Sirenia

Sirenia (grezieratik, sirena) ugaztun karedun ordena bat da. Gaur egun, taldeak lau espezie ditu. Afrotheria goiordenaren barruan daude eta Paenungulataren ordenetako bat izan liteke. Ziurrenik euren ahaiderik gertukoenak elefanteak dira. Itsas ugaztun belarjale bakarrak dira eta, Cetacearekin batera, uretan bizitzeko guztiz ohituta dauden ugaztun bakarrak dira[1]. Itxuraz Pinnipedaren antzekoak dira, baina ez dira talde berberekoak. Pinnipedoak haragijaleak dira, baina sirenidoak, belarjaleak. Sirenidoak, gainera, guztiz urtarrak dira eta ez dira ezta kumeak izateko bertatik irteten.

Sirenia
Eozeno-gaur egun

Sailkapen zientifikoa
ErreinuaAnimalia
AzpierreinuaEumetazoa
FilumaChordata
KlaseaMammalia
Ordena Sirenia
Illiger, 1811
Familiak
  • Prorastomidae †
  • Protosirenidae †
  • Dugongidae
  • Trichechidae
Banaketa mapa
eta

Animalia handi eta astunak dira, geldoak mugitzean. Ur tropikaletan bizi dira, kostaldeetan, estuario eta ibaietan. Euren haragi eta larrutarako, ehizagai izan dira, ia desagertzeraino. Gaur egun, espezie guztiak babesturik daude.

Ezaugarriak

Kanpoko anatomia

Sirenidoak tamaina handiko animaliak dira, eta gorputz zilindrikoa dute. Gaur egungo espezieek 2,5 eta 4 metro arteko luzera dute. Steller-ren itsas behia (Hydrodamalis gigas) 8 metroko luzera izan ahal zuen[2]. Zoritxarrez, gaur egun ez da banakakorik geratzen, XVIII. mendean desagertu zirelako. Espezie modernoen pisua 250 eta 1.500 kg artekoa da. Animalia horien aurreko hankak hegats bihurtu dira, eta atzeko hankak oso murriztuta geratu dira. Zetazeo gehienek ez bezala, ez dute bizkar-hegatsik, eta buztana hegats horizontal bihurtu da. Muskulu kutaneo eraldatuak, musculus panniculus carnosus, hegats emariaren propultsio-muskulu nagusia osatzen du. Hegats emariaren forma aldatu egiten da, eta bi familia modernoen artean bereizgarri garrantzitsuena da. Dugongoek ilargi erdi formako hegala dute, eta manatiek, berriz, zirkulu edo pala formakoa.

Muturra burutik irteten da, eta kamutsa da. Bibrisa gogorrez dago estalita. Sudurra muturraren goiko aldean dago. Enborrarekin alderatuta, burua nahiko handia da, baina garuna ugaztun guztien artean txikienetakoa da, gorputzen proportzioan. izan ere, 250-300 gramoko pisua dauka sirinioen garunak[3][4]. Azala oso lodia eta zimurtsua da, baina gaur egun bizirik dauden espezieetan, ur tropikaletan bizi direnez gero, epidermisa oso mehea da. Stellerren itsas behia, poloetako uretan bizi zelako 7,5 zentimetroko lodierainoko epidermis batekin egokitu zen, eta horrek "animalia-azala" ezizena eman zion. Sirenidoen ileak ahoaren ondoko ile batzuetara mugatuta daude, baita enborreko ile batzuetara ere. Aitzitik, enbrioiek ilaje osoa dute, eta sirenido jaioberriek helduek baino ile gehiago dute.

Egungo espezieak

Lau espezie bakarrik bizi dira bi familiatan[5]:

  • Dugonguidoek (Dugongidae) gaur egun bizirik dagoen espezie bakarra dute: dugongoa (Dugong dugon). Duela 250 urte arte, gaur egun desagertuta dagoen beste espezie bat zegoen, Steller-en itsas behia (Hydrodamalis gigas).
  • Trikeidoak (Trichechidae) edo manatiak, hiru espezie genero bakarrean biltzen dituztenak, Trichechus: Karibeko manatia (Trichechus manatus), Amazoniako manatia (Trichechus inunguis) eta Afrikako manatia (Trichechus senegalensis). Beste laugarren espezie posible bat dago, Aripuana ibai brasildarraren adar batean bizi dena. 1,3 metro inguruko luzera duen manati nano bat da[6]. Hala ere, ez da baliozkotasunez definitu. Iritzi zientifiko nagusiaren arabera animalia horiek Amazoniako manatiaren ale gazteak baino ez direla[7].

Banaketa eta habitata

Sirenido espezie bizidunek okupatzen dituzten eskualdeak ez dira gainjartzen, eta, gainera, elkarrengandik nahiko urrun daude. Horrela, bada, gaur egungo dugonguido espezie bakarra, dugongoa (Dugon dugon), Indiako ozeanoko kostaldeko uretan bakarrik dago, Itsaso Gorrian barne.

Bestalde, Trichechus-eko hiru espezieak Mexikoko golfoko eskualde batean banatzen dira. Karibeko manatia Floridako kostaldearen eta Estatu Batuetako hego-ekialdearen aurrean topatzen da, baita Hego Amerikako iparraldeko kostaldean ere. Halaber, Amazoniako manatia Hego Amerikako Amazonas ibaiaren inguruan bizi da. Bestalde,  Afrikako manatia, Niger ibaiaren inguruan eta Afrika mendebaldeko ibai batzuen ibai-sistemetan, Senegal eta Angolako iparraldearen artean aurkitzen da.

Azkenik, gaur egun bizirik dauden espezie guztiak ur tropikaletan bizi diren bitartean, desagertutako Steller-ren itsas behiaren habitata Bering itsasoko ur polarretan zegoen.

Portaera

Oraindik oso gutxi ezagutzen da sirenidoen bizimoduaz eta portaera sozialaz[8]. Bakarrik edo familia-talde txikietan bizi ohi dira. Dena den, gutxitan talde handiagoak ehunka animaliarekin sortzen dira. Beraz, ia ez dago elkarreragin sozialik haien artean, ama-haurren arteko lotura izan ezik, eta egia esan, harreman horrek urte pare bat besterik ez du irauten. Bestetik, ezin izan zaio gaueko edo eguneko bizimodurik definitu, animalia horiek aktiboak izan baitaitezke egunez zein gauez. Euren artean komunikatzen direnean, baliabide akustikoen eta ukimenen bidez egiten da. Amen eta kumeen artean "ama- eta kume-duetoak" entzun daitezke, 600 eta 6.000 hertzio[9] artean neurtzen direnak.

Bestalde, sirenidoak flotatzen eta igerian mugitzen dira. Helduak azalera ateratzen dira bostpahiru minuto pasa eta gero arnasa hartzeko, baina urperatze luzeenek hogei minutu inguru iraun dezakete.

Gizakiez gain, sirenidoek oso harrapari natural gutxi dituzte; itsas inguru habitatetan marrazoak eta orkak; ibai-habitatetan batez ere krokodiloak, eta Hego Amerikan jaguarrak.

Elikadura

Sirenidoak nagusiki landare-materiaz elikatzen dira; haien dieta itsas belarrek, algek eta uretako beste landare batzuek osatzen dute. Eskura dituzten zuhaitz-hostoak ere jaten dituzte, mangladien kasuan bezala. Manatiek 45-78 kilogramo landare-elikagai behar dituzte egunero, eta, beraz, egunero 6 eta 8 ordu bitartean ematen dituzte batez beste jaten[10]. Manatiak, batez ere, ur azaletik hurbil elikatzen dira.  Dugongoak, ordea, bakarrik itsas hondoan elikatzen dira. Era berean, ur gezako espezieek landare flotagarriak eta lurreko beste landare batzuk hartzen dituzte. Stellerren itsas behiak makroalgaz elikatzen ziren batez ere.

Ez dago argi sirenidoek zein neurritan osatzen duten dieta animalien harrapakinekin. Seguraski, konturatu gabe, ornogabe txikiak jaten dituzte landare-elikagaiarekin batera, eta horiek proteina-iturri dira. Gatibutasunean arrainak jaten zituzten aleen kasuak izan dira. Karibeko manatien kasuan, sareetatik arrainak atera eta jaten zituzten animaliak ikusi dira Jamaikan[11].

Ugalketa eta garapena

Sirenidoen kasuan, ez dago estaltze garai mugaturik, ezta estaltze-portaera espezifikorik ere. Emeak urtean behin baino gehiagotan obulatzen du, eta uretan kopula egiten du hainbat arrekin, haien artean borrokarik egon gabe. Zigotoa umetokiaren erdian geratzen da. Fetuak edo enbrioiak amaren aldetik behar duena jasotzen du gerriko formako plazenta baten bidez  (plazenta zonala). Kumeak hamabi eta hamalau hilabete arteko haurdunaldiaren ondoren jaiotzen dira uretan, eta jaio ondoren berehala igeri egiten dute ur azalera arnasa hartzeko. Une horretan hamar eta hogeita hamar kilogramo artean pisatzen dute. Hurrengo hemezortzi hilabeteetan, amak bere ama-esnearekin elikatzen du kumea, eta epe horren ondoren, oraindik hilabete batzuk ematen ditu amarengandik hurbil[12]. Sirenidoek sei eta hamar urte bitartean lortzen dute beraien sexu-heldutasuna. Guztira, manatiak berrogei urte inguru bizi dira, eta dugongoak hirurogei urte inguru.

Mehatxuak eta babesa

Sirenido espezie guztiak beren haragiaz harrapatzen dituzte bizi diren kostaldeetako biztanleek. Ipar Amerikako eta Erdialdeko Amerikako indigenen kasu bereziak ezagutzen dira. Bere haragiak elikagai gisa balio du, eta larruazalak eta gorputzeko beste atal batzuek erabilera ezberdinak dituzte. William Dampierrek, britainiar kortsario eta bidaiari ospetsuak, Mexikoko golfoko eta Panama ibaiko manatiak deskribatu zituen 1681. urtean bere bidaia-egunkarian. Han ere animalia horien ehiza deskribatu zuen, baita haragia elikagai gisa kontsumitzea eta azal latza arraunentzako estalki edo zaldientzako janari gisa erabiltzea ere. Era berean, ez zegoen ehiza gehiegirik, eta behar-beharrezkoak ziren animaliak baino ez ziren hiltzen. Aitzitik, aurkikuntzaz geroztik, Steller-ren itsas behia jazarri zuten foka-ehiztariek, eta ale kontaezinak hil zituzten. Azken animaliak 1768an desagertu ziren, Georg Wilhelm Stellerrek espeziea aurkitu eta hogeita zazpi urtera.  

1768an, Georg Wilhelm Stellerrek espeziea aurkitu eta hogeita zazpi urtez gero, Azken animaliak desagertu ziren.

Gaur egun, bizirik dauden lau espezieak kaltebera gisa sailkatuta daude IUCNan. Haientzat mehatxurik handiena ez da ehiza, baizik eta, batez ere Karibeko manatientzat, kirol-ontziak; izan ere, helizeekin zauri larriak eragin diezazkiekete ur-azalerara hurbiltzean. Mexikoko golfoko AEBetako kostaldean, batez ere, babes-eremuak ezarri dira, ondo ikusteko moduko kartelen bidez mugatuta. Gaur egun debekatuta dago motordun ontziekin igarotzea.

Gizakiok eragindako habitataren degradazioa beste mehatxu bat da sirenidoentzat. Beren energia-beharrak asetzeko, sirenodoek uretako landare ugari behar dituztenez, uraren kalitate oso altua behar dute. Kutsadurak Sirenidoen habitatetako uraren kalitatea gutxitzen du. Bereziki Hego Amerikan eta Afrikan, ibaiak gero eta kutsatuago eta substantzia toxikoz beteta daude, eta, beraz, uretako landareetan aberatsak diren lekuak gero eta arraroagoak dira.

Filogenia

Sirenidoek, proboszidarrekin partekatzen dituzte lehorreko arbasoak. Izan ere, sirenidoak  proboszidarren talde anai dira[13]. Bi talde horiek (eta desagertutako beste bi talde) biltzen dituen taxona tetiteriarren klana da, Tetiseko ozeanoaren inguruan eboluzionatu zutelako horrela deituak. Tetiterioen monofiletismoak ezaugarri morfologiko batzuen euskarria du, hala nola izerdi guruinen falta, elefante eta sirenido primitiboenen arbaso urtarretan falta zirenak.

Tetiterietatik hurbilen dauden ahaideak hirakoideoak direla iradoki da, baina eztabaida hori ez dago erabat itxita. Taxon horrekin eta desagertutako beste batekin batera, tetiteriek penungulatuen klatua osatzen dute. Bestalde, datu genetiko molekularren arabera, penungulatuek, afroterioen gainordenaren barruan sailkatuta geratzen da. Hauek dira ugaztun-talde[14] horren barruko harremanak[15]:

Afrotheria
Afroinsectiphilia
Tubulidentata

Orycteropodidae

Afroinsectivora
Macroscelidea

Macroscelididae

Afrosoricida

Chrysochloridae

Tenrecomorpha

Potamogalidae

Tenrecidae

Paenungulata
Hyracoidea

Procaviidae

Tethytheria
Proboscidea

Elephantidae

Sirenia

Dugongidae

Trichechidae

Erreferentziak
  1. (Ingelesez) «Tethytherian | mammal group | Britannica» www.britannica.com (Noiz kontsultatua: 2023-11-02).
  2. Walker, Sally M.. (1999). Manatees. Minneapolis, MN : Carolrhoda Books ISBN 978-1-57505-299-1. (Noiz kontsultatua: 2023-11-02).
  3. Mammalian species. .
  4. manatees. .
  5. «Mammal Species of the World - Browse: SIRENIA» www.departments.bucknell.edu (Noiz kontsultatua: 2023-11-02).
  6. (Alemanez) «Biologe entdeckt Zwergseekuh» stern.de 2005-05-25 (Noiz kontsultatua: 2023-11-02).
  7. «Arquivo.pt» arquivo.pt (Noiz kontsultatua: 2023-11-02).
  8. Environmental Science Resources (GALE Cencage Learning).
  9. (Ingelesez) Journal of Mammalogy 2006-12: Vol 87 Iss 6. Oxford University Press, UK 2006-12 (Noiz kontsultatua: 2023-11-02).
  10. Indian west Manatee. .
  11. Mammals in general. .
  12. The encyclopedia of mammals. .
  13. Are sirenians similar to dolphins and whales?. .
  14. Classification des mammifères. .
  15. Tabuce, Rodolphe; Asher, Robert J.; Lehmann, Thomas. (2008-01-25). «Afrotherian mammals: a review of current data» mammalia 72 (1)  doi:10.1515/MAMM.2008.004. (Noiz kontsultatua: 2023-11-27).

Kanpo estekak
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.