Sanskrito

Ez dago ongi jakiterik Indiako iparraldean noiz hasi ziren hizkuntza indoeuroparrak hitz egiten. Normalean, Harappa kultura bezalako lehen erresumak indoeuroparrak ez ziren herriek osatu zituztela uste da. Rig-veda izeneko ereserki sakratuen liburuan, ariarrek utzi zuten aberria deskribatu zuten. K.a. II. milurtekoaren uneren batean, indoeuropar herriak India iparraldean sartu ziren. Hizkuntza indoeuroparretan idatzitako lehen lekukotasunetako bat, Vedak izeneko testuak, sanskrito vedikoan daude. Testu horiek, gutxienez, K.a. I. milurtekoan Indiako iparraldeko herenean hedatu ziren, brahmi izeneko idazkera batean.

Sanskritoz idatzitako taulatxoak: Devi-majatmia edo "Devi’ jainkosaren loriak", antzinako idazkera bhujimolean ahur orriaren gainean idatzia (Bihar edo Nepalen, XI. mendea).

Sanskritoa ez da, zehazki, hizkuntza hila, testuinguru jakin batzuetan Indiako hamarnaka mila lagunen ohiko komunikazio-hizkuntza baita. Izan ere, gaur egun India osoko eskola eta etxeetan irakasten, irakurtzen eta idazten dute, baina bigarren hizkuntza gisa. Gainera, brahman batzuek ama hizkuntzatzat hartzen dute. Eguneratutako txostenen arabera, tokiko hizkuntza gisa berbizitzen ari dira Shimoga hiritik gertu dagoen Mattur herrian (Karnatakan).[5] Hala ere, sanskritoz erraz egiten duten pertsona gehienek bigarren hizkuntzatzat dute.

Sanskritoan arkaismoak, bereziki sistema kontsonantikoan, antzinako beste hizkuntza batzuekin alderatzen denean antzematen dira, latina, greziera edo baita arkaismo ugari gordetzen dituzten hizkuntza modernoak ere, lituaniera kasu. Hizkuntza horiek guztiek aldaketa fonetiko eta gramatikal nabariak izan badituzte ere, egitura aitzinindoeuropar klasikotik aldendu dutenak, antzekotasun esanguratsuak dituzte. J. P. Malloryk lituaniar esaera zahar bat erabiltzen du (sanskritoz, lituanieraz eta latinez idatzia) dituzten antz handia erakusteko:[6]

Sanskritoz: «Devas adadāt datás, Devas dat dhānās».

Lituanieraz: «Dievas davė dantis, Dievas duos duonos».

Latinez: «Deus dedit dentes, Deus dabit panem».

Euskaraz: «Jainkoak hortzak eman zizkigun, Jainkoak ogia emango digu».

Sanskritoak 36 fonema inguru bereizten ditu. Hala ere, alofonia batzuk daudenez, devanagari alfabetoak 48 soinu bereizten ditu (ez denak oposizio fonologikoan, noski). Hona hemen ordena alfabetiko tradizionala: bokalak, diptongoak, anusvāra eta visarga, oklusiboak (a espartzua) eta sudurkariak (azken bi talde horietan aho-traktuaren atzealdetik aurrealderantz hasita) dira, eta, azkenik, urkariak eta frikariak. IAST sisteman (Transliterazio Sanskritozko Nazioarteko Alfabetoa) idazkeran transkribaturiko soinuak honakoak dira:

a ā i ī u ū ṛ ṝ ḷ ḹ ; e ai o au

ṃ ḥ

k kh g gh ṅ; c ch j jh ñ; ṭ ṭh ḍ ḍh ṇ; t th d dh n; p ph b bh m

y r l v; ś ṣ s h

Beste ordena alfabetiko tradizional bat ere badago, Pāṇini gramatikariaren Shiva-sutra izenekoa.

Hona hemen devanagarizko bokal-inbentarioa: lehenengo zutabean, letra espezifikoak, hitzaren hasieran erabiltzeko; bigarrenean, प् (/p/) kontsonantearen marka diakritikoa; hirugarrenean, NAF alfabetoaren araberako ahoskera; eta laugarrenean, IAST sistemara egindako transliterazioa:

Hona hemen sanskritoaren inbentario kontsonantikoa, devanagarizko alfabetoan irudikatua, haren ohiko transkripzioan IAST (Transliterazio Sanskritozko Nazioarteko Alfabetoa), NAFko baliokidearekin batera, Stiehlek emana:

Sanskritoa, K.a. I. milurtekoko beste indoeuropar hizkuntza batzuk bezala, hizkuntza malgukari eta sintetikoa da, SOV eta preposizioaren oinarrizko ordena duena (nahiz eta postposizio gutxi batzuk egon).

Izenek eta adjektiboek zortzi kasu morfologiko (nominatiboa, bokatiboa, akusatiboa, genitiboa, datiboa, ablatiboa, lokatiboa eta instrumentala), hiru numero gramatikal (singularra, duala eta plurala) eta hiru genero (maskulinoa, femeninoa eta neutroa) bereizten dituzte. Aditzak antzinako grezieraren ia kategoria flexibo berberak ditu.