Sarajevo
Sarajevo[1] (zirilikoz: Сарајево, serbokroazieraz sǎrajɛʋɔ ahoskatua) Bosnia-Herzegovinako hiriburu eta hiri garrantzitsuena da, 450.000 biztanlerekin (1991). Hiriko erdigunea itsasoaren altueratik 511 metrora dago kokatua. Miljacka ibaiaren haranean eta Trebević mendien ondoan dago.
| Sarajevo Sarajevo Sarajevo Сарајево | |||
|---|---|---|---|
| hiriburua | |||
 | |||
| |||
| Administrazioa | |||
| Herrialdea |  Bosnia-Herzegovina | ||
| Herrialdea | Bosnia-Herzegovinako Federazioa | ||
| Alkatea | Ivo Komšić | ||
| Izen ofiziala | Сарајево | ||
| Jatorrizko izena | Sarajevo Sarajevo Сарајево | ||
| Posta kodea | 71000 | ||
| Geografia | |||
| Koordenatuak | 43°51′23″N 18°24′47″E | ||
 | |||
 | |||
| Azalera | 141,5 km² | ||
| Altuera | 518 | ||
| Demografia | |||
| Biztanleria | 275.524 (2013) | ||
| Metropolia | 469.400 | ||
| Dentsitatea | 1.947,17 bizt/km² | ||
| Informazio gehigarria | |||
| Sorrera | 1462 | ||
| Telefono aurrizkia | 033 | ||
| Ordu eremua | Europa Erdialdeko Ordua | ||
| Hiri senidetuak | Kiev, Baku, Kairo, Dubrovnik, Konya, Dayton, Collegno, Ferrara, Magdeburg, Ankara, Bartzelona, Budapest, Bursa, Calgary, Scandicci, Coventry, Friedrichshafen, Innsbruck, Istanbul, Kuwait, Madril, Napoli, Prato, Serre Chevalier (en)  , Stockholm udalerria, Tirana, Tianjin, Tilimsen, Venezia, Wolfsburg, Zagreb, Skopje, Ljubljana, Amsterdam, Astana, Atenas, Amman, Pula, Bad Ischl, Tripoli, Rueil-Malmaison, Sabadell, Mexiko Hiria eta Esmirna | ||
| http://www.sarajevo.ba/ | |||
Biztanleak
Biztanleriaren erdia musulmana da, eta kristau (ortodoxoak eta katolikoak) eta judu talde garrantzitsuak bizi dira hirian. Meskitak (Begova Dzamija, 1530; Ali Pasha-ren Mezkita, 1560-1561), musulman eraikinak eta turkiar kutsuko monumentuak eta aldeak gorde ditu hiriak.
Historia
Neolitoko aztarnak (Butmir kultura) aurkitu dira Sarajevo aldean. Erromatarrek inguru haietan eraiki zuten hiri bat (egungo Ilidza hirian). VII. mendean herri eslaviarrak kokatu ziren bertan. XV. mendearen bukaeran, turkiarren inbasioaren ondoren, merkataritza gune garrantzitsu eta musulmanen hiri nagusi bihurtu zen.
XVI. mendean Latinluk auzoa eraiki zuten Dubrovnikeko merkatari kroaziarrek, eta Cifuthani izenekoa Iberiar penintsulatik egotzi zituzten judu sefardiek. XVII. eta XVIII. mendeak latzak izan ziren: 1697an hiria erre zuen Eugenio Savoiako printzeak eta izurriek hil asko eragin zuten biztanleen artean. 1851. urtean turkiarren aurka matxinatu ziren Sarajevoko bosniarrak. 1878an Austria-Hungariako inperioaren barnean geratu ziren Bosnia eta Herzegovina, eta XIX. mendearen bukaeran austriarren aurkako mugimendua zabaldu zen, Mlada Bosna ("Bosnia Gaztea") taldea zela buru.
1914an Sarajevo hirian hil zuen gazte serbiar batek Austriako artxidukea, eta ekintza haren ondorioz hasi zen Lehen Mundu Gerra. 1918an, Jugoslaviako erresuma berrian sartzea erabaki zuen Sarajevoko dietak. Bigarren Mundu Gerraren garaian, borroka latzak izan ziren alde hartan erresistentziaren eta nazien artean. Gerraren ondoren, Bosnia-Herzegovinako errepublikako hiriburu bihurtu zen, eta Jugoslavia berriko kultura hiri nagusietako bat izan zen handik aurrera. 1984. urtean Neguko Olinpiar Jokoak egin ziren han.
1992an, Bosnia-Herzegovinako estatuko hiriburu egin zuten, bosniarrek erreferendumean independentzia aukeratu ondoren, eta aste batzuk geroago hasi zen Bosniako Gerra, zeinak hondamendia ekarri zuen Sarajevora, setio luze batekin.
1992ko apirilaren 5etik 1996ko otsailaren 29ra iraun zuen setioak. Estimatzen da 10.000 lagun inguru hil zirela edo falta direla, tartean 1.500 ume. Horretaz gain, 56.000 zauritu ere eragin zuen setioak. 1995erako, hilketek eta derrigorrezko migrazioak 334.663 biztanlera murriztu zuten hiriaren populazioa, gerra aurrekoaren %64.
Gerraren amaiera Daytongo Akordioek ekarri zuten, 1995eko amaieran, nahiz eta Sarajevoren isolamenduak jarraitu zuen. Akordio haien ondoren baita ere, estatu independente gisako onarpena lortu zuen Bosniak, eta estatu-hiriburu bilakatu zen harrezkero Sarajevo.
Klima
 Datu klimatikoak (Sarajevo)  | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Hila | Urt | Ots | Mar | Api | Mai | Eka | Uzt | Abu | Ira | Urr | Aza | Abe | Urtekoa |
| Erregistraturiko tenperatura maximoa (°C) | 15 | 19 | 25 | 30 | 31 | 33 | 37 | 38 | 34 | 26 | 21 | 17 | ' |
| Batez besteko tenperatura maximoa (°C) | 2.7 | 5.9 | 10.4 | 15.1 | 20.3 | 23.1 | 25.5 | 25.7 | 22 | 16.5 | 9.7 | 3.5 | 15 |
| Batez besteko tenperatura (ºC) | -0.9 | 1.5 | 5.1 | 9.4 | 14.1 | 17 | 18.9 | 18.5 | 15.1 | 10.4 | 5.3 | 0.3 | 9.6 |
| Batez besteko tenperatura minimoa (°C) | -4.4 | -2.3 | 0.7 | 4.4 | 8.5 | 11.4 | 12.8 | 12.6 | 9.7 | 5.7 | 1.6 | -2.8 | 4.8 |
| Erregistraturiko tenperatura minimoa (°C) | -26.2 | -21 | -15 | -6 | -2 | 5 | 6 | 4 | 2 | -2 | -12 | -16 | ' |
| Pilatutako prezipitazioa (mm) | 71.4 | 67 | 70.3 | 73.6 | 81.7 | 91.0 | 80.2 | 70.7 | 70.3 | 77.3 | 94.2 | 84.7 | 932.4 |
| Eguzki orduak | 55.8 | 84.8 | 127.1 | 150.3 | 192.2 | 207 | 257.3 | 238.7 | 186.0 | 148.8 | 81 | 40.3 | 1769.3 |
| Iturria: [2] | |||||||||||||
Mugarri historikoak
- 1914ko ekainaren 28an hiri honetan atentatu esanguratsua izan zen. Gavrilo Princip, Mlada Bosna talde abertzaleko kidea zen. Austrohungariar inperioaren jaraunslea zen Franz Ferdinand artxidukea eta bere emaztea erail zituen Gavrilo Princip-ek. Austriak beraien herriari eragindako min guztia mendekatzeko erail omen zituen. Atentatu hau Lehen Mundu Gerraren detonatzailea izan zen.
- 1984ko Neguko Olinpiar Jokoak ospatu ziren bertan.
- 1991 eta 1995. urteen artean izan zen gerran, indar armatu serbiarrek Sarajevo setiatu zuten. Biztanle kopurua arras urritu zen eta, 1994an, serbiarren etengabeko setio eta eraso hauen ondoren, ekonomia bitartekorik eta oinarrizko azpiegiturarik gabe geratu zen hiria. Berreraiketa gerra amaitu bezain laster hasi zen.
Pertsonaia ezagunak
- Goran Bregovic (1950-), musikaria.
- Emir Kusturica (1954-), zinema zuzendaria.
Herri eta hiri senidetuak
Sarajevo ondorengo herri eta hiriekin senidetuta dago:
Erreferentziak
- Artikulu honen edukiaren zati bat Lur hiztegi entziklopedikotik edo Lur entziklopedia tematikotik txertatu zen 2011/12/26 egunean. Egile-eskubideen jabeak, Eusko Jaurlaritzak, hiztegi horiek CC-BY 3.0 lizentziarekin argitaratu ditu, Open Data Euskadi webgunean.
- Euskaltzaindia. 38. araua: Munduko estatu-izenak, herritarren izenak, hizkuntza ofizialak eta hiriburuak. .
- http://www.bbc.co.uk/weather/3191281 BBC Weather
- (Gaztelaniaz) Portal web del Ayuntamiento de Madrid. (Noiz kontsultatua: 2018-08-09).
Kanpo estekak
- (Bosnieraz)(Ingelesez) Sarajevoko Udalaren webgunea
| Autoritate kontrola |
|---|
 |
Artikulu hau Bosnia-Herzegovinako geografiari buruzko zirriborroa da. Wikipedia lagun dezakezu edukia osatuz. |