Subjektu (filosofia)

Subjektua, logikan, proposizioaren zati bat da zeinari predikatu bat egozten zaion. Metafisikan, berriz, subjektua erreala den eta atributu konkretu batzuk dituen izakia da. Subjektua, bigarren diziplina horretan, aldi berean da pentsamentuaren zein ezagutzaren objektu, bai eta beste errealitate askoren euskarri ere, hots: ekintzena, kontzientziarena, pertzepzioarena, zuzenbidearena, eta abarrena.

Etimologia

Subjejtu adiera latinezko ‘subiectus’ hitzetik dator, zeina ‘subicĕre’ hitzaren lehenaldiko partizipioa den. ‘Subicĕre’ adiera “sub” aurrizkiaren eta “iacĕre” aditzaren bidez dago osatua. Aurrenak ‘azpitasunari’ egiten dio erreferentzia, bigarrenak, berriz, ‘jartzeari’, ‘jaurtikitzeari’. Hala, Subicĕre adierak, latinez, berez, ‘azpiratu’ esan nahi zuen (‘someter’, gaztelaniaz). “subjektu” hitzak, bada, kontzeptu filosofiko gisan, gehiago esan nahiko du “azpian egote”, “azpian aurkitze”, “oinarrian aurkitze”, aurrean azaldu den “euskarri izate”. Subjektua, beraz, izaki erreal, ekile eta atributudunaren azpian, oinarrian aurkitzen den hori izango da.

Bereizkuntza orokorrak

Subjektuaren ideiak, bere baitan, honako errealitateak izendatzen ditu. Zerbaiti “subjektu” deritzogunean, esan nahi da:

  • Atributu batzuk (gorputzari dagozkionak, psikikoak, moralak, juridikoak, eta abar) egozten zaizkion zerbaitetaz ari garela: subjektua pertsona bat dela, zeinari buruz hitz egiten den eta zeina deskribatu ere egiten den. Hala, “subjektu”-rekin “pertsona” adierazi nahi dugunean, denbora eta espazioan existitzen den objektu bat izendatzen dugu. Subjektuak, hemen, Bestearen figura hartzen du. Beste hori, bere baitan zein Ni batentzat, zein den jakitean egongo da subjektuaren jakintza. Subjektu horrexe nolakotasun moralak ere egozten zaizkio, hala nola: eskubide eta betebehar batzuk. Subjektuak eskubide batzuk izan ditzake subjektu izateagatik soilagatik: bizitzeko eskubidea, pentsatzekoa, mugitzekoa,… Legez errekonozitutako pertsona izatea dakarkio horiek guztiak. Hartara, betebeharrak ere atxiki zaizkio: subjektua egon daiteke hierarkia politiko bati azpiratua; esaterako, subjektuak obedientzia zor dio Subiranoari subjektu horrek “hiritar” atributua badu bere gain; egon daiteke, baita, lege moral bati azpiratua, hots: «beharrezkotasun» bati, «izan-behar» bati: subjektuaren erantzukizunaz eta askatasunaz ariko ginateke hemen. Kasu honetan, subjektua izateko ez litzateke nahiko ‘izaitearekin’: ‘izan beharra’ luke subjektu ‘dela’ kontsideratzeko. Halako subjektu bat izan daiteke izaki banako eta psikologikoa (Nia, espiritua, kontzientzia), baina baita talde bat ere; gizarte bat, nazio bat.[1]
  • «Lehen pertsonan» hitz egiteko ahalmena duen zerbaitetaz ari garela, hots: bere burua bere diskurtsoko erreferentzia bezala hartzeko ahalmena duen zerbaitetaz. Norbera subjektutzat duenak ekintza, pentsamendu, pertzepzio eta sentimendu batzuekin lotzen du bere burua; modu horretantxe aurkezten da « Nia», «Nirea », propio neure dena». Propio subjektu batena den horren ebazpenetik abiarazten da subjektuaren auzia; hain justu galdetzen dugunean zergatik eta zeinengatik diogun zerbait propio subjektuaren dela.

Laburrean, subjektua aldi berean metafisikoa, existentziala, morala, politikoa eta zuzenbidezkoa den errealitatea da. Baina haren zentzu nagusia metafisikoa da. Hala harturik, subjektua humanismoari, modernitateari eta mendebaldeko baloreei sorrera eman dien adiera da. subjekturik gabe ez legoke, beste adibide askoren artean, ez zientziarik, ez balio moralik ez eta demokraziarik ere.

Hala, subjektuari balioa ukatzen dieten tesi filosofikoak, sarri, anti-humanista gisan kalifikatuak izan ohi dira. Ukapen hori eta ukapen horrek dakartzan ondorioak geroxeago tratatuko dira testu honetan.

Subjektu logikoa

Subjektuaren ideia Aristotelek bereizia da haren Κατηγορίαι (Kategoriak) lanean. Aristoteleren Óργανον (Organon) tratatu logikoaren lehen liburua da, hain justu, Kategoriena. Hizkuntzak, dio bertan, kategoria gramatikal askoren bilkura suposatzen du: izenak, aditzak, adjektiboak, aditzondoak, eta abarrak. Hizkuntzaren kategoria ezberdin horiek izanaren antolakuntza baten araberakoak direla ohartzen da. Izenak gauzen korrespondentzia dira, adjektiboak kualitateenak, etab. Aristoteleren tratatu horren helburua, finean, kategoria gramatikalei dagozkien izanaren kategoriak aztertzea da. Hori bai, kategoria gramatikalik interesgarriena subjektuaren kategoria izango da. Aristotelen arabera, esaldi oro subjektu-predikatu eskemaren baitan deskonposatu daiteke, alegia: esaldi bat esaldi izango da termino jakin bati ekintza bat edota nolakotasun batzuk egozten zaizkionean. Subjektua, beraz, ikuspuntu gramatikal batetik, termino bat izango da, zeina atributu honekin zein ekintza harekin lotzen den. Subjektuaren definizio gramatikal horrexek zuzentzen gaitu zuzenean subjektuaren kontzepzio metafisiko edo ontologikora. Hain zuzen, subjektuaren kategoria gramatikalarekin bat datorren izakia, huraxe bera substantzia izango da (ὑποκείμενον). Ordena gramatikalean subjektua behar den bezalatxu, predikatu guztiak hari egotziak diren heinean, ordena ontologikoan ere substantzia bat edo substratu bat behar da, zeinari kualitate eta akzidenteak egotzi ahalko zaizkion. Horrexegatik da subjektuaren kategoria gramatikala kategoria gramatikalik bikainena; eremu metafisikoan gertatzen den tankeran, substantziaren kategoria, kategoria ontologiko bikainena den bezalaxe. Substantzia da hain justu τὸ τί ἦν εἶναι famatuarekin bateratzen, nahastutzen dena; den horrekin, izan baden heinean.

Subjektuaren nozioa eta bere problemak

Kontzepzio orokor bat

Mendebaldeko filosofia modernoaren kontzepzio garrantzizkoenetako bat izan da subjektua kontzientziaren identitatean dagoen zerbait dela, denborak zeharkatzen duena eta den horrek berehalakotasunez atzemana dena, izan baden heinean den hori delako. Azalpen horrek bi tesi problematiko eragiten ditu:

Subjektuaren identitateari dagokionez: ea identikoa ez den subjektu baten inguruan pentsatu al daitekeen, edo ea identitate-ezak subjektuaren ideiaren ukapena suposatzen duen, subjektuak denboran existitu ahal duen jakin nahi denean. Norberaren kontzientzairi dagokionez, galde daiteke ea kontzientzia horrek bakoitzak norbera subjektu gisan ezagutzea esan nahi al duen, edota subjektuaren ideia ez ote den sinesmen baten objetu, hots: pentsamenduaren objetu. Bi horien arteko sintesia egiten du kontzientziak, hots: propiotzat jotzen den subjektuaren eta ezagutzaren subjektuaen artekoa. Subjektua  ezagutzen duen subjektua da, ordezkatu egiten dena, eta baita pertsonatasuna zein arima ere. Descartesentzat, esaterako, subjektua errepresentazioaren kausa eta efektua da, alegia: subjektua da zerbait hori “zeina dela-eta, zein zeinarentzat errepresentazioa dagoen”, zioen. Berdin esan daiteke, beraz, subjektua zerbait hori dela zeina dela-eta zein zeinarentzat ezagutza dagoen, norberaren ezagutza barne. Horixe da idealismo modernoaren zuztarra. Subjektua pentsatzailea da, ezagutzailea, ezagutzen daki bere buruaz (ni-aren identitatea); jakintza horren ziurtasunaz baliaturik existitzen da: subjektua arrazoia da orobat, eta ni-arekin nahastu, batu egiten da. Beste era batean esan izandu da subjektua unibertsala den hori dela, edota zehazkiago, Descartesen kasuari so, unibertsalera joera duela.

Kontzepzio hau darabilten bi pentsamentu-korronte handi bereizi daitezke:

Korronte batek “ni”-a elementu fundatzaile bailitzan hartzen du, azkeneko fundamentu bailitzan, garaitezin: absolutuaren xurgapena “ni”-aren barrenean. Partikularra, banakoa, balorizatu egiten da. Beste korronte batek subjektua banakoaren xurgapen gisa ikusten du, absolutuaren barrenean. Kontzepzio horrek panteismorako joera du. Gizabanakoa ez da hark propiotzat duen penstamenduaren subjektu; pentsamendu horren ‘subjectum’-a, ideia, Jainkoa edo natura litzateke hemen. Azken kontzepzio horrek erakusten du subjektua gizabanakoarekin lotzeko ohitura hori ez dela derrigorrean zuzena, izan ere posible baita gizabanakoari subjektutasun kualitatea ukatzea: ni ez naiz subjektua, existitzen den horren barreneko bariazio akzidental bat baino. Ordea, alderantziz ere, hankabikoa subjektutzat hartzen bada, hankabiko horrek errealitate trinko eta orobat beharrezko baten ezaugarriak izan beharko ditu bere baitan. Subjektuaren kontzepzio hori ez zen guztiz azaldu Descartesen aurreneko obretan[2]. Egiazki, 1641eko Meditazio Metafisikoetan baino ez zen garatu subjektuaren kontzepzio hori, duda hiperboliko baten forman. Descartesek, finean, XIII. mendean metafisikaren kuadroan barrena birformulatutako Aristoteleren aurreneko filosofia (πρώτη φιλοσοφία) hein handi batean altxatu egin zuen. Izan ere, Aristoteleren aurreneko kausa zena aurreneko printzipio bihurtzen du Descartesek, subjektu pentsatzaile, cogito, ergo sum formularen bitartez.

Leibnizen kontzepzioa zalantzan: haren zailtasunak

Subjektuaren barrenean kontzientzia eta pentsamentua batzen direla dion ideia filosofo anitzek salatu dute, tartean Leibnizek. Kontzepzio horrek daraman problemetako bat da errepresentazioa ez dela subjektua, kontzientzia ez dela pentsamendua: errepresentazioa subjektuaren errepresentazioa da, eta kasu posesiboak agertu egiten du hemen anbiguotasuna:

  • Errepresentazioa subjektuari dagokio, bigarren hori baita aurrenekoa bere errepresentazio gisan errekonozitzen duena. Subjektua, orduan, ez dago kanpoaldean.
  • Errepresentazioak subjektu  moduan errepresentatzen den subjektu bat errepresentatzen du. Subjektua errepresentazioaren barrenean da. Nola dago, baina, subjektua errepresentazioaren barrenean? Zein da, orduan, subjektuaren existentzia modua?

Zalantza horien harira, zaila da errepresentazioaren subjektua zein den jakitea. Zein da kontziente? Zeren kontzientzia du kontziente den horrek? Errepresentazioaren barrenean dagoena subjektua bada, orduan onartu beharrean gaude subjektu hori aldi berean dagoela errepresentazioaren barrenean, errepresentatzen den hura errepresentatu egiten duelako, eta errepresentaziotik kanpo, hura baita, azken finean, subjektu, hots: errepresentazioaren kausa. Argudio horien bitartez ondorio ageriko batera iristen gara: errepresentazioaren barrenean ezin duela, inondik inora, egiazko subjekturik egon.

Subjektu traszendentala

Ez dago, beraz, kontzientziaren bitartez norberaren ezagutza edukitzerik; norbere kontzinetzia, gu-geu garenaren auto-presentazioa, subjektuaren ondorio da edota subjektuaren fakultaeetako bat; hemen jakina, subjektua ez da jada kausa. Identitate bat kontzientziaren bidez atzematea –“ni”-ak nitaz nire bizitzan zehar duen kontzientzia egonkorra- kausa baten edota kausa sorta baten efektu edo sintomak atzematea da, zeintzuen berehalako intuizio bat ez daukadan. Subjektuaren interpretazioari dagokionez, badago beste ondorio inportante bat, hauxe: norbere kontzientziaren esperientzia daukagula, ezinezko denean norberaren kontzientzia hori bere baitan pertzibitzea: gueure buruaren kontzientzia dugula diogunean, sinesmen baten berri baino ez dugu ematen; bere baitan legokeen errealitate bat pertzibitzen dugula sinesten dugu, subjektu bat sinesten dugu, nukleo intimo batetan sinesten dugu, baina ez daukagu jakintzarik.

Subjektua, kontzepzio klasiko horretan, ezkutatu egiten zaio kontzientziari, eta hala, ideia formal bat baino ez da gelditzen: subjektu batena, kausa baten ekintzena, substratu batena, zeina pentsatzeko zailtasunak ematen dituen gu geu batekin lotzen dugun. Orduan subjektu traszendental batetan pentsatzen da, hots: pentsamenduaren eta ekintzaren kondizio den subjektu batetan. subjektu traszendentalak honako inplikazioak ditu:

  • Subjektua ez dago inon munduan, ez dago emana, ez da enpirikoa.
  • Ez dago determinaturik: ezin da definitu subjektua zer den eta ezin zaizkio izatearen kategoriak ezarri (arrunt esanda: subjektua ez da handia ez txikia, ez dauka kolorerik, etab.).
  • Nahimenaren kausalitatearen aurreneko kausa da subjektua.
  • Subjektua pentsatzen duen hura da.

Kritikak subjektu traszendentalari

Subjektuaren kontzepzio hori Thomas Hobbesek zein Baruch Spinozak kritikatua izan da. Azken bi horientzat, kontzientziarat ez da soilik arrazoiaren bitartez iristen ahal, Descartesek pentsatu gisan, baizik eta esperientziaren eta zentzumenaren bitartez ere bai, nahiz eta zentzumenek atzemandako pertzepzio horiek engainagarriak izan.

Subjektuaren adierak dituen zailtasunen laburpena

Subjektuak eta ni-ak bi gauza ezberdin dirudite. Hein batean, nire ni-a ez da nire ekintzen kausa, zeren hala balitz kausa hura ni-a ez den beste subjektu bat litzateke. Subjektuaren ideia hori fakultate batetaz baliatzen da: nahimena, entenimentua, etab. Kasu hori, normalean, gure buruari erruak edota merituak egozten hasten garenean azaleratzen da, moralean. Erantzukizun bat suposatzen dugu, eta horrek penstamenduen eta ekintzen erantzule behar duen subjektu bat suposatzen du. Kontzepzio horrek, hala ere, ikusten da, izaera zirkularra du: subjektua ulertzeko… subjektuaren fakultateetara jo behar!

Zailtasun horrek subjektuaren kontzepzioak bere barnean duen iluntasuna azaleratu egien du. Diskurtsoa bera auto-erreferentziala izateak egiten du iluntasuna atzemangarri: “ni” esaten dudanean, “ni” hori ez da lotzen nire espirituaren objektuarekin; “bera” esango banu berdin gertatzen da, edota, are xumeago, “mahaia” esango banu bezala. Neronek erreferentzia egiten diodan objektua naiz ni, eta erreferentzia hori hitz egiten duena ni izateak sortu du.

Subjektuaren iluntasunak
Subjektuaren iluntasunaren inguruan gehiago jakiteko, ikusi inkontziente eta desira.
  • Iluntasuna, geure pertzepzioei dagokienez: ez gara gu geu guztiz pertzibitzen, inondik inora ere ez: subjektua, arrazoiaren alde lerrokatuta ere (horixe luke, kontzepzio klasikoaren arabera bere esentzia), ez zaio norberari transparente;
  • Iluntasuna, munduan denekotz: subjektua, hautemate- eta ezagutza-subjektu den heinean, osagabe, opaku, azaltezin da unibertsoaren barnean;
  • Iluntasuna, bere ekintza-motibaziori dagokionez: desira, askatasuna, inkontzientea;
  • Iluntasuna, bere jatorria eta naturari dagokionez: inkontzientearen arazoa.

Ematen duenez, kontzientziak, subjektu izatetik haratago, subjektuarekin berarekin harreman problematiko bat du; alderdi esanguratsuena desira da, irrazionala iduri dezakeen joera (ekintzaren subjektua hemen, ez baita arrazoia), kontzientziaren kontrolpetik ihes egiten duena, batik bat kontzientzia hori morala denetan.

Subjektuaren ideiaren ukapena, eta horrek ekarriko lituzkeen ondorioak

Subjektuaren kontzeptuaren iluntasuna harrigarria da: gu gara subjektu -hala sinesten dugu- eta ez gara kapaz deskribapen argi eta ageriko bat emateko. Gabezia hori ilusio baten adierazle ote da? Subjektuaren nozioa argitzera iristen ez bagara, subjektua existitzen ez delako da, kontzepzioa bera hitz bat baino ez delako, erreala den ezeri erreferentzia egiten ez diona. Aztertu dezagun, baina, azken tesi hori: hastapen puntua da subjektua ez dela existitzen, eta orain arte kontzeptu abstraktu bat eraikitzen saiatzen jardun garela. Subjektua ez da existitzen esaldiaren inplikazio filosofikoa eta haren esan nahia argitzen hasiko gara, eta behin hori ulertuta itzuliko gara esaldi horrek suposatzen duen problemara.

Lehenik eta behin, subjektua ez bada existitzen, zentzugabekoa izango da subjektuari lotzen zaizkion ideia moralak mantentzea: hankabikoa subjektu denekoz, esan dugu libre dela, bere ekintzen inguruan erantzuteko gai dela, eta atxikirik duela besterezin duen duintasun bat. Baina subjekturik ez badago, hankabikoa ez da subjektu. Hankabikoa, gizakia orokorrean, ez da, beraz, ez libre, ez bere ekintzen erantzule eta ez dauka bere baitan inolako duintasunik. Har dezagun subjektuaren ukapen anti-humanista hori.

  • Subjektua ez bada existitzen, pertsona ez da librea: horrek esan nahi du pertsona bat ez dela bere ekintzen eta pentsamentuen kausa; horrek bi ondorio dakartza:
  1. nahimena, printzipio arrazional batzuen ostean auto-determinatzen den fakultate den heinean, zentzurik gabeko nozio bilakatzen dela. Pertsonak ez daukala nahimenik;
  2. pentsamendua ez dagokiola subjektu bati. Hankabikoa ez dela fakultate batetaz baliatzen pentsatzeko; ez dela libre pentsatzen duena pentsatzeko, bere pentsamenduen menpe dela.
  • Subjektua ez bada existitzen, ez da bere ekintzen erantzule: hankabikoak, beraz, ezin du ez meriturik ez eta kulparik eduki. Pertsona ez da esentzialki izaki moral bat.
  • Subjektua ez bada existitzen, ez dago giza-duintasunik: giza-existentziak ez dauka baliorik bere baitan. Ez dauka bere baitan balio moral edo juridikorik naturaz emana izan zaionik.

Subjektuaren nozioaren ukapenak dakartzan ondorioen ulermena erraztekotan, hona hemen esenplu batzuk:

Hankabikoa ez da libre. Hortaz, beharrezkoa da hankabikoa bere nahimena ez den beste kausek determinatua izatea. Guk ikusten dugun kausalitate bakarra, ordea, naturako legeena da. Hala, beraz, pertsona bakoitza esentzialki naturak determinatutako izakia izango da. Ez dago giza-traszendentziarik. Argumentu horri jarraiki, gizakiak gizartean bizi den izaki biologiko bat behar du izan, zientziek ikertu dezaketen izaki bat (fisiologiak, neurofisiologiak, eboluzioaren teoriak, soziologiak, etab.). ez dago giza-fenomenoa ulertzeko balio duen beste esplikaziorik eskuragarri.

Hankabikoa ez da erantzule. Bere krimenak ezin zaizkio berari egotzi, ekintza horien egiazko egilea bera bailitzan. Gizaki oro errugabe da egin duen krimenarekiko. Aurkako zentzuan ere berdin: pertsona ez da bere talentuen, garaipenen eta arrakasten erantzule, etab.

Hankabikoak ez du duintasunik. Bere balio morala alegiazkoa da, eta ez dago zuzenbide naturalik. Esaterako, giza-eskubideak ezer-ezaren gainean eraikitako eskubideak dira. Esklabutza ez da salagarri ez moralki ez juridikoki (ez behintzat, iusnaturalismoaz baliatuz), ez eta tortura ere. Emakumezkoen sumisioa, bai gizarte baten barrenean bai erlijione baten barrenean, ez da gaitzesgarri. Gizona baino gehiego ez delarik, emakumeak ez du balio zehatzik; hala, haiek egitura jakin batzuetan txertatzeko indarra erabiltzea egintza natural bat baino ez da.

Pentsamendu horren ondorioak ez dira, ordea, hemen akabatzen. Subjektuaren nozioa hutsa edo ininteligiblea bada, kontua ez da pentsamentua delako gutxiago existitzen dela. Subjektuak ez zaio pentsamentutik kanpo dagoen ezerri erreferitzen. Nondik dator, orduan, subjektuaren ideia hori?

Subjektuaren ukapenaren ustezko ondorioen ukapena

Hausnarketaren puntu honetara iritsi orduko, subjektuaren nozioak dakartzan zailtasun handienak jada aurkeztu dira. Ikusi da "subjektu" adierak eta bere ukapenak antinomia batera garamatzala, eta antinomia horrek azaleratu egiten dituela subjektuaren eta haren ondorioen inguruko pentsamendu ezberdinak:

  • subjektu metafisikoaren edo traszendentalaren nozioak bere gabeziak ditu;
  • subjektuaren ukapenak orokorrean onartzen ez diren muturreko ondorioak dakartza.

Lehenengo puntuari dagokionez, galdetu liteke ea subjektua ulertzeko zaila den edota hutsa den nozio dela esatea ez ote den ebidentzia faltsu bat; bigarrengo puntuari dagokionez, berriz, honakoa galde liteke: subjektuaren ukapenetik deduzitu ditugun ondorioak egiazki beharrezkoak al dira?

Gizakia subjektu ez dela eta, beraz, bere baitan balio moralik ez duela onartzean, duintasuna eta balio moralak ulertzeko subjektuaren beharra dagoela ezartzen ari gara. Baina hori sofisma bat da, argi eta garbi. Izan ere, subjektua ezabaturik egon arren, gizakiak hor dirau, eta hark, izaki natural den heinean, minari ihes egiten dio, plazerra jarraitzen du eta hurkoei zein inguruko gauzei balioak ematen dizkie. Komunitate baten barruan, esaterako, pertsonek alkarrekiko errespetuaren berri eman dezakete subjektua zer den aztarranik jakin gabe, eta orain arteko kontsiderazio guztien beharrik gabe. Hala, subjektuaren ukatzeak ez du esan nahi, derrigorrean, dena permititurik dagoenik, gizaki guztiak baliorik gabe gelditzen direnik. Subjektuaren ukapenarekin, galde liteke, anti-humanistek eta erlatibista moralek egiten duten tankeran, ea posible ote den gizakiaren ideiari atxikirik dauden balioak sakrifikatu ote daitezkeen, baina abusua litzateke libertatea, duintasuna eta, orokorrean, balio moralak esentziaz subjektuari lotzea.

Hala eta guztiz ere, badago subjektua ulertzeko modu bat zeinak lagun diezagukeen aurreneko puntuak zekarren arazoa konpontzen. Komunitateaz hitz egin dugu, bestearekin harremana inplikatzen duen horretaz. Alkarri erantzukizunak eskatu diezaizkiogu eta bitartean subjektua abstrakzio metafisiko bat bailitzan irudikatu, existentziarik gabeko esentzia bailitzan. Alta, existentziaren gogortasunak erakusten digu ez dagoela subjektu errealik norbanakoa bakarrik bada; ez baldin badu batek beste inor alboan. Debatea hankabikoen arteko loturetan kokatzeak humanismoaren eta antihumanismoaren antinomia problema faltsu bilakatzen dezake.

Subjektuaren aipamena Filosofia Kontinentalean

Tradizio kontinentalean Karl Marx-en eta Sigmund Freud-en pentsamendua da giltzarri subjektuaren auzian. Hain zuzen, teoria liberaletik, kontratu sozialetik datorren subjektu autonomo eta batua da bi horiek zalantzan jartzen dutena.  Bi egile horiek erraztu egin zuten bidea subjektuaren dekonstrukzioa metafisikako gai nagusi bilaka zedin. Hala ere, Martin Heidegger ei da giza auto-kontzientziaren bir-penstalaririk erradikalenetakoa. Bere Dasein-ak (munduari erne-izateak) subjektu pertsonalaren adiera tradizionalak tokialdatu egiten ditu. Heideggerrekin, fenomenologia subjektuaren eta objetuaren arteko ezberdinekta klasikotik haratago joaten saiatzen da; fenomenologian, hain justu, bai subjektu eta bai objetu, biak alkarri loturik agertzen dira jatorrizko harreman banaezin batean, ez baitago mundurik subjekturik gabe, ez-eta subjekturik mundurik gabe ere.[3]

Heidegger-en zein Ferdinand de Saussure-ren iraskapenetatik abiatuta, Jacques Lacan-ek subjektu mota berri baten berri eman zuen. subjektu hori Freud-en modelu psikoanalitkoaren gainean eraiki zuen, eta “zatitutako subjektu” deitu zion (sujet divisé).

Louis Althusser marxista-estrukturalak zein Michel Foucault postestrukturalistak subjektua konstrukzio sozial bailitzan aztertu zuten; horri deitzen zaio subjektu postestrukturalista[4].

Althusser-entzat, subjektua eraikuntza ideologiko bat da, edo hobe esanda: “Estatu-aparatu ideologikoek” sortutako zerbait. Subjektibitate oro interpelazioaren bidez existitzen da, “beti-dagoeneko”. Ideologiak bihurtzen du aurrenekoz bat subjektu, eta ideologia oro saiatuko da berak sortutako subjektu ideal hori goraipatzen eta mantentzen; eta berdin egingo du kategoria metafisikotzat jotzen den subjektuarekin ere.

Foucault-en ustez, subjektua boterearen eta diziplinaren “efektua” da. Foucault-en aburuz, bada, bakoitzak bere baitan du norbera transformatzeko indarra. ἔθος  (usadio) adiera grekora jotzen du hortarako, eta ethopoiein kontzepzioa darabil, norbere eraldatze prozesua irudikatzeko.[5] Felix Guattarik eta Gilles Deleuzek, antzeko moduan “subjektibazio” (subjectivation) adiera erabiltzen dute.[6]

Subjektuaren aipamena Filosofia Analitikoan

Filosofia analitiko garaikidean subjektuaren arazoa, edo hobe esanda “ikuspuntuaren” (point of view) edota “subjektibitatearen” arazoa, gogoaren filosofiaren (Philosophy of mind) objektu problematiko nagusi bilakatu da. Arazo horri “mind-body problem” deritzo, hots: pentsamenduaren eta gorputzaren loturaren problema. Thomas Nagel-ek, bere “What is like to be bat?” (nolakoa da saguzaharra izatea?) saiakeran azaldu zuen esperientzia subjektiboa ikerketa zientifikotik haratago kokatzen dela. Ulermen zientifikoak, definizioz, ikuspuntu objektiboa dakar Nagel-en ustez, eta ikuspuntu objektiboa, argi da, ikuspuntu subjektiboari guztiz kontrajarrita dago. Hala ere, batek ezin du objektibitatearen definiziorik eduki aurrena sbjektibitateari loturik ez badago; biak daude alkarri loturik.

Nagel berak “The View from Nowhere” (Nehonondik ikusten dena) lanean honakoa galdetzen du: “Zer motatako egitatea da ni neu Thomas Nagel naizela?”. subjektuek pespektiba dute, baina subjektu bakoitzak perspektiba bakana du. Horixe da, antza, Nagel-en nehonongo ikuspegiaren arabera egitatea dena.

Erreferentziak
  1. (Frantsesez) Laplantine, François. (2017-06-22). «Sujet» Anthropen  doi:10.17184/eac.anthropen.052. ISSN 2561-5807. (Noiz kontsultatua: 2021-05-18).
  2. Descartes, René. (1637). Discours de la methode: pour bien conduire sa raison, & chercher la verité dans les sciences. Plus La dioptriqve. Les meteores. Et La geometrie. Qui sont des essais de cete methode.. De li̓mprimerie de I. Maire PMC 14300261. (Noiz kontsultatua: 2021-05-18).
  3. Farina, Gabriella. (2014). «Some Reflections on the Phenomenological Method» Dialogues in Philosophy, Mental and Neuro Sciences 7 (2): 50–62. (Noiz kontsultatua: 2021-05-18).
  4. «The poststructuralist subject and the paradox of internal coherence | MSc theses online» library.wur.nl (Noiz kontsultatua: 2021-05-18).
  5. Foucault, Michel. (2006). The hermeneutics of the subject : lectures at the Collège de France, 1981-1982. Picador ISBN 0-312-42570-8. PMC 62734957. (Noiz kontsultatua: 2021-05-18).
  6. Genosko, Gary. (2001). Deleuze and Guattari: Critical Assessments of Leading Philosophers. Routledge (Noiz kontsultatua: 2021-05-18).

Bibliografia

Testuak
  • René Descartes, Meditazio metafisikoak, Paris, Flammarion, coll. GF.
  • Emmanuel Kant, Arrazoimen puruaren kritika, Paris, Flammarion, coll. GF.
  • Edmund Husserl, Meditazio kartesiarrak, Paris, Vrin, 1966.
  • Paul Ricœur, Norbera, bestearen gisan, Paris, Le Seuil, coll. Points, 1996.

Ikerketak
  • Olivier Boulnois (éd.), Généalogies du sujet. De saint Anselme à Malebranche, Paris, Vrin, 2007.
  • Alain de Libera, Naissance du Sujet (Archéologie du Sujet I), Paris, Vrin, 2007.
  • Alain de Libera, La quête de l'identité (Archéologie du Sujet II), Paris, Vrin, 2008.
  • Alain de Libera, La double révolution. L'acte de penser I (Archéologie du Sujet III), Paris, Vrin, 2014.
  • Farid Laroussi, Écritures du sujet: Michaux, Jabès, Gracq, Tournier, Éditions Sils Maria, 2006.
  • C.-E. de Saint Germain, La Morale, le Sujet, la Connaissance, Paris, Ellipses, 2012.
  • Maxence Caron, Heidegger: Pensée de l'Être et origine de la subjectivité, Paris, Le Cerf, 2005.

Kanpo estekak
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.