Santander

Santander[1] —edo, izen historiko gisa, Sanandere— Kantabriako hiriburua da, Bizkaiko golkoko Santanderko badiaren ertzean kokatua. 2009an, 183.466 biztanle zituen eta 35 km²-ko azalera du. Santa Cruz de Bezana eta Camargo udalerriak mugakide ditu.

Santander
Santander
municipality of Cantabria (en) Itzuli
Administrazioa
Estatu burujabe Espainia
Autonomia Kantabria
AlkateaGema Igual
Izen ofizialaSantander
Jatorrizko izenaSantander
Posta kodea39001–39012
INEk ezarritako kodea39075
HerriburuaSantander
Geografia
Koordenatuak43°28′00″N 3°48′00″W
Map
Azalera36.08 km²
Altuera15 m
MugakideakSanta Cruz de Bezana eta Camargo
Demografia
Biztanleria172.726 (2023)
1.033 (2022)
alt_left 92.984 (%53,8) (%46,1) 79.555 alt_right
Dentsitatea4.787,31 bizt/km²
Informazio gehigarria
Sorrera1755eko urtarrilaren 9a
Telefono aurrizkia942
Ordu eremuaUTC+01:00
Hiri senidetuakSan Luis Potosí eta Oviedo
MatrikulaS
santander.es

Euskarazko testu berezi, historia lan edo eleberrietan, Sanandere ere erabil daiteke[2].

Banaketa administratiboa

Historia
Santander XVI. mendean, Joris Hoefnagel flandriar margolarien lana. Margolan hau hiri honi buruzko zaharrena da.
Madalena Errege Jauregia.

K. a. 26. urtean Portus Victoriae Iuliobrigensium izenez erromatar portu gisa sortua izan zela uste da, halere, hainbat historialarien arabera, erromatar hiri hori Santoña udalerria izatea ere baliteke. Gaur egungo izena San Emeterio santutik eratorria da: San Emeterio (Sancti Emetherii > Sancti Emderii > Sanct Endere > San Andero > Santendere > Santanderio > Santander... euskaraz Sanandere[2], betiere San Zeledonioren kondairaren arabera, honek dionez Calahorra hirian San Emeterio eta San Zeledonio martiriei kristautasuna ez ukatzeagatik burua moztu omen zieten, ondoren musulmandarren aurrerakadatik babestu asmoz hauen buruak eta erlikiak harrizko txalupa batean leku honetara ekarri zituzten. Bestalde, baliteke izenaren jatorria askoz ere soilagoa izatea eta "Sanct Ander" hitzan egotea: San Ander edo San Andres.

1187ko uztailaren 11an Alfontso VIII.a Gaztelakoak San Emeterioko abadea herriaren jaun izendatu eta hiri bilduari foru bat eman zion, honen bidez itsas trafikoa, arrantza eta merkataritza erraztu asmoz, abadetxeak jarduera hauekin tributuak bereganatzen baizituen. 1248an Santanderrek, Bizkaiko golkoko beste hainbat udalerriekin batera Sevilla hiria konkistatzeko guduan parte hartu zuen, sarri gisa Torre del Oro delako dorrea eta Guadalquivir ibaia daramatzan armarria jaso zuelarik.

1296ko maiatzaren 4ean Bizkaiko golkoko hainbat udalerri hauekin batera Paduretako Ermandadea osatu zuen: Castro Urdiales, Laredo, Gasteiz, Getaria, Donostia, Bermeo eta Hondarribia. Honekin Santanderren helburua Euskal Herriko kostaldeko udalerriek Flandria eta Ingalaterrarekin zuten Gaztelako artile eta hirinaren merkataritzako nagusitasunari aurre egitea izan zen.

XVIII. mendean Ameriketarako irteera portu modura ere garrantzia handia hartzen joan zen. 1755eko urtarrilaren 9ean Fernando VI.a Espainiakoak Hiri titulua eman zion.

XIX. mendean itsasgintza, irin, azukre, garagardo, eta abarren inguruko industria berriak sortuz joan ziren. 1851an burdinbidea eta trena ailegatu eta aurretik Gaztelarekin zituen harremanak oraindik gehiago estutu zituen. Bestaldetik, XIX. mendearen amaieraldera turismoa iritsi zen, hainbat bainuetxe eta hotel ireki zirelarik. Alfontso XIII.a Espainiakoak bere udaldiko egoitza bilakatu zuen, horren lekuko 1908an hiriak errege honi eraiki eta oparitutako Magdalenako jauregia da.

1893ko azaroaren 3an Cabo Machichaco bilbotar lurrunontzia bere sotoan 51 tona dinamita eta ontzigainean azido sulfuriko biltegiak zituela Santanderreko portuan lehorreratu zen.[3] Eguerdi aldera sute baten berri eman zen, garai haietan segurtasun neurriak etengabe apurtzen zirenez, ontzira beste ontzietako eskifaiak, suhiltzaileak eta ikusleak hurbildu ziren. Handik gutxira leherketa handi bat jazo zen, ondorioz 590 hildako eta 525 zauritu izan zirelarik.

1941eko otsailaren 15etik 16rako gauean portutik gertu dagoen Cadiz kalean sute bat piztu zen. Hego haizeak lagundurik, bi egunetan zehar sute handi batek hiri honetako alde zahar osoa kiskali zuen (denera 37 kale eta 14 hektarea, hiriko dentsitate handiena zuen gunea), bertako kale estu eta egurrezko egiturek erretzea oraindik gehiago erraztu zutelarik. Oraingo honetan suhiltzaile bat hil zen.[4] Dena dela, sute honen arrazoietako bat 1941eko zikloia izan zela aipatu ohi da.[5]

Klima
    Datu klimatikoak (Santander)    
 Hila   Urt   Ots   Mar   Api   Mai   Eka   Uzt   Abu   Ira   Urr   Aza   Abe   Urtekoa 
Batez besteko tenperatura maximoa (°C) 13.3 13.8 14.9 15.9 18.5 20.8 23.1 23.7 22.5 19.6 16.1 14.4 18.1
Batez besteko tenperatura (ºC) 9.5 9.9 10.7 12.0 14.6 17.1 19.4 19.9 18.3 15.4 12.2 10.7 14.1
Batez besteko tenperatura minimoa (°C) 5.6 5.9 6.5 8.0 10.7 13.4 15.6 16.1 14.1 11.3 8.2 6.9 10.2
Pilatutako prezipitazioa (mm) 123 104 105 125 89 62 52 72 85 135 146 117 1246
Prezipitazio egunak (≥ 1 mm) 13 12 12 13 11 8 7 7 9 12 13 12 128
Eguzki orduak 88 100 134 147 169 174 189 182 157 127 98 74 1638
Iturria: AEMET[6]

Demografia
Biztanleriaren bilakaera 1900. urtetik aurrera


Ondarea
Santanderreko badiatik dagoen ikuspegia.
Santanderreko badiatik dagoen ikuspegia.

Ikus, gainera

Santandertar ospetsuak

Erreferentziak
  1. Euskaltzaindia. (PDF) 32. arauaː Espainiako erresumako autonomia-erkidegoen, probintzien eta probintzia-hiriburuen izenak. .
  2. Euskaltzaindiaren 149. araua: Euskal Herri inguruko exonimoak
  3. «Santander se estremeció ayer con el recuerdo de la tragedia del "Cabo Machichaco"» El País.
  4. «Cronología del incendio» El Diario Montañés 2011-2-11.
  5. Aupí, Vicente. (2005). Guía del Clima en España. Omega, 75 or. ISBN 978-84-282-1370-4..
  6. Valores Climatológicos Normales. Santander / Aeropuerto. 2011ko uztaila.

Kanpo estekak
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.