Siziliera

Siziliera (u sicilianu) Sizilian mintzatzen den hizkuntza erromantze bat da, latin arruntetik eratortzen dena, eta greziera, arabiera, frantsesa, proventzera, katalana zein gaztelaniaren eragin handia duena.

Siziliera
Sicilianu
Datu orokorrak
Lurralde eremuaItalia
Hiztunak4,8 milioi (Ethnologue-ren arabera)
RankingaEhun ez mintzatuenen artean
EskualdeaSizilia, Erdialdeko eta hegoaldeko Calabria, Lecceko probintzia (Apulia), Salernoko probintziaren hegoaldea (Campania)
UNESCO sailkapena2: kaltebera
Hizkuntza sailkapena
giza hizkuntza
indoeuropar hizkuntzak
hizkuntza italikoak
hizkuntza erromantzeak
Italo-erromantze
Informazio filologikoa
Hizkuntza-tipologiasubjektu aditza objektua, SOV hizkuntza eta silabadun hizkuntza
Alfabetoalatindar alfabetoa
Hizkuntza kodeak
ISO 639-2scn
ISO 639-3scn
Ethnologuescn
Glottologsici1248
Wikipediascn
UNESCO1023
IETFscn

Hizkuntzak, historia zein literatura aberatsa izateaz gain, hiztegi oparoa ere badu, 250.000 hitz baino gehiagorekin. Siziliaz gain, siziliera Calabriako hegoaldean nahiz erdialdean eta Apuliako hegoaldean ere mintzatzen da. Sizilierak eragin handia izan zuen Maltako hizkuntzan, XVII. mendeko bukaera arte, batez ere.

Haren erabilera handia da familiaren zein lagunen eremuetan, ez baina arlo ofizialean edo idatzizkoan. Italian ez baita hizkuntzatzat jotzen, dialektotzat baizik. Italian, dialektoa ez da hizkuntza baten aldaera gisa ulertzen, baizik eta urteetan zehar boterea eta autonomia galdu duen hizkuntza gisa baizik. Siziliera ez dago Italiar estatuko hizkuntza gutxituen artean[1]. Honek esan nahi du sizilierak ez dituela beste hizkuntza batzuen maila, eta, ondorioz, hiztunek ez dituztela eskubide berberak. Esaterako, administrazio-kudeaketak ezin dira sizilieraz egin, ez da eskoletan irakasten, etab. Sizilierari buruzko lan gehienak, era berean, italieraz idatziak dira.

Arriskuan dauden hizkuntzen UNESCOren sailkapenean, zaurgarritasun mailan dagoen hizkuntza da[2].

Sizilierazko literaturako idazle zein poetarik esanguratsuenak ondokoak dira: Giovanni Meli, Nino Martoglio, Domenico Tempio, Alessio Di Giovanni eta Ignazio Buttitta.

Hiztegi laburra
Italiera eta sizilierazko errepide-seinale elebiduna.
  • Se = Bai
  • No = Ez
  • Assabbinirica!, Assabbinidica!,Sabbinirica! = Kaixo!
  • Ni videmu = Ikusi arte!
  • Salutamu = Ikusi arte!
  • Grazzi assai! = Eskerrik asko!
  • Bon jornu = Egun on
  • Bon jornu macari a tia = Egun on, bai
  • Bona sira = Arratsalde on
  • Bona nutti = Gabon
  • Pi faùri = Mesedez
  • M'hà scusari = Barkatu
  • Vulissi nu cafè espressu = Kafe hutsa nahi nuke
  • Vulissi nu cafè macchiatu = Kafe ebakia nahi nuke
  • Vulissi nu cafè cu lu latti = Kafesnea nahi nuke
  • Vulissi na birra = Garagardoa nahi nuke
  • Bagnu = Komuna
  • Unni sunnu li bagni? = Non dago komuna?
  • Unn'è la stazziuni? = Non dago tren-geltokia?
  • Unn'è la frimmata di l'autobbussu? = Non dago autobus-geltokia?
  • Cci sunnu alberghi ccà a firriari tunnu? = Ba al da hotelik hemen inguruan?
  • Boni Festi! = Zorionak!
  • Comu va? = Zer moduz?
  • Bonu, e tu? = Ongi, eta zu?
  • Chi ura è? = Zer ordu da?
  • Nun capisciu = Ez dut ulertzen
  • Nun fumari = Ez erre
  • Matri = Ama
  • Patri = Aita
  • Nannu = Aitona
  • Nanna = Amona
  • Figghiu = Seme
  • Figghia = Alaba
  • Frati = Anaia / Neba
  • Soru = Arreba / Ahizpa
  • Casa = Etxe
  • Picciuli = Diru
  • Novu = Berri
  • Vecchiu = Zahar
  • Nomu = Izen
  • Pòpulu = Herri
  • Citàti = Hiri
  • Munti = Mendi
  • Mari = Itsaso
  • Ventu = Haize
  • Celu = Zeru
  • Stidda = Izar
  • Marti = Marte
  • Vènniri = Artizar
  • Luna = Ilargi
  • Nivi = Elur
  • Ciuri = Lore
  • Amunì! = Goazen!
  • Abbrazzu = besarkada
  • Farfantaria = iruzur
  • Mizzica! = kontxo! (minchia-tik eratorria)
  • Nùmmuru = zenbaki
  • Pitittu = apetitu
  • Prescia = presa
  • Simana = aste

Esaera zaharrak sizilieraz
  • Jurnata rutta, rumpila tutta = Egun izorratua izorra ezazu osorik (gaizki hasitako egunak konponketarik ez duela adierazteko erabiltzen da, eta, hortaz, lasai egoteko eta hurrengo egunean berriz heltzeko)

Erreferentziak
  1. «ShowDoc» www.senato.it (Noiz kontsultatua: 2022-05-19).
  2. «UNESCO Atlas of the World's Languages in danger» www.unesco.org (Noiz kontsultatua: 2022-05-19).

Ikus, gainera

Kanpo estekak
Hizkuntza honek bere Wikipedia du: Bisita ezazu.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.