Sapir-Whorf hipotesia

"Sapir – Whorf hipotesia" terminoa hizkuntzalariek gaizki izendatutako terminoa dela esateko badaude zenbait arrazoi: Edward Sapir eta Benjamin Lee Whorfek ez zuten inoiz inolako lanik elkarrekin egin, eta ez zituzten inoiz beren ideiak modu bateratuan adierazi. Hipotesi honen bertsio ahula eta sendoaren arteko bereizketa ere geroagoko asmakizuna izan zen; Sapir-ek eta Whorf-ek ez zuten inoiz horrelako dikotomiarik ezarri, nahiz eta askotan haien idazkiak eta erlatibitate-printzipio horren inguruko iritziak termino sendoagoak edo ahulagoak idatzita egon.

Ideia lehenengo aldiz XIX. mendeko pentsalariek adierazi zuten, hala nola, Wilhelm von Humboldt batek, hizkuntza nazioaren izpirituaren oinarrizko adierazpen gisa ikusten zutenak. Franz Boas eta Edward Sapir-ek zuzendutako XX. mendeko AEBko eskola antropologikoko hasierako kideek ere neurrira barneratu zituzten ideiaren formak, tartean Amerikako Hizkuntza Elkartearen 1928ko bilera batean, baina Edward Sapirrek bereziki maizago idatzi zuen determinismo linguistikoaren kontra alde baino. Sapir-en ikaslea, Benjamin Lee Whorf, hipotesiaren lehen proposatzaile gisa agertu zen. Ezberdintasun linguistikoak gizakien kognizioan eta portaeran ondorioak izan ahal zituela defendatu zuen. Harry Hoijer-ek, Sapir-en beste ikasle batek, "Sapir-Whorf-en hipotesia" terminoa erabili zuen lehen aldiz, nahiz eta bi jakintsuek ez zuten benetan formalki horrelako hipotesirik batera inoiz definitu eta defendatu.

Teoria erlatibistaren bertsio sendo bat Leo Weisgerber hizkuntzalari alemaniarrak garatu zuen. Whorf-ek hizkuntza erlatibitatearen printzipioa Roger Brown-ek eta Eric Lenneberg- ek frogatutzat eman zuten. Hipotesiaren froga gisa diseinatu zuten esperimentu bat kolore[1]en pertzepzioa eta hiztunen hizkuntzak erkatuz. Hizkuntza ezberdinetako hiztunek kolore desberdinak sailkatzen omen zituzten hizkuntzen artean kolore pertzepzio desberdinak zeudela pentsarazteko.

Giza hizkuntzaren eta kognizioaren izaera unibertsalaren azterketa ,1960ko hamarkadan, hizkuntzalaritza unibertsalaren ideiak, alde batera utzi zen hipotesia hizkuntzalari gehienen artean. Brent Berlin-ek eta Paul Kay- ek 1969an egindako azterlan batek koloreen terminologiaren eremuan mugaketa semantiko unibertsalen existentzia frogatu bide zuen, arlo horretan erlatibitate linguistikoa baztertzen zela ikusi baitzuten, nahiz eta ondorio hau ikertzaile erlatibistek eztabaidatu.

1980ko hamarkadaren amaieratik, hizkuntza erlatibitateko jakintsuen eskola berri batek hizkuntza kategorizazioek desberdintasunak kognitibitatean izan ditzakeen ondorioak aztertu ditu, hipotesiaren bertsio ez deterministak testuinguru esperimentaletan nagusitzen direla topatuz. Erlatibitate linguistikoaren tasun batzuk zenbait domeinu semantikotan aurkitu egin dira, baina orokorrean nahiko ahulak.

Azken hamarkadetan ikerketa bideratu da jakitera ea hizkuntzak pentsamenduan nolako eragina duen. Erlatibitate linguistikoaren printzipioak eta hizkuntzaren eta pentsamenduaren arteko erlazioak ere arreta jaso du filosofia, psikologia eta antropologia arlo akademikoetan. Gainera, hipotesiak fikziozko lanak eta hizkuntza eraikiak sortzerakoan eragina izan du[2][3][4][5].

Hipotesiaren forma sendoena determinismo linguistikoa da. Horren arabera, hizkuntzak guztiz bideratzen du prozesu kognitiboen barrutia. Hizkuntza determinismoaren hipotesi sendoa, orokorrean, faltsua dela uste da gaur egun mundu akademikoan.

Hipotesiaren forma ahulena da, hizkuntzak kognizioaren arlo batzuetan joerak ematen dituela proposatuz, baina inolaz ere ez dela determinatzailea. Hipotesiaren forma ahulenen inguruko ikerketek hizkuntza eta kognizioaren arteko harreman enpiriko positiboak aurkitu dituzte.

XVIII. mendearen amaieran eta XIX. mende hasieran, talde etniko desberdinetako subjektu nazionalak edo Volksgeister-en existentziaren ideia izan zen Alemaniako erromantikoen eskola eta nazionalismo etnikoaren ideologien hasiera.

Hizkuntza nazionalismoa etorriko zen gero.

Johann Georg Hamann maiz aipatzen da erromantiko alemaniarren artean lehenengoa izan zela "hizkuntza baten jenioa" kontzeptuaz. Bere "Galdera akademiko bati buruzko saiakera"n, Hamannek iradokitzen du jendearen hizkuntzak bere mundu ikuspegian eragina duela.

Wilhelm von Humboldt

1820an, Wilhelm von Humboldt- ek hizkuntzaren azterketa programa erromantizista nazionalarekin lotu zuen, hizkuntza pentsamenduaren ehuna zela pentsatuz. Pentsamenduak barne elkarrizketa moduko zerbait gisa sortzen dira pentsalariaren jatorrizko hizkuntzaren gramatika bera erabiliz. Ikuspegi hau nazio etniko baten mundua, beren " Weltanschauung ", beren hizkuntzaren gramatikan fideltasunez islatzen zela ikusi zen. Von Humboldt-ek argudiatu zuen inflexio mota morfologikoa duten hizkuntzak, esaterako, alemana, ingelesa eta indoeuropar gainerakoak, hizkuntzak perfektuenak zirela eta, horren arabera, hizkuntza perfektuen hiztunen nagusitasuna azaldu zuen. Wilhelm von Humboldt-ek 1820an defendatu zuen hizkuntzen aniztasunak munduaren ikuspegi aniztasuna azaltzen zuela.

Hizkuntza batzuk beste batzuen gainetik daudela eta hizkuntza txikiek beren hiztunek pobrezia intelektualean mantentzen zuten ideia, XX. mendearen hasieran orokortua zegoen.

Unamuno batek, esate baterako, horrelako kontuetan sinesten zuen. Unamunok ondo ezagutzaen zituen Wilhelm von Humboldt bezalakoen teoriak, Humboldten lan bat edo beste itzuli eta argitaratu egin zuen. Unamunok euskara bezalako hizkuntza "primitibo" batek hiztunei txirotasun intelektuala eragingo ziela defendatu zuen.

Honelako ikuspegitik, William Dwight Whitney hizkuntzalari estatubatuarrak, adibidez, aktiboki ahalegindu zen jatorrizko natibo hizkuntzak desagerrarazteko, beren hiztunak basatiak zirela eta hobeto ulertuko zutela ingelesa ikastea eta bizimodu "zibilizatua" hartzea.

Ikuspegi horiek nagusi ziren XX. mendeko mundu akademikoan, eta esparru teorikoa ematen zieten gobernariei hizkuntza batzuk sustatzeko eta beste batzuk zapaltzeko.

Baina ikuspegi nagusiak aldatu egin ziren Bigarren Mundu Gerraren ostean.

Franz Boas

Hizkuntza batzuk basatiak, primitiboak zirela eta txirotasun intelektuala sortzen zuten ikuspegi hau zalantzan jarri zuen lehen antropologoa eta hizkuntzalaria Franz Boas izan zen . Kanadako iparraldean ikerketa geografikoak egiten zituen bitartean, inuitekin liluratu egin zen eta etnografo bihurtzea erabaki zuen. Boasek kultura eta hizkuntza guztien merezimendu berdina azpimarratu zuen, ez zegoela hizkuntza primitibo edo basatirik eta hizkuntza guztiak eduki bera adierazteko gai zirela, nahiz eta modu ezberdineko baliabideen bidez. Boasek hizkuntza kulturaren zati bereiztezina zela ikusi zuen eta etnografoek ikasi zuten lehendabiziko hizkuntza ikasteko kulturaren jatorrizko hizkuntza ikasteko eta jatorrizko hizkuntzan mitoak eta kondairak bezalako hitzezko kultura dokumentatzeko.

Edward Sapir

Boasen ikasle aurreratua izan zen Edward Sapir. Honek erantzun zion Humboldt-en ideiari, hizkuntzak munduko herrien ikuspegi desberdinak ulertzeko giltza zirela. Azpimarratu zuen ideia bat, hizkuntzen sistema gramatikalen desberdintasunak direla eta, inoiz ezin izango da bi hizkuntzen arteko itzulpen perfekturik egin. Sapirrek ere pentsatu zuen hizkuntza bakoitzak errealitatea modu berezi batera irudikatzen duenez, ondorioz hizkuntza desberdinetako hiztunek errealitatea modu berezian hautematen zutela.

Sapirrek esplikatu zuen hizkuntzaren eta kulturaren arteko konexioak ez zirela guztiz sakonak edo bereziki sakonak, halakorik bazegoen.

Sapirrek inoiz ez zituen bere ikerketak bideratu zuzenean hizkuntzak nola eragiten duten pentsamenduan. Zenbait hizkuntzalaritza erlatibitate (seguruenik "ahulak") ideia antzeman daitezke bere hizkuntzalaritzaren oinarrizko ulermenean eta Whorf-ek ikuspegi hori bere gain hartuko zuen.

Wilhelm von Humboldt eta Friedrich Nietzsche bezalako jatorrizko ideiak ezagututa, Europako pentsalari batzuek Sapirren eta Whorfen antzeko ideiak garatu zituzten, orokorrean elkarrengandik urrun lan eginez. Alemanian 1920. hamarkadatik hasita 1960. hamarkadaren hasieraraino garrantzitsuak izan ziren Leo Weisgerberren teoria erlatibista eta bere 'hizkuntzalaritza barne-munduaren' kontzeptuaren funtsezko ideia, kanpoko errealitatearen eta hizkuntza jakin baten formen arteko bitartekaritza, hizkuntza horren berezkoak diren moduetan.

Lev Vygotsky psikologo errusiarrak Sapirren lana irakurri zuen eta esperimentalki aztertu zuen haurrengan kontzeptuak garatzeko hizkuntzak emandako egituren eragina. Vygotskyren 1934ko "Pentsamendua eta hizkuntza" lana Whorf-en lanarekin alderatu egin da eta hizkuntzak kognizioan izan dezakeen eraginaz-eta ekarpen gisa hartu da.

Nietzsche perspektibismoaren ideietan oinarrituz Alfred Korzybski- k Whorf-en erlatibitate linguistikoaren nozioekin alderatu den semantika orokorraren teoria garatu zuen. Nahiz eta bere horretan eragin handia izan, lan honek ez du eraginik izan erlatibitate linguistikoari buruzko eztabaidan. Izan ere, Sapir-ek eta Whorf-ek adibide den Amerikako paradigmaren muinean oinarritu da.

Edozein hizkuntzalari baino gehiago, Benjamin Lee Whorf "erlatibitate linguistikoaren printzipioa" deitu zenarekin lotu egin da. Whorfianismo bezala ere izendatu da erlatibitate linguistikoaren hatsarrea. Amerindiarren hizkuntzak aztertuta, sistema gramatikalek eta hizkuntzen erabilera pertzepzioan duten eragina aztertzen saiatu zen. Whorf-ek, gainera, aztertu zuen munduko ikuspegi zientifikoa eta erlijio ikuspegia eta horrek eraman zuen erlijio-eskrituren jatorrizko hizkuntzak ikastera eta zenbait anti-eboluzionista liburuxka idaztera. Whorf-ek hizkuntza eta pentsamenduaren arteko erlazioaren izaerari buruzko iritziak oraindik ere eztabaidatzen dira.

Whorf-ek hizkuntzalaritzan gradu aurreratua ez bazuen ere, lortu zuen gaitasuna eta ospea ez zen nolanahikoa izan. Yale Unibertsitateko ikaskideek Whorf "amateurra" egokitzat jo zuten Sapir-ek gidatzen zuen natur hizkuntzalaritzako mintegia gidatzeko, Sapir-ek 1937-38an ikasturte sabatikoa egin bitartean. [6] Boas, Sapir, Bloomfield eta Tozzer bezalako gidari akademikoek oso estimatua izan zuten . Hain zuzen ere, Lucyk idatzi zuen, "amateurra" izan arren, Whorfek hizkuntzalaritzan egindako lana kalitate profesional izugarria dela aitortu zioten hizkuntzalariek. [7]

Lenneberg, Chomsky eta Pinker bezalako hizkuntzalariek, ordea, kritikatu egin zuten hizkuntzak pentsamenduan nola eragin zuen deskribatzerakoan deskripzio eskasak eman zituelako eta ez zituelako bere tesiak inondik inora frogatu. Bere argudio gehienak anekdota eta espekulazio modukoak omen ziren, ezaugarri gramatikal 'exotikoak' pentsamendu mundu exotikoak zekartzatela erakusteko balio zuten.

Whorf-ek hizkuntzalaritza erlatibitatearen adibiderik ezagunenen artean, Amerikako hizkuntza indigenak Europako zenbait hizkuntzatan hitz bakarrarekin deskribatzen duten kontzeptu baterako hainbat termino daude (Whorf-ek SAE " Standard Average European " siglak erabili zituen egitura gramatikal antzekoak aipatzeko. Ondo aztertutako Europako hizkuntzen azterketa, gutxien aztertutako hizkuntzen aniztasun handiagoaren aurrean).

Whorf-en adibide ezagunetako bat, edo ezagunena, Inuiten hizkuntzan, ustez, elurra izendatzeko hitz asko daudela izan zen, elur mota desberdin asko bereizteko.

Beste adibide ez hain ezagun bat Hopien hizkuntzaren hitzak ura izendatzeko, alde batetik hitz bat ura edukiontzi batean gordeta izendatzeko eta bestetik beste hitz bat ur naturala adierazteko. Polisemiaren adibide hauek helburu bikoitza izan zuten, erakusteko, alde batetik, hizkuntza indigenak batzuetan Europako hizkuntzak baino bereizketa semantiko xeheagoak egiten zituela eta bestetik, bi hizkuntzen artean itzulpen zuzena egitea, elurra edo ura bezalako oinarrizko kontzeptuekin ere ez zela beti posible. Itzulpenetan beti galtzen omen zen zerbait.

Beste adibide bat Whorf-ek suhiltzaile-ikuskatzaile gisa aseguru konpainia batean ikusitako esperientzia batean oinarritzen da. Lantegi kimiko bat ikuskatzen ari zela, lantegiak gasolio upeletarako bi biltegi zituela ikusi zuen, bata upel osoetarako eta bestea hutsik zeuden upelentzat. Ohartu zen langileek ez zutela tabakoa erretzen kupelak beteta jartzen zuen letrero ondoan, baina kupelak hutsik zeudela irakurtzen bazuten, nahiz eta potentzialki askoz arriskutsuagoa izan, lasai erretzen zuten. Ondorioztatu zuen hutsik hitzak pentsaera aldaketa bat sortzen zuela. Adibide hau gero Lennebergek [8] kritikatu zuen hutsik hitza erabiltzearen eta erretzearen ekintzaren arteko kausalitateak erakusten ez zuelako, baizik eta arrazoiketa zirkularraren adibidea zela. Pinker The Language Instinct liburuan adibide hau barregarri utzi zuen, eta kontu hori gizakiaren psikologia ikuspegitik hizkuntzaren ikuspegitik baino huts bat zela esan zuen.

Whorf-ek hizkuntzalaritza erlatibitatearen inguruko argudiorik landuena, agian, hopi hizkuntzan denborak ulertzeko oinarrizko kontzeptu gisa ustez topatu zituen bitxikeriak izan ziren Whorfek Argudiatu zuen ingelesa eta beste SAE hizkuntzak denbora unitateetan neurtzeko moduko hitzekin deskribatzen dela, minutuak, orduak, egunak, urteak... Hopi hizkuntzak, aldiz, ez omen du denbora-fluxua zatikatzen, zenbatzen diren kasu desberdinen segida gisa, "hiru egun" edo "bost urte bezala", baizik eta prozesu bakar gisa eta beraz, SAEko hiztunek ulertzen dituzten denbora unitateei dagozkien izenik ez duela. Denboraren ikuspegi hori Hopi kulturan funtsezkoa zela proposatu zuen eta Hopi jokabide ereduak azaldu zituen.

Whorf 1941ean hil zen 44 urte zituela, argitaratu gabeko hainbat paper utzi zituen. Hoijer eta Lee bezalako hizkuntzalari eta antropologoek jarraitu zuten bere pentsamenduaren ildoa, hizkuntzak ohiko pentsamenduan izan zuen eragina ikertzen. Trager-ek, Whorf-en zenbait paper prestatu zituzten egilea hil eta gero argitaratzeko. Whorf-en ideiak publiko zabal bati zabaltzeko ekimenik garrantzitsuena 1956an egin zen. Bere hizkuntzalaritza erlatibitatearen gaiari buruzko idazkiak Hizkuntza, pentsamendua eta errealitatea izenburuko bolumen bakarrean argitaratu ziren[9].

Geroago, Malotkik esan zuen, 1980ko hamarkadan, Whorf-en aldarrikapenak ez zituela inon aurkitu, ezta europarren etorreraren inguruko dokumentu historikoetan ere. Malotkik datu arkeologikoetatik, egutegietatik, dokumentu historikoetatik, hitzaldi modernoetatik ateratako frogak erabili zituen eta ondorioztatu zuen hopi hizkuntzak Whorf-ek iradoki zuen denbora kontzeptualizatzen zuen frogarik ez zegoela. Pinker bezalako jakintsu unibertsalistek askotan ikusten dute Malotkiren azterketa Whorf-ek Hopiren gaineko azken errefusa gisa, baina Lucy eta Penny Lee bezalako jakintsu erlatibista batzuek Malotki-ren azterketa kritikatu zuten Whorf-en aldarrikapenak gaizki ezartzeagatik eta Hopi gramatika ez datorren azterketa eredu bat egitera behartzeagatik.

Eric Lennebergek 1953. urtean, Whorf-en adibideak kritikatu zituen hizkuntzaren ikuspegi objektibista batetik. Nagusiki hizkuntzak mundu mailako gertakariak irudikatzeko sortuak daudela eta nahiz eta hizkuntzak ideia horiek modu desberdinetan adierazi, edozein motatako esamoldeen esanahiak eta, beraz, pentsamenduarenak, azken batean, baliokideak da munduko edozein hizkuntzatan. Lennebergen ustez, Whorf-ek Hopi hiztunen denboraren kontzeptuaren ikuspegia, azken batean ingeleseko deskribapenak eta ingelesezko itzulpenak besterik ez ziren. Hopi hizkuntzan zegoen kontzeptua ingelesera itzuliak. Honelako argudioekin, Lennebergek erlatibitate linguistikoa baztertu zuen. Whorf, hala ere, kezkatuago zegoen hizkuntzaren ohiko erabilerak zekarren pentsaerarekin, ohiko jokabidean, itzulgarritasunarekin baino. Itzultzaileen betiko kezka izan da noraino itzul daitezkeen kontzeptuak hizkuntza batetik bestera. Whorfen iritzia honakoa zen: ingeles hiztunek Hopi hiztunak nola pentsatzen duten ulertzeko gai direla uste arren, hopi hiztunek, benetan, ez dute horrela pentsatzen.

Lenneberg-en Whorf-i egindako lanen kritika nagusia zera izan zen: inoiz ez zuen fenomeno linguistikoaren eta buruko fenomenoen arteko lotura erakutsi, eta are gutxiago, frogatu. Brown-ekin batera, Lenneberg-ek proposatu zuen horrelako konexioa frogatzea portaera linguistikoekin zuzenean lotzea beharrezkoa zela. Hizkuntza erlatibitatea modu esperimentalean baloratu zuten eta 1954an argitaratu zituzten bere ikerketen ondorioak.

Ez Sapirrek ezta Whorfek ere ez zuten inoiz hipotesia formalki adierazi, Brown-ek eta Lenneberg-ek, ordea, eurenak formulatu zituzten. Haien bi hatsarreak honakoak izan ziren: (i) "mundua modu ezberdinean bizi eta pentsatzen da hizkuntza komunitate desberdinetan" eta (ii) "hizkuntzak egitura kognitibo jakin bat eragiten du". Brownek gerora formulazio "ahulak" eta "indartsuak" deiturikoak garatu zituen:

• Hizkuntza-sistemen arteko egiturazko desberdintasunak, oro har, zehaztu gabeko diferentzia kognitibo ez-linguistikoekin modu paraleloan lotuko dira hizkuntzaren jatorrizko hiztunetan.
• Edonorengan bere jatorrizko hizkuntzaren egiturak eragin handia izaten du, edo zeharo baldintzatzen du. Hizkuntza ikasten den bitartean mundu ikuskera bat bereganatzen du hiztunak.

Brown-en formulazioak ezagun egin ziren eta atzera begirako Whorf-i eta Sapir-ri egotzi zitzaizkion, nahiz eta bigarren formulazioa, determinismo linguistikoa defendatuz, ez zuten benetan Sapir-ek eta Whorf-ek formulatu.

Brown-ek eta Lenneberg-ek hizkuntzarekiko izendatutako errealitate objektiboa hizkuntza guztietako hiztunentzat berdina zela uste zutenez, mezu desberdinak mezu berdina nola kodetzen zuten probatzea erabaki zuten eta kodetze desberdintasunak jokaeran eragina izango ote zuten frogatu nahi izan zuten.

Koloreak kodifikatzeko esperimentuak diseinatu zituzten. Lehenengo esperimentuan, ingeleseko hiztunentzat izen zehatzak zituzten kolore zehatzak gogoratzea errazagoa zen ala ez ikertu zuten. Esperimentu horrekin, kategorizazio linguistikoa zuzenean hizkuntza ez den zereginarekin alderatu ahal izan zuten. Geroko esperimentu batean, koloreak desberdin sailkatzen zituzten bi hizkuntzen hiztunei (ingelesa eta zuni) eskatu zitzaien koloreak bereizteko. Ikusi nahi izan zuten ea bi taldeetako hiztunek kolore-kategorien barruko ñabardurak hobeto edo okerrago bereizten ote zituzten euren hizkuntzak baldintzatuta. Brown-ek eta Lenneberg-ek aurkitu zuten zuni hiztunek berdeak eta kolore urdina elkarrekin sailkatzen dituztela eta hiztunek arazoak dituzte berde / urdineko kategoriako ñabardurak gogoratzeko; ñabardurak gogoratzeko arazo gehiago izan zituztela. Brown-en eta Lenneberger-en ikerketak erlatibitate linguistikoa ikertzeko tradizioari bidea ireki zion kolore terminologiaren bidez.

Eric Lenneberg izan zen Chomskyk geroago Gramatika Unibertsala bezala izendatuko zuena formulatzen lehenetako bat. Lenneberg hizkuntzaren teoria unibertsalista garatzen hasi zen lehenengo zientzialari kognitiboetako bat izan zen. Egile honek eraginkortasunez argudiatu zuen hizkuntza guztiek azpiko egitura bera dutela. Chomskyren eskolak ere uste du hizkuntza egiturak zabalkunde handikoak direla eta hiztunek jaiotzetik daukaten gaitasun berezi batean errotu egiten direla. Chomsky eta bere eskolakoen ustez hizkuntza jakin batzuen arteko ezberdintasunak hautematen dituztenak garuneko prozesu kognitibo unibertsaletan eragiten ez duten gainazaleko fenomenoak direla. Chomskyren teoria hau 1960ko hamarkadatik 1980ko hamarkadara arte Amerikako hizkuntzalaritzan nagusi izan zen, paradigmarik ortodoxoena izan zen. Bitartean erlatibitate linguistikoa, bazterrekoa, batzuentzat barregarri bilakatu zen.

1960ko hamarkadan unibertsalistaren eragina mundu akademikoan gailentzen hasi zen. Berlin eta Kay ikerlariak Lenneberg-en kolorearen ikerketekin jarraitu zuten. Koloreen terminologiaren eraketa aztertu zuten eta koloreen izendapenean joera unibertsal argiak aurkitu zituzten. Adibidez, hizkuntzak kolore terminologia desberdinak izan arren, zenbait ñabardura beste batzuk baino fokalagoak direla ikusi zuten. Kolore termino gutxi dituzten hizkuntzatan, kolore fokal gisa aukeratutako terminoen kopurua aurreikusten da; esate baterako, hiru kolore termino baino ez dituzten hizkuntzetan, kolore beltza, zuria eta gorria izaten dituzte beti. Hainbat hizkuntzatan koloreen izendapenen artean ausazko desberdintasunak izan zitezkeela uste izan bazen ere, eredu unibertsalak egon bazeudela ikusi zen, eta hau erlatibitate linguistikoaren aurkako argumentu indartsua izan zitekeen. Berlin-en eta Kay-ren ikerketek Lucy bezalako erlatibistek kritikatu zituzten. Izan ere, Berlin-en eta Kay-ren ondorioak kolorearen informazioa soilik begiratzen zutela azpimarratu zuten. Horrek, Lucy-ren ustez, itsu bihurtu zituen kolore terminoetatik harago, eta ez zituzten antzematen erlatibitate linguistikoaren adibide izan zitezkeen bestelako informazioa ematen zuten zantzuak.

Beste ikerlari unibertsalistak erlatibitate linguistikoaren beste alderdi batzuk botatzera dedikatu ziren, askotan Whorf-en puntu eta adibide zehatzei erasotuz. Adibidez, Ekkehart Malotki denbora adierazpenen azterketa erraldoia egin zuen hopi hizkuntza sakon aztertuz. Whorf-en adibide asko zalantzan jarri zituen. Zalantzan jarri zuen hopi hizkuntza eta kultura "denboratik gabeko" hizkuntza eta kultura zela. Baina Whorf-ek ez zuen inoiz esan Hopi hiztunek denbora kontzeptua ez zutenik. Ekkehart Malotkik, baina, aitortzen du denboraren kontzeptualizazioak desberdinak direla ingelesez eta hopi hizkuntzan,

Gaur egun pentsamendu eskola unibertsalistaren jarraitzaile askok erlatibitate linguistikoaren aurka egiten dute. Adibidez, Pinker-ek The Language Instinct- en esan zuen pentsamendua hizkuntzarekiko independentea dela, hizkuntza bera ez duela zentzurik gizakiaren pentsamenduaren oinarri moduan, eta gizakiak ez duela hizkuntza "naturaletan" pentsatzen, hau da, benetan komunikatzen dugun edozein hizkuntzatan. Hizkuntza batean pentsatu beharrean, meta-hizkuntza batean pentsatzen dugu, meta-hizkuntza unibertsal batean, edozin hizkuntzaren aurretik jaiotzetik daukagun ''"mentalese"'' deitu duten hizkuntza natural batean. Pinker-rek "Whorfen posizio erradikala" deitzen duenari eraso egiten dio. Pinker-ren ustez, "Whorf-en argudioak zenbat eta gehiago aztertu, orduan eta zentzu gutxiago". [10]

Pinker-rek eta beste unibertsalistek Whorf-en iritziak gaizki aurkezteagatik, benetan ez diote Whorf-en argudioei eutsi, haiek sortutako txorimalo baten aurka eztabaidatzea leporatu diete erlatibistek Pinker bezalako kritikoei.

Joshau Fishman Aberdeen

Joshua Fishman-ek Whorf-en benetako posizioa neurri handi batean ez zela benetan kontuan hartu defendatu zuen. 1978an, Whorf " neo-Herderiar txapelduna" zela proposatu zuen eta 1982an, "hirugarren motako whorfianismoa" proposatu zuen hizkuntzalarien arreta berriro jartzeko Whorf-en benetako interesean, hau da "herri txikien" eta "hizkuntza txikien" berezko balioa azpimarratu nahi izan zuen Whorf eta Fishman-ek hori azpimarratu nahi izan zuen ezer baino lehen.

Brown-ek hizkuntza erlatibitatearen hipotesiaren bertsio ahulak hizkuntzak pentsamenduan eragina duela eta hizkuntzak pentsamendua zehazten duen bertsio indartsua proposatzen duenean, Joshua Fishmanek "Hirugarren motako worfianismoa" proposatzen du, hizkuntza kulturaren gakoa dela defendatzen du.

1980ko hamarkadaren amaieran eta 1990eko hamarkadaren hasieran, psikologia kognitiboan eta hizkuntzalaritza kognitiboan izandako aurrerapenek interesa berritu zuten Sapir-Whorf hipotesian. Whorf-en ikuspegia aintzakotzat hartu zutenetako bat George Lakoff izan zen. Honek argudiatu zuen giza-hizkuntza askotan metaforikoki erabiltzen dela eta hizkuntzek hiztunek nola pentsatzen duten metaforen bidez azaltzen dutela, metafora kultural desberdinak erabiliz. Adibidez, ingelesez dirua denborarekin erlazionatzen diren metafora kontzeptualak erabiltzen dira, beraz, denbora aurreztu eta gastatu eta inbertitu daiteke, ondasun materiala dela pentsatzen da, beste hizkuntza batzuek, ordea, denboraz modu horretan hitz egiten ez duten bitartean. Beste metafora batzuk ere, hizkuntza askotan, komunak dira. Izan ere, giza esperientzia orokorrean munduan oinarri komunak dituelako, eta, adibidez, oso ohikoa da gora eta ona elkartzea, eta txarra eta behera. Lakoff-ek argudiatu zuen metaforek paper garrantzitsua betetzen dutela eztabaida politikoetan, esaterako, "bizitzeko eskubidea" edo "aukeratzeko eskubidea"; edo "legez kanpoko atzerritarrak" edo "dokumenturik gabeko langileak". Metafora asko hizkuntzetatik harago doaz, beste metafora batzuk, ordea, hizkuntza jakin batzuetan ematen dira bakarrik.

Bere liburuan Emakumeak, sua eta gauza arriskutsuak: Zer kategoriek agerian uzten duten gogoa, [11] Lakoff-ek hizkuntz erlatibitatea berriro aztertu zuen eta batez ere Whorf-en iritziak kategorizazio linguistikoak islatzen edota eragiten dien kategoria mentalen inguruan. Lakoff-ek eztabaida nahasia izan dela ondorioztatu zuen. Lakoff-ek lau parametro agertzen zirela deskribatu zituen ikertzaileek erlatibitate linguistikoa zer den azaltzen zutenean:

• Erlatibitate linguistikoaren maila eta sakontasuna. Beharbada hizkuntzaren azaleko ezberdintasunen adibide batzuk nahiko dira erlatibitate linguistikoaren existentzia frogatzeko.
• Sistema kontzeptualak erabatekoak diren ala ez, eboluzionatzeko gai diren ala ez pentsatzeko.
• Antzekotasun irizpidea itzulgarritasuna edo hizkuntza adierazpenen balioa ikusteko.
• Erlatibitate linguistikoaren ikuspegia hizkuntzan edo garunean dagoen ala ez jakiteko.

Lakoffek ondorioztatu zuen Whorf-en kritikari askok erlatibitate linguistikoaren definizio berriei egindako kritiken bidez kritikatu zutela, jatorrizko kontzeptuei jaramon handiegirik egin gabe.

Gumperz-ek eta Levinson-ek argitaratutako Rethinking Linguistic Relativity antologiaren argitaratzeak ikerketen aldi berri bat hasi zuen, alderdi kognitiboetan eta sozialetan oinarritu zena. Liburuak erlatibitate linguistikoari eta ohitura unibertsalistei buruzko ikerketak biltzen zituen. Levinson-ek dokumentatu zituen hizkuntza erlatibitatearen eragin garrantzitsuak izan zitzakeen fenomenoak, hizkuntzen arteko kategoria espazialen kontzeptualizazioan fenomeno interesgarriak topatu zituen. Adibidez, Queenslandenko Guugu Yimithirr hizkuntzan hitz egiten duten gizonek nabigazio argibide zehatzak eman zituzten ipar, hego, ekialde eta mendebaldeko kontzeptuak adierazteko, iparrorratzaren antzeko sistema erabiliz, hasierako norabidea seinalatzen zuten eskuarekin.

Bowerman-ek eta Slobin-ek egindako beste azterlan batzuetan tratatu zituzten hizkuntzaren papera prozesu kognitiboetan. Bowerman-ek erakutsi zuen zenbait prozesu kognitibok ez zutela hizkuntza inolaz ere erabiltzen eta, beraz, ezin zela erlatibitate linguistikoaren menpe egon. Slobin-ek "pentsatzeko hitz egitea" izendatu zuen beste prozesu kognitibo bat deskribatu zuen: pertzepzio datuak eta beste kognizio prelinguistiko mota batzuk komunikaziorako termino linguistikoetara bilakatzen diren prozesu mota. Slobin-ek dioenez, erlatibitate linguistikoaren oinarrian dauden prozesu kognitibo motak dira.

"Egituran oinarritutako" planteamendua hizkuntza baten berezitasun estrukturalarekin hasten da eta pentsamenduaren eta portaeraren adar posibleak aztertzen ditu. Whorf-ek hopi hizkuntzaren eta ingelesezko denboraren gramatiken arteko diferentziak behatu zituen. Lucy-ren ikerketak deskribatzen du nola gramatika zenbatzaileei arreta eskainiz, yucateco maia hizkuntzan hiztunek garrantzi handiagoa eskaintzen dioten objektuen materialari formari baino, ingelesek ez bezala.

"Domeinuan zentratutako" planteamenduak domeinu semantikoa hautatzen du eta talde linguistiko eta kulturalekin alderatzen ditu. Kolorearen terminologian zentratu zen, nahiz eta domeinu hau azpimultzoa dela onartu, kolore pertzepzioa, beste domeinu semantikoek ez bezala, sistema neuralean esanguratsua delako eta horrela beste domeinu semantikoek baino murrizketa unibertsalagoak izaten dituzte.

Erlatibitate linguistikoko ikerketetarako fruitua eman duen beste domeinu semantiko bat espazioa da. Espazio-kategoriak asko aldatzen dira hizkuntzen arabera. Hizlariak espazioaren kontzeptualizazio linguistikoan oinarritzen dira zeregin arrunt ugari egiteko. Levinson-ek eta beste batzuek oinarrizko hiru kategorizazio espazialen berri eman zuten. Hizkuntza askok haien konbinazioak erabiltzen dituzten bitartean, hizkuntza batzuek mota bakarra eta erlazionatutako jokabideak erakusten dituzte. Adibidez, Yimithirrek norabide absolutuak baino ez ditu erabiltzen erlazio espazialak deskribatzerakoan; - norabide kardinalak erabiliz deskribatzen da guztiaren posizioa. Hizkuntza horretako hiztunek kokagunea "etxearen iparraldea" bezala definitzen dute, posizio bere ingeles hiztunek posizio erlatiboen bidez definituko luketen tokian. Ingelesez hiztun batek ez luke esango etxearen iparraldean, "etxearen aurrean" edo "etxearen ezkerretara" edo esango luke. [12]

"Jokabide zentratua" planteamendua hizkuntza taldeen artean jokabideak alderatuz hasten da eta, ondoren, sistema linguistikoan jokaera horren arrazoiak bilatzen dira. Whorf-ek lantegi kimiko batean suteak gertatzea azaltzen zuen langileek "hutsik" hitza nola ulertzen zuten azalduz, hutsik zeuden upelak lehertzeko moduko lurrunak izango ez zituztela pentsa zezaketen hutsik zeudela entzun edo irakurri eta gero. Bloom-ek ohartu zen txinatar hiztunek ustekabeko zailtasunak zituztela galdeketa batean, planteatutako galdera faltsuei erantzuteko, ezezko bikoitzekin eta. Honek ondorioztatu zuen txinerak dauzkan kopuruak gramatikalki markatzeko moduekin lotuta zegoela. Beste ikertzaile batzuek emaitza hau Bloom-en itzulpen okerrei egotzi diete. Strømnes-ek aztertu zuen zergatik Finlandiako fabrikek Suediako antzekoek baino lan istripu gehiago izaten zituzten. Ondorioztatu zuen Suediako aurrizkien eta Finlandiako kasuen erabilera gramatikalaren arteko desberdintasun kognitiboek Suediako lantegiek lan-prozesuari arreta handiagoa ematea eragin zezaketela, Finlandiako fabrikako antolatzaileek langile bakoitzari arreta handiagoa jartzen zioten bitartean.

Everett-ek, Brasilgo Amazoniako Pirahã hizkuntzan egindako lanean, zenbait ezaugarri berezi aurkitu zituen hizkuntzalaritzako ezaugarri arraroei dagozkienak, esate baterako, zenbakirik eza eta kolore terminoak beste modu batera definitzeko moduan eta zenbait perpaus motarik ez. Everett-en ondorioak unibersalisten eszeptizismoarekin topo egin zuten, hizkuntzaren ustezko defizit horiek horrelako kontzeptuen beharrik ez izateak azaltzen dutela adierazi baitzuten.

Propietate gramatikal desberdinak dituzten hizkuntzatan egindako esperimentu ez-linguistikoekin egindako ikerketek (adibidez, zenbakizko sailkatzailea duten edo gabe hizkuntzak edo genero sistema gramatikal desberdinak dituztenak) erakutsi zuten gizakien sailkapenean hizkuntza desberdintasunak badirela. Ikerketa esperimentalek pentsamenduaren eragin linguistiko hori denboran zehar murriztu egiten dela iradokitzen dute, hizkuntza bateko hiztunak beste hizkuntza baten aurrean azaltzen direnean bezala.

American Psychological Association- en Journal of Experimental Psychology- k argitaratutako ikerketa batek erakusten du nola hizkuntzak denbora estimatzerakoan eragin dezakeen. Azterketa hiru taldeetan oinarritu zen, suedieraz bakarrik hitz egiten zutenak, gaztelaniaz bakarrik egiten zutenak eta bi hizkuntzak ondo zekizkitenak, suediera-gaztelaniadun elebidunak. Suediar hiztunek denbora "luzea" edo "laburra" bezala deskribatzen dute, gaztelaniadunek, berriz, "asko" edo "gutxi" bezalako kopuru-bolumenarekin lotutako terminoak erabiltzen dituzte. Ikerlariek parte-hartzaileei galdetu zieten ea zenbat denbora igaro behar zuten pantaila batean zehar lerro bat hazten ari ziren bitartean, edo edukiontzi bat betetzen ari zela edo biak. Ikertzaileek adierazi dutenez, "iraupena erreproduzitzerakoan, suediar hiztunek estimuluen luzera okertu zuten eta gaztelaniazko hiztunek estimulu tamaina / kantitateaz engainatu zuten." Elebidunek "duración" hitzarekin galdetu ziotenean ("duración"=iraupena, gaztelaniazko hitza) beren edukiontziak betetzeari buruzko denboraren kalkuluak egin zituzten, hazten ziren lerroak alde batera utzita. "Tid" hitzarekin (suediar hitza iraupena adierazteko) galdetzean, lineek bidaiatu zuten distantziaren arabera igarotako denbora kalkulatu zuten.

Subcæruleus kolorea ((Errusieraz) Леререна) urdinetik (eskuinean) eta berdetik (ezkerrean) bereizteko gizakiek daukaten ahalmena eta lastertasuna ikasitako hizkuntzei lotuta omen dago.

Lenneberg ondoren, Roberts eta Brown gaia ikertzen jarraitu zuten. Ikerketek korrelazio terminoaren zenbakiak eta gogorarazteko erraztasuna erakutsi zituzten bai zuni bai ingeles hiztunetan. Berlin-ek / Kay-k kolore tipologikoko printzipio unibertsalak aurkitu omen zituzten, faktore biologikoek baldintzatzen zituztela, hizkuntza faktoreek baino. Azterketa honek kolorearen terminologiaren unibertsal tipologikoetara bideratu zituen ikerketak. Lucy, Saunders eta Levinson bezalako ikerlariek argudiatu zuten Berlin-en eta Kay-ren azterketak ez duela erlatibitate linguistikoa koloreen izendapenari uko egiten, azterketetan onartzen ez diren baieztapenengatik (esate baterako, kultura guztiek argi eta garbi duten ala ez) "kolorearen" kategoria definitua) eta erlazionatutako datuen arazoengatik. Maclaury bezalako ikertzaileek koloreen izendapenari buruzko ikerketa jarraitu zuten. Berlin eta Kay bezala, Maclaury-k koloreen domeinua unibertso fisiko-biologikoek gobernatzen dutela ondorioztatu zuen, unibertsala zela beraz.

Koloreen irudikapena eta prozesatzeko lastertasuna hiztunaren buruan dauden hizkuntzei lotuta daudela frogatzen duten esperimentuak dira, agian, ezagunenak. Zenbait izaki abstraktuen generoa ere aipatu izan da maiz.[13]

Hizkuntza batzuetean pentsatzen duten pertsona gehienentzat, beren hizkuntzan Heriotza hitzak daukan generoagatik ziur aski, Heriotza figura femenino bezala irudikatzen da.

Alemanez pentsatzen duten artistek Heriotza figura maskulino bezala irudikatzeko joera egon da. (Der Tod, Heriotza, maskulino bezala deklinatzen da alemanez).

Kontu nagusia da ea gizakien fakultate psikologiko gehienak sortzetikoak diren ala ikasiak ote diren. Ikasiak izanez gero, hizkuntza bezalako prozesu kultural eta sozialen menpe egon liteke. Jaiotzezko berezko gaitasunen aldekoen arabera, munduko gizaki orok oinarrizko gaitasunen multzo bera partekatzen dute eta ezberdintasun kulturalen ondorioz aldakortasuna garrantzi txikiagoa du. Beraz, ikuspegi honen arabera, gizakiaren pertzepzioa, gehienbat, eraikuntza biologiko hutsa da. Gizaki orok du konfigurazio neurologiko berdina. Espero daiteke, beraz, gizaki guztiek antzeko patroi kognitiboak izatea.

Alternatiba anitzek badituzte euren defendatzaileak. Kontrako posizio konstruktibistaren arabera, giza gaitasunek eta kontzeptuek gizartean eraiki eta ikasitako kategorien eragin pean daudela, neurri handi batean, murrizketa biologikorik gabe.

Beste aukera bat aukera idealista da. Aukera horren arabera, gizakien adimen gaitasunek ez dute estruktura biologikoen mugarik.

Beste aukera bat aukera esentzialista da, aukera honen aldekoek mantentzen dute funtsezko ezberdintasunak gizabanakoek edo taldeek mundua kontzeptualizatzeko eta aztertzeko dituzten moduetan eragina izan dezakeela.

Beste aukera bat, aukera erlatibista (kultura erlatibismoa) da. Honen arabera, talde kulturalak, nahitaez, bateragarriak edo zenbatezinak diren kontzeptu-eskema desberdinak erabiltzen dituzte eta horiek kanpoko errealitatearekin bat omen datoz.

Beste eztabaida hari batean debatitzen da ea pentsamendua barne-solasaldia egiteko modu bat ez ote den, eta hala bada, ea hizkuntzarekiko independentea ote den eta noraino baldintzatzen duen aldez aurretik.

Hizkuntzaren filosofian galdera nagusiek hizkuntzaren, ezagutzaren eta kanpoko munduaren arteko harremanak eta egiaren kontzeptua lantzen dituzte. Putnam, Fodor, Davidson eta Dennett bezalako filosofoek hizkuntza objektibotik zuzenean entitate gisa ordezkatzen dutela ikusten dute eta sailkatzeak mundu hori islatzen du. Beste filosofo batzuek (adib. Quine, Searle, Foucault ) kategorizazioa eta kontzeptualizazioa subjektiboa eta arbitrarioa dela diote.

Beste galdera bat da hizkuntza munduan objektuak irudikatzeko eta aipatzeko tresna den ala ez, edo komunikatu daitezkeen buruko irudikapenak eraikitzeko erabiltzen den sistema den ala ez[14].  

Haien fikzioan, Ayn Rand eta George Orwell bezalako egileek erlatibitate linguistikoa helburu politikoekin nola ustiatu zitekeen aztertu zuten. Rand-en Anthem, fikziozko gizarte komunistak indibidualismoaren aukera kendu zuen "I" hitza hizkuntzari kenduz. George Orwellen 1984 eleberrian, estatu autoritarioak Newspeak, "hizkera berria", hizkuntza sortu zuen, jendeak gobernuari kritikoki pentsatzea ezinezkoa baitzitzaion, ezta behartsuak edo zapalduak izan zitezkeela pentsatzeko aukera ere. Horretarako estatu autoritarioak hizkuntzatik komeni zitzaizkion hainbat termino ezabatu edo ordeztu zituen, menperatuen pentsatzeko gaitasuna murrizteko, hitz kopurua murriztuz eta batzuk eufemismoekin ordeztuz.

Beste egile batzuk ere pentsamendu modu berriak eta agian hobeak ahalbidetuko lituzketen hizkuntza berriak sortzeko aukerarekin liluratu ziren. Giza adimena ikertzeko diseinatutako hizkuntza horien adibideen artean, Loglan eraikitako hizkuntza dago, James Cooke Brownek diseinatutako hizkuntza. Hizkuntza eraiki hau, besteak beste, erlatibitate linguistikoaren hipotesia probatzeko sortu zen, eta ikusi nahi izan zuten ea loglan hiztunek logikoki pentsatzea eragingo ote zuen, ea hizkuntza hiper-logiko honekin pentsatzeko gaitasuna hobetzen ote zen.

Lojbanerazko hizlariek, loglan hizkuntzan oinarritutako beste hizkuntza hiper-logiko baten hiztunek, adierazi omen dute hizkuntza honetan trebatuz gero beren pentsamendu logikoa ere garatzen dela. (Badago lojbanerazko Wikipedia bat).

Ithkuil-izena.

Suzette Haden Elginek, Láadan hizkuntza asmatu zuen erlatibitate linguistikoa aztertzeko. Suzette Haden Elgin, programazio neurolinguistikoaren garapenaren hasieran parte hartu zuen hizkuntzalaria, emakumezkoen mundu ikuskera errazago adierazteko erraztasunak emango ziten hizkuntza bat behar zela teorizatu zuen, zeren, bere esanetan, Europako batez besteko hizkuntza estandarrek gizonezkoen "mundu ikuspegia" islatzen zuten, ez emakumezkoena.

John Quijadak sortutako Ithkuil hizkuntza sortu zen ikusteko ea hizkuntza horrekin hiztunak aldi berean zenbat kategoria kognitibo eta gramatikal kontrola zitzakeen. Giza adimenaren mugak aztertzeko diseinatu zuen.

Bide beretik, Sonja Lang-en Toki Pona hizkuntza sortu zuen. Hizkuntza hori ikuspuntu taoista baten arabera garatu zen, horrelako hizkuntza batek gizakiaren pentsamendua nola bideratzen edo zuzentzen zuen aztertzeko.

Ted Chiang-en istorio laburra Your Life of Story-k Sapir-Whorf hipotesiaren kontzeptua garatu zuen. Lurra bisitatzen duen espezie arrotz bati aplikatuta. Asmatutako estralurtarren biologiak beren hizkuntza gizakion hizkuntzetatik oso bestelakoa da, eta pentsatzeko eta komunikatzeko gaitasunak ere bai.

2016ko Arrival filmean, Chiangen ipuinean oinarrituta, Sapir-Whorf hipotesia da premisa. Protagonistak azaldu duenez, "Sapir – Whorf hipotesia da hitz egiten duzun hizkuntzak pentsatzen duzun modua zehazten duen teoria". Protagonistak, estralurtarren hizkuntza ikastea lortuko du eta horrek bere adimenean sekulako ikuspegi aldaketak ekarriko ditu.

Jack Vance bere The Languages of Pao[15] zientzia fikziozko eleberrian egileak kontatzen du nola hizkera espezializatuak dira klase sozialak sortzeko eta bereizteko tresna asmatutako gizarte batean.