealen teoriaren alorrean hainbat froga egin zituen. Geometria-problemetan terminologia aritmetikoa erabiltzen lehenetariko bat izan zen, eta sekzio konikoen alderdi batzuk aztertu zituen batez ere parabolan eta elipsean ardaztuz. Berak asmatutako ekuazio asko gorputz geometriko ezberdinen gainazalak eta bolumenak kalkulatzeko erabili dira, "Kalkulu integralean" erabilitakoaren oso antzeko prozesu bat erabiliz, gero Newtonek garatu zuena. Zenbakien teoriari egindako ekarpenik garrantzitsuena zenbaki lagunen bikoteak aurkitzeko aukera ematen duen teorema eder bat da .
Hala frogatu zuen:
- P = 3 * 2n-1 – 1
- Q = 3 * 2n – 1
- R = 9 * 22n-1 – 1
n > 1, zenbaki osoak eta lehenak badira, orduan:
- 2nPQ y 2nR
Zenbaki lagunak dira.
Adibidez, n=4 denean:
- P=23 Q=47 eta R=1151, eta beraz, bi zenbaki lagunak hauek dira:
- 17 296 = 16 * 23 * 47
- 18 416 = 16 * 1151
| Frogapena: | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Astronomia
Astronomian ikuspegi ptolemaikoaren lehen erreformatzaileetako bat izan zen, planeten mugimenduaren eta Ilargiaren eta Eguzkiaren horizontearen itxurazko mugimenduaren hainbat arazo aztertu zituen eta ikerketa horien ondorioz tratatu gnomonikoak idatzi ahal izan zituen. eguzki erlojuak nola eraiki zitezkeen adieraziz .
Lurraren errotazio-mugimendua zehazten aritu zen eta arrakasta handia izan zuen, geroago Nikolas Kopernikok bere lanean aipatzen du Thabit-ek urte sideralaren iraupena 365 egun, 6 ordu, 9 minutu eta 12 segundotan zehaztu zuela (2 segundoko errorearekin soilik).
Mekanika
Mekanika eta fisikaren alorrean estatikaren sortzaileetako bat bezala aitortzen da . Gorputzen, habeen eta mailen oreka-baldintzak zehatz-mehatz aztertu zituen.
Medikuntza
Medikuntzako hainbat tratatu idatzi zituen, besteak beste, Medikuntzaren antologia altxorra .
Eponimia
- Thebit Ilargi-kraterra izena du bere oroimenez.
Erreferentziak
- Holme, Audun (2010). Geometry: our cultural heritage (2ª ed.) Heidelberg: Springer. p. 188. ISBN 3-642-14440-3.
