Sofokles

Sofoklesen Bizitza anonimoaren arabera, bi seme izan zituen bi emakume ezberdinengandik: Iofon, Nikostrate izeneko emakume batengandik, eta Ariston, Siziongo Therois-engandik. Iturri beraren arabera, Sofoklesek bereziki maite zituen Ariston eta haren semea, bere iloba Sofokles, eta, hori dela eta, Iofonek aitari salaketa jarri zion zahartzaroan, Sofokles ezgai deklara zezaten bere herentziarekin geratzeko[12]. Egileak gertaera hori antzezlan batean irudikatu omen zuen.

Bestalde, antzinako iturriek transmititu digute Sofoklesek, Antzinako Greziako gizon ugarik bezala, amodio homosexualak zituela eta gizon gazteekin sexu harremanak izatea gustuko zuela. K. o II. mendeko Naukratisko Ateneo egile helenistikoak, Deipnosophistai edo Jakintsuen otoruntza bere lanean, kontatzen du Sofoklesek, Eskilok bezala, gizonen arteko maitasuna irudikatu zuela bere lanetan, eta publikoaren oso gustukoa zela gai hura[13]. Horretaz gain, Sofokles "gizonen maitalea zela, Euripides emakumeena zen bezala" dio, eta haren amodio homosexualei buruzko hainbat anekdota kontatzen ditu. Batean dio behin, bankete batean zeudela, Sofoklesek ardoa zerbitzatzen ari zen gaztetxoa limurtu eta ahoan musu eman ziola[14]. Pixka bat aurrerago, kontatzen du nola behin Sofoklesek mutil gazte bat harresietatik kanpora eraman zuen, harekin larrutan egiteko. Gazteak bere tunika lurrean jarri zuen, eta Sofoklesek berea erabili zuen biak estaltzeko. Mutikoak alde egin zuenean, Sofoklesen tunika eraman zuen, eta Sofoklesek mutikoaren tunika askoz txikiagoarekin estalita itzuli behar izan zuen etxera, guztien irrigarri[15]. Gertaera horren inguruko zurrumurruak azkar zabaldu ziren, eta Euripides idazleak, hura entzundakoan, Sofoklesen etsaia baitzen, iseka egin omen zion, esanez berak ere erabili zuela mutiko hura, baina dohainik, Sofoklesek prezio handiegia ordaindu zeun bitartean (lapurturiko tunikari erreferentzia eginez). Sofoklesek ondorengo olerkiarekin erantzun zion[15]:

Sofoklesen zazpi antzezlan baino ez zaizkigu iritsi osorik bere ehundik gora lanetatik. Zazpi lan horiek XI eta XVI. mendearen arteko hamabi eskuizkributan transmititu zaizkigu, eta horietako zaharrena, XI. mendeko lehen erdialdekoa, Florentziako Liburutegi Laurentziarrean gordetakoa da[16]. Gutxi badirudi ere, kontuan hartu behar da Antzinako Greziako tragedia idazle ugarien artean obra osoak utzi dizkigun egile bakanetakoa dela, Eskilo eta Euripidesekin batera[17]. Horietatik hiruk "Tebasko zikloa" edo "Ediporen zikloa" delakoa osatzen dute, hirurek Edipo izeneko pertsonaia mitologikoaren eta haren ondorengoen zikloa mitologikoa kontatzen baitute. Kronologikoki, estreinatzen lehena Antigona izan zen, K. a. 441. urtean, eta Edipo Kolonon Sofokles hil ostean taularatu zen, K. a. 402-401 urtearen bueltan; Edipo Errege, berriz, bi antzezlan horien artean idatzi zela pentsatzen dute adituek[18]. Beste lau antzezlan osoak Ajax, Trakiniarrak, Elektra eta Filoktetes dira. Horietatik, Filoktetes da data ziurra duen bakarra, K. a. 409. urtean estreinatu baitzen. Gainerakoek ez dute data zehatzik, adituek zaharrena Ajax eta berantierran Elektra dela kontsideratzen badute ere[18]. Hauek dira osorik gorde diren Sofoklesen zazpi antzezlanak (parentesi artean, grezierazko jatorrizko izena)[19]:

• Edipo errege (Οἰδίπους Τύραννος, sarritan latinezko Oedipus Rex edo grekerazko Oedipus Tyrannos tituluekin ezaguna).
• Edipo Kolonon (Οἰδίπους ἐπὶ Κολωνῷ).
• Antigona (Ἀντιγόνη).

Louis Bouwmeester aktore holandarra Edipo itsutuaren papera egiten Edipo errege antzelanean (1896).

• Ajax (Αἴας).
• Trakiniarrak (Τραχίνιαι).
• Elektra (Ἠλέκτρα).
• Filoktetes (Φιλοκτήτης).

Horietaz gain, iturrien arabera Sofoklesek 120 antzezlanetik gora idatzi zituen. Suda entziklopedia bizantziarrak Sofoklesi 130 antzezlan egozten zitzaizkiola dio, baina horietatik 17 atribuzio faltsuak zirela[4]. Sofoklesen bizitza biografia anonimoak, berriz, egileak 123 lan idatzi zituela dio[20]. Gaur egungo adituek pentsatzen dute Sudaren hamazazpi irakurketa kopia akatsa dela, eta jatorrizko bertsioan zazpi jartzen duela, zuzenketa horrek bi iturrien zenbakia berdin utziko bailuke: 123 antzezlan[5]. Horietako batzuen izenburuak eta pasarte solteak Antzinateko egileen zitetan eta Egipton aurkituriko Oxirrinkoko papiroetan gorde dira. Hauek dira horietako batzuk, grezierazko tituluaren araberako ordena alfabetikoan:

• Atamante (Ἀθάμας). Sofoklesek pertsonaia honi buruzko bi antzezlan idatzi zituen, Atamante A eta Atamante B izenarekin ezagutzen direnak[21].
• Ajax Lokron (Αἴας Λόκρος)[22].
• Egeo (Αἰγεύς)[23].
• Egisto (Αἴγισθος). Antzezlan honen esistentzia zalantzakoa da, Filodemo eta Hesikio egileek bakarrik zitatzen baitute[24].
• Etiopiarrak (Αἰθίοπες). Egile batzuen ustez, obra hau eta geroago zerrendaturiko Memnon berdinak lirateke[25].
• Εmakume presoak ("Αἰχμαλωτίδες")[26].
• Akrisio (Ἀκρίσιος). Argosko errege Akrisiok bere arreba Danae eta honen seme Pertseo itsasora jaurtitzen ditu[27].
• Aleoren semeak (Αλεάδαι). Tegeako errege Aleok orakulu bat jaso zuen, bere alaba Augek semerik izanez gero aitona hilko zuela esanez. Alaba Atenaren sazerdotisa egingo du ondorengorik izan ez dezan, baina Herakles heroiak haurdun utziko du eta Telefo jaioko da[28].
• Alexander (Ἀλέξανδρος). Paris Troiako printzeari buruzko antzezlana[29].
• Aletes (᾿Αλήτης). Egisto eta Klitemnestraren seme Aletesi buruzko antzezlana[30].
• Alkmeon (Ἀλκμέων). Eromenari buruz[31].
• Αmikoren satira (Άμύκος σατιρικός). Bitiniako errege Amikok Argonautetako Polideuzesi boxeo borroka baterako erronka egiten dio[32].
• Anfiaraoren satira (Ἀμφιάραος σατιρικός)[32].
• Anfitrion (Ἀμφιτρύων)[33].
• Andromeda (Ἀνδρομέδα) Etiopiako printzesa Andromedaren katasterizazioa kontatzen du[33].
• Αntenoren semeak (Ἀντηνορίδαι). Troiako Antenor noblea Traziara doa ihesi bere familiarekin[34].
• Atreo (Ἀτρεύς)[34].
• Akaiarren batzarra (Αχαιῶν σύλλογος). Telefo eta Herakles heroien arteko harremana kontatzen da[35].
• Akilesen maitaleak (Ἀχιλλέως ἐρασταί). Troiako gerra baino lehen Akiles heroi handiak izandako amodio homosexualak kontatzen ditu, tartean bere maisu izandako Kiron zentauroarekin[36].
• Dedalo (Δαίδαλος). Eduki ezezaguneko antzezlana[37].
• Danae (Δανάη). Batzuen ustez, aurretik aipaturiko Akrisio antzezlana eta hau bat eta bera lirateke[38].
• Dolopiarrak (Δόλοπες). Dolopiako biztanle gerlarei buruzkoa, ziurrenik[39].
• Helena itzultzeko eskaera (“Ελένης ἀπαίτησις). Troiako gerra hasi baino lehen Ulises eta beste greziar batzuek troiarrei Helena itzultzeko eskatzeko eginiko enbaxada gai duen antzezlana[40].
• Helenaren bahiketa edo Helenaren ezkontza (“Ελένης ἁρπαγή edo “Ελένης γάμος). Helenaren bahiketa eta Parisekin ezkontza kontatzen dituen drama satirikoa[41].
• Ondorengoak (Ἐπίγονοι). Gaur egun ia osorik galdu bada ere, bere garaian Ediporen seme Eteokles eta Polinziesen arteko gerra (literatura klasikoan "Zazpiak Tebasen aurka" deritzon mitoa) kontatzen duen antzezlan hau Sofoklesen famatuena izan zen, eta Luzio Akzio dramaturgo latindarrak egokitu zuen, Zizeronen aipamen baten harira suposa daitekeenez[42].
• Eris (Ἔρις). Liskarrraren jainkosak Tetis eta Peleoren ezkontzan sortutako gatazka kontatzen du[42].
• Hermione (Ἑρμιόνη). Menelaoren alaba Hermioneri buruzko antzezlana[43].
• Eurialo (Εὐρύαλος). Ulisesen sasiko seme Eurialoren istorioa[44].
• Euripilo (Εὐρύπυλος). Troiako gerran hil zen izen bereko Tesaliako printzeari buruzko antzezlana[44].
• Herakles (Ἡρακλῆς)[45].
• Thamiras (θάμυρας). Iliadan agertzen den rapsoda bati buruzko antzezlana[46].
• Tiestes Sizionen (Θυέστης ἐν Σικυῶνι). Olinpiatik erbesteratuta doaz Atreo eta Tiestes anaiak Sizionera[46].
• Inako (Ἴναχος). Zeusek bortxatuta Io erditu zuen Heraren sazerdotisaren istorioa[47].
• Iobates (Ἰοβάτης)[48].
• Ifigenia (Ίφιγένεια).
• Aztarnariak (Ἰχνευταί). 1912an, drama satiriko honen 400 bertso baino gehiago zituen papiro bat aurkitu zen Oxirrinkon, eta, beraz, Apolok Hermesek lapurtu dizkion abereen bila bidalitako satiro taldearen istorioa kontatzen duen antzezlan hau Sofoklesek egindako genero honetako adibiderik onena da gaur egun[49].
  

  Aztarnariak drama satirikoaren 96-138 lerroak dituen Oxirrinkoko papiroetako bat, P.Oxy. IX 1174 col. iv-v.
• Ion (Ἴων)[50].
• Κamikoarrak (Καμικοί). Dedalo, Minos erregearengandik ihesi, Siziliako Kamiko hirira heltzen da, eta bertan Minos hilko du[51].
• Zedalionen satira (Κηδαλίων σατιρικός). Hefesto jainkoak Zedalion zerbitzaria eskaintzen dio Orion erraldoiari, eguzkiaren norabidean joanda bista berreskura dezan[52].
• Klitemnestra (Κλυταιμνήστρα)[53].
• Kolkidako emakumeak (Κόλχιδες). Izenburuak korua Medearen zerbitzari diren emakumeek osatzen dutela adierazten digu, eta antzezlanak ziurrenik Jasonek Kolkidako erresuman Urrezko Ahari-larruaren bila izandako abenturak kontatzen ditu. Sofokles izan zen Jasonen kondairaren atal hau oholtza gainera eraman zuen tragedia idazle bakarra[54].
• Kreusa (Κρέουσα). Baliteke aurretik aipaturiko Ion eta antzezlan hau bat eta bera izatea[55].
• Epaiketa (Kρίσις). Parisen epaiketa Ida mendian[56].
• Espartako emakumeak (Λάκαιναι). Helenaren bahiketa Troian[57].
• Laokoon (Λαοκόων)[57].
• Larisarrak (Λαρισαίοι). Akrisio eta Danaeren istorioaren amaiera, Larisako hirian[58].
• Lemnoseko emakumeak (Λήμνιαι). Argonautak Lemnosera iristen dira[59].
• Igarleak (Mᾰ́ντεις). Kretako errege Minosek hainbat igarle biltzen ditu egunean hirutan kolorea aldatzen duen bere behi baten misterioa argitzeko[60].
• Meleagro (Μελέαγρος). Kalidongo basurde-ehiztari Meleagroren kondaira[61].
• Misiarrak (Μυσοί). Teleforen etorrera Misia izeneko hirira[62].
• Nauplio itsasoratzen eta Nauplio sua pizten (Ναύπλιος καταπλέων eta Ναύπλιος πυρκαεύς). Greziarrekiko mendekua hartzeko Traziako kostaldean haien ontzidia galbidera eramateko sua pizten duen Nauplioren kondaira[63].
• Nausikaa (Ναυσικάα)[63].
• Niobe (Νιόβη). Niobek seme-alaba ugari zituen eta iseka egin zion Letori Apolo eta Artemisen ama soilik zelako. Hori dela eta, bi jainkoek Nioberen seme-alaba guztiak hil zituzten[64].
• Ulises eroturik (Ὀδυσσεὺς Μαινόμενος). Ulisesek eroturik dagoelako plantak egiten ditu Troiako gerrara ez joateko[65].
• Enomao (Οἰνόμαος)[65].
• Palamedes (Παλαμήδης). Ulises eta Diomedesek Nauplioren seme Palamedes hiltzen dute[66].
• Pandora (Πανδώρα). Lehenengo emakumearen, Pandoraren, sorreraren mitoa.
• Peleo (Πηλεύς). Peleo erregearen zahartzaroa.
• Polixena (Πολυξένη). Priamo eta Hekuba, Troiako errege-erreginen, alaba Polixenaren patu latza[67].
• Prokris (Πρόκρις). Zefalo eta Prokrisen arteko maitasuna[68].
• Sorginak (Ριζοτόμοι). Medearen sorginkeriei buruzko antzezlana[69].
• Sinon (Σίνων). Troiako gerraren amaieran zaldiarekin batera hirian infiltratzen den Sinon greziarrari buruzko antzezlana[70].
• Sisifo (Σίσυφος). Tartarora zigortutako Sisifo[70].
• Eszirotarrak (Σκύριοι). Akiles Esziron ezkutatzen da Troiako gerrara joan behar ez izateko[71].
• Teukro (Τεύκρος). Teukro Salamisera itzultzen da eta bere aitak arbuiatu egiten du Ajaxen heriotzagatik. Aristofanes komediografoak Lainoak bere komedian zitatzen duenez, K. a. 423. urtea baino lehen konposatua izan zen[72].
• Triptolemo (Τριπτόλεμος). Plinio Zaharrak bere Naturalis Historia lanean esaten du antzezlan hau Alexandro Magno hil baino 145 urte lehenago estreinatu zela. Aipamen hori zehazki hartu behar bada, eta kontuan hartuta Alexandro Handia K. a. 323. urtean hil zela, Triptolemo K. a. 468. urtean estreinatu zen, eta, beraz, Sofoklesen lehen antzezlana da[73].
• Troilo (Τρωίλος)[73].
• Tindaro (Τυνδάρεως)[74].
• Tiro (Τυρώ). Neptunok Tiro printzesa haurdun uzten du, eta neskak bere ume bikiak, Pelias eta Neleo, abandonatzen ditu. Behin hazita, ordea, bikiek haien ama nor den jakingo dute eta Tiroren amaordea, Sidero, hilko dute Hera jainkosaren tenpluan, azken honen mendekua eraginez[75].
• Hibris edo Harrokeria (ὕβρις)[76].
• Ur eramaleak (ὑδροφόροι). Baliteke gaia Dioniso jainkoaren jaiotza izatea[77].
• Feaziarrak (Φαίακες)[78].
• Fedra (Φαίδρα). Fedra bere seme Hipolitorekin maitemintzen da[79].
• Ftiako emakumeak (Φθιώτιδες)[80].
• Fineas (Φινεύς)[81].
• Fenix (Φοῖνιξ)[82].
• Frixo (Φρίξος)[83].
• Frigiarrak (Φρύγες)[84].
• Krises (Χρύσης). Krises Iliadan ageri den Apoloren apaiza da. Jainkoari laguntza eskatzen dio greziarrek bahitu dioten alaba berreskuratzeko, eta ondorioz jainkoak aipatutako lanaren hasiera puntu den izurria bidaltzen die greziarrei[85].