Tajikera

Tajikera[1][2] (тоҷикӣ, تاجیکی, tojikī; tɔːdʒɪˈkiː ahoskatua) edo tajik persiera (форсии тоҷикӣ) gehienbat Tajikistanen mintzatzen den indoeuropar hizkuntza da, hango hizkuntza ofiziala dena. Persiera du arbaso, baina hark ez bezalako hiztegia, ahoskera eta gramatika ditu.

Tajikera
форсии тоҷикӣ — забони тоҷикӣ — тоҷикӣ — забони форсии тоҷикӣ — toçikī — zaboni toçikī — تاجیکی — زبان تاجیکی
Datu orokorrak
Hiztunak14.000.000 (2018)
Hizkuntza sailkapena
giza hizkuntza
indoeuropar hizkuntzak
Indo-irandar hizkuntzak
Irandar hizkuntzak
Western Iranian (en) Itzuli
Southwestern Iranian (en) Itzuli
New Persian (en) Itzuli
persiera
Informazio filologikoa
Hizkuntza-tipologiaSOV hizkuntza
Denbora gramatikalakorainaldia, lehenaldia eta geroaldia
Modu gramatikalakagintera, indikatiboa eta baldintzazko modua
Kasu gramatikalaknominatiboa, datiboa, lokatiboa, ezāfe (en) Itzuli eta possessive case (en) Itzuli
Alfabetoaalfabeto zirilikoa, Persian alphabet (en) Itzuli, latindar alfabetoa, Tajik alphabet (en) Itzuli eta Hebrear alfabetoa
Hizkuntza kodeak
ISO 639-1tg
ISO 639-2tgk
ISO 639-3tgk
Ethnologuetgk
Glottologtaji1245
Wikipediatg
IETFtg

Lau milioi pertsonak baino gehiagok hitz egiten dute tajikera, eta Tajikistango hizkuntza ofiziala da, beste hizkuntza ofiziala errusiera delarik.[3] Afganistanen (non tajik gutxiengoa populazio persofonoko zabalenaren parte den), hizkuntza ez da hain eragin handikoa turkiar hizkuntzetan, eta persiar dariaren barruan saru eta izen horrekin koofizialtzat hartzen dute. 1928a baino lehen, hizkuntza persiar alfabetoaren karaktereekin idazten zuten, geroago alfabeto latinoa hartu zuen arren, 1928 eta 1940 bitartean, beranduago alfabeto zirilikoaren bertsio batera pasatzeko. 1994an, tajik gobernua alfabeto latindarra idazketa-sistema gisa berriro sartzen saiatu zen. Tajikistango tajikak Afganistanen eta Iranen hitz egiten duten persieratik urrundu egin du, muga politikoak, isolamendu geografikoa, estandarizazio-prozesua eta errusiera eta inguruko hizkuntza turkikoen eragina direla eta. Hizkuntza estandarra tajikeraren ipar-mendebaldeko dialektoetan (Samarkanda hiriaren ingurukoan) oinarritzen da, eta hurbiltasun geografikoak ondoko hizkuntza uzbekeraren eragina izan du. Tajikerak, gainera, elementu arkaiko ugari mantentzen ditu bere hiztegi, ahoskera eta gramatikan, gainerako mundu persofonoan galduak izan direnak, neurri batean erdialdeko Asiako mendietan duen isolamendu erlatiboaren ondorioz.[4]

Gramatika

Tajikerazko hitzen ordena subjektu-objektu-aditza da. Tajikerazko gramatika, persiera klasikoaren gramatikaren ia berdina da (eta beste aldaera moderno batzuen gramatikarena, Irango persierararena kasu), desberdintasun garrantzitsuak dauden arren.[5]

Substantiboek ez dute markagailurik genero gramatikalerako, baina bai zenbakirako. Generoa normalean modu lexikoan bereizten da, ingelesez bezala. Esate baterako: мурғ (murj) «oilo» eta хурус (hurus) «oilar». Horrez gain, maskulinorako 'нар' (nar) aldagailuak erabiltzen dira, eta femeninorako 'мода' (moda), bai substantiboaren aurretik eta bai ondoren, berriz, хари нар (xari nar) «asto arra» eta хари мода (xari moda) «asto emea».

Hiztegia
Tajikeraмоҳ
(moh)		нав
(naw)		модар
(mōdar)		хоҳар
(xohar)		шаб
(šab)		бинӣ
(biní)		се
(se)		сиёҳ
(siyoh)		сурх
(surx)		зард
(zard)		сабз
(sabz)		гург
(gurg)
Beste irandar hizkuntzak
Persieraماه
māh		نو
now		مادر
mādar		خواهر
xāhar		شب
šab		بينى
bīnī		سه
se		سياه
siyāh		سرخ/قرمز
qermez/sorx		زرد
zard		سبز
sabz		گرگ
gorg
Paxtunmyāshtnəwaimōrkhōrshpapōzadretōrsurzyarrshin, zarghunlewə
Beste indoeuropar hizkuntzak
Gaztelaniamesnuevomadrehermananochenariztresnegrorojoamarilloverdelobo
Armenieraամիս
amis		նոր
nor		մայր
mayr		քույր
küyr		գիշեր
gisher		քիթ
kit		երեք
erek		սեվ
sev		կարմիր
karmir		դեղին
deqin		կանաչ
kanač		գայլ
gayl
Latinmēnsisnovusmātersōrornoxnasustrēsāter, nigerruberflāvus, gilvusviridislupus
Grezieraμήνας
minas		νέος
neos		μητέρα
mitera		αδελφή
adhelfi		νύχτα
nihta		μύτη
miti		τρία
tria		μαύρος
mavros		κόκκινος
kokkinos		κίτρινος
kitrinos		πράσινος
prasinos		λύκος
likos
Errusieraмесяц
mesäc		новый
nový		мать
mat'		сестра
sestra		ночь
noč'		нос
nos		три
tri		чёрный
čörný		красный,
рыжий
krasný, ryžij		жёлтый
žöltý		зелёный
zelöný		волк
volk
Lituanieramėnuonaujasmotinasesuonaktisnosistrysjuodasraudonasgeltonasžaliasvilkas
Hindiमहीना
mahīnā		नया
nayā		माँ
māṃ		बहन
bahan		रात
rāt		नाक
nāk		तीन
tīn		काला
kālā		लाल
lāl		पीला
pīlā		हरा
harā		भेड़िया
bheṛiyā
Beste hizkuntzak
Euskarahilabeteberriamaahizpagausudurhirubeltzgorrihoriberdeotso

Erreferentziak
  1. 38. araua - Munduko estatu-izenak, herritarren izenak, hizkuntza ofizialak eta hiriburuak. Euskaltzaindia (Noiz kontsultatua: 2011-6-25).
  2. 53. araua - Munduko estatuetako hizkuntza ofizialak. Euskaltzaindia (Noiz kontsultatua: 2011-6-25).
  3. «The status of the Russian language in Tajikistan remains unchanged – Rahmon» RIA – RIA.ru 2009-10-22.
  4. (Errusieraz) «В Таджикистане русскому языку вернули прежний статус» Lenta.ru.
  5. Perry, J. R. 2005
Hizkuntza honek bere Wikipedia du: Bisita ezazu.

Kanpo estekak
Hizkuntza Artikulu hau hizkuntzei buruzko zirriborroa da. Wikipedia lagun dezakezu edukia osatuz.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.