Silvia Lazarte

Silvia Lazarte 1964ko urtarrilaren 10ean jaio zen Carasa edo Karasa ibarrean, gaur egun Santivañez herrian, Cochabamba departamenduko Capinota probintzian. Oraindik neskato txikia zela, eta leku hartan muturreko pobrezia zegoenez, bere familia Villa Tunari herrira joan zen, Chapare probintziara, 1970eko hamarkadaren hasieran, bizi-aukera hobeen bila.[4]

Silvia Lazarte bere haurtzaro eta nerabezaroaren zati handi baten Villa Tunari herrian bizi izan zen aitarekin eta nebekin batera. Nerabe zenean, aita Desiderio Lazartek eskatuta eskolari joateari utzi egin zion, bere laguntza behar baitzen, bere nebak eskolara joan zitezen eta ikasi beharreko guztia ikas zezaten, kuartelean aitak jaso zituen bezalako irainak jaso ez zitzaten.

Silvia Lazarte bizitza sindikalean 1977an hasi zen, hamahiru urte zituela. Pedro Domingo Murillo sindikatuko kalezainen bilera batera joan zen, une hartan gaixorik zegoen aitaren ordez. Baina aipagarria da, emakumea eta adingabea izateagatik, kalezainek ez ziotela bilerara sartzen utzi, eta kanpotik jarraitu zuela bilera. Garai hartan (1977) emakumeen egoeraz kontzientziatzen hasi zen.[2]

1980an, hamasei urte zituela, aitak, oso gaixo zegoenez, Chapare probintziako Pedro Domingo Murillo sindikatuan aurkeztu zuen, haren ondorengoa izan zedin bizitza sindikalean. Oso gaixo zegoela eta hirira joan behar zuela argituta, Desiderio Lazartek argi utzi zien sindikatuko kideei bere alaba nagusia, Silvia Lazarte, ez zela ahotsaren eramailea soilik, erabakiak har zitzakeela, berak bezala. Hala ere, haren hitzak hutsean geratu ziren gizonak nagusi ziren mundu hartan, aitak Chapare utziaz batera, Silvia ia bota egin baitzuten tokiko sindikatuaren bizitza organikotik, Desiderio Lazartek berak sortutako sindikatutik.

Hala ere, bileretara joaten zen, aitaren jarraibideei men eginez. Hazi ahala, bere presentzia ohikoa bihurtu zen, antolatzeko gaitasuna eta izaera izugarria zirela medio. Bestalde, aitak 20 hektarea lur erosi zizkion Chapare berrian, eta horrek lagundu egin zion ahotsa izaten.

1982tik aurrera, eta hemezortzi urterekin, zuzendaritza sindikalaren egitekoa betetzen hasi zen Evo Morales Ayma agintariaren laguntzarekin, ordurako goi-buruzagia baitzen. Silvia Central Nuevo Chapare-ko Emakumeen idazkari nagusi hautatu zuten, eta Cochabambako (Fecamtrop) Emakumeen Federazioaren sortzaile eta lehen idazkari exekutiboa izan zen.

1999tik 2001era Villa Tunari herriko zinegotzia izan zen Chaparen. Ondoren, Chaparetik Santa Cruzera joan behar izan zuen. Halaber, Central Villan parte hartu zuen (irailaren 14a), Cochabambako Tropikoko Emakumeen Federazioaren sortzailea izan zen, eta Bolivia Bartolina Sisa Emakume Nekazarien Federazio Nazionalaren idazkari exekutiboa izan zen, 2001 arte Hego Amerikako emakume nekazarien erakunde garrantzitsuena izan zena.

San Sebastiango emakumeen kartzelan espetxeratu zuten bere jarrera politikoak defendatzeagatik.[2] Eremu sindikalean finkatu zen nekazarien eta baserritarren mugimenduaren bidez, eta 2006an Sozialismorako Mugimenduak Santa Cruzeko ekoizleen kide hautatu zuen.

2006ko abuztuaren 5ean Batzar Eratzaileko lehendakari hautatu zuten.[5] Boliviako Estatu Plurinazionalerantz prozesua bultzatzea zuen helburu. Erronka bereziki konplexua, emakume izatearen zailtasunari lotua. Erronka onartu zuenean —gogoratu du—, MAS osatzen zutenek prozesua aurrera eramateko konpromisoa hartu zuten, eta «ez zen inor ausartuko hura manipulatzen edo haren borondatea inposatzen». Porrotaren beldur zen, gero azaldu zuen, berarentzat —Santa Cruzeko ekoizleak ordezkatzen zituen emakume baserritarra— «emakumeen porrota» izango litzatekeelako, «familiak, komunitateak, gizarte-erakundeek eta Boliviak erreklamatuko luketelako».[6]

Batzar Konstituziogilearen zuzendaritzako hitzaldian

hitz egin zuenean, 2006ko abuztuaren 7an, adierazi zuen berak bizi izan zuela emakume eta nekazari izateagatik diskriminatua izatearen samintasuna; eta eskerrak eman zizkion familiari, semeari, emakume gidari baten papera ulertzeagatik:

"Oso familia pobre batekoa naiz, eta ez nuen diru-laguntzarik izan ikasketak jarraitzeko. Askok galdetzen didate ea profesionala naizen Batzar Konstituziogilea gidatzeko, eta nik harrotasunez erantzuten dut ezetz, baztertua izan nintzelako eta nire haurtzaroan aitak esan zidalako emakume eta alaba nagusi gisa nire nebei aukera eman behar ziela», azpimarratu zuen orduan Silvia Lazartek.[2]

Handik urte batzuetara, prozesua gogoratuz, bere esperientziaz hitz egin zuen: «Nik Konstituzioa bizi izan dudanera aldatu besterik ez nuen egin nahi. Guztiek zalantzan jartzen ninduten. Kazetariek nire lanbideari buruz galdetzen zidaten, baina ez zen batxilergoa ere. Emakumea nintzen, ez nintzen abokatua, ez nuen justizia ezagutzen, injustizia baizik».[7]

Konstituzio berria garatzeko prozesua ez zen lan erraza izan, eta bereziki eztabaidagarria gertatu zen prozesuaren buru izan zirenen mehatxuekin.

«Sucreren Batzar Konstituziogilean, bizirik erretzeko mehatxua ere egin zioten, eta ez zioten etxea alokatu nahi izan; etxeko jabea agertu zenean, ahizpa lehendakaria esan zion, aske izateko eskatzen dizut, irten zaitez nire etxetik, ez dut odolik ikusi nahi etxean, gaur gauean hilko zaituztela esan baitidate. Halaxe bizi izan naiz ni Batzar Eratzaileko lehendakari gisa», kontatu zuen Lazartek urte batzuk geroago, 2012an Prozesu Konstituziogile Boliviarraren Entziklopedia Historiko Dokumentala aurkeztu zuenean.[8]

Batzar Eratzailea bukatuta, Silvia Lazarte Sarako Santa Rosara itzuli zen, bere lurrera. Elikadura-subiranotasunaren aldeko borrokari eutsi zion, eta arroza, soja, artoa eta sorgoa ekoitzi zituen. Baserriko animaliak hazi eta saldu zituen, eta sindikatuaren bizitza organikoan eta jarduera politikoan aritu zen.[9]

2014. urtean, Evo Morales Boliviako berrautatzeko kanpainan parte hartu zuen.

Silvia Lazarte 2020ko ekainaren 28an hil zen, berrogeita hamasei urte zituela, biriketako gaixotasun batek jota.[10] Evo Morales Boliviako presidente ohiak baieztatu zuen heriotzaren berri Twitterren duen kontuaren bidez, eta doluminak adierazi zituen.[11] Herrialdeko zenbait pertsona publiko eta politikok ere doluminak adierazi zituzten bat-bateko heriotzaren aurrean; besteak beste, Carlos Mesa jaunak, Luis Arce Catacora Ekonomia ministro ohiak; Samuel Doria enpresaburuak; David Choquehuanca eta Diego Pary Senatarien Ganberako lehendakariak, Eva Lurgonardo Calurgonikoak, eta David Calurgoniar agintariak.[12]