Sakelako liburu

Horrela deskribitu du Goizalde Landabasok sakelako liburu tipikoa:[1]

• Salneurriari begiratu merkeak dira, 6 eta 10 euro artekoak.
• Azala, biguna, tolesgarria.
• Orriak, sarri birziklatutakoak eta meharrak.
• Azala arin-arin egindakoa.

Gutxi gorabehera horiek dira ezaugarri nagusiak baina ez beti; izan ere, Europako zenbait herrialdetan kaleratzen dituzten poltsiko liburuen argitalpen kalitatea handia da.

Ezaugarri horiek zituzten liburuak argitaratzeko beharra zegoen jada Antzinako Erroman, non, I. mende inguruan, pugilar izeneko liburu batzuk zeuden, kodize itxurakoak, eskuarekin erraz eusteko modukoak.

Inprenta asmatu ondoren, Aldo Manucio italiarrarena izan zen bidaietan edo paseoetan erabiltzeko erosoak izan zitezen pentsatu zuen lehen liburu-bilduma; haren formatua enchiridi forma esamoldearekin deskribatzen zen, hau da, «Forma trinkoa edo eskuzkoa» zuten liburuekin. Antzeko zerbait egin zuen XVII. mendean, Holandan, Elzevir familiak klasikoen bilduma batekin.

Alemanian, XVIII. mendean Frantzian edo Ingalaterran baino izaera burgesagoa izan zuten literatura-baliabideek, eta irakurketa sozialki nabarmen zabaldu zen, irakurleen elkarteak sortzeraino. Irakurtzeko grina hori baliagarria izan zitzaien ilustratuei beren literatura didaktikoa eta, era berean, jolas-literatura zabaltzeko. Zentzu horretan, Alemaniatik neurri txikiko liburuak eta almanaka ilustratuak zabaldu ziren Europa osora, entretenimenduzko literatura gisa.

XX. mendean, Ingalaterran behintzat, penny dreadfuls izenez ezagutzen diren merkeak eta kalitate baxuko liburuak agertu ziren. argitalpenak zeuden. Hala ere, poltsikoko liburuaren ideia modernoa 1935ean gauzatu zen Penguin Books argitaletxe ingelesarekin. Allen Lanek sortua, liburu ekonomikoak argitaratzen zituen (6 penike, zigarro pakete bat bezala) eta rustikan, testuen eta materialaren kalitatea zainduz. Ideia Estatu Batuetara iritsi zenean, 1939an Simon and Schuster argitaletxearen paperbackekin, pocket book izena agertu zen, literalki «sakelako liburua»; bereziki ezagunak izan ziren Bigarren Mundu Gerrako soldaduen artean, garraiorako eta erabilerarako erraztasunagatik.[1]

1972an mille lire agertu zen Italian, 1000 liratara liburua (kafe baten prezioa, orduan), liburu baten prezio normala orain arte 34.000 liratakoa zenean. Marcello Baraghinik asmatuta, bertako eta atzerriko beste argitaletxe batzuek hartu zuten eredua, Frantzian 10 liberako liburuen kasuan bezala. Espainian, poltsikoko bilduma bat argitaratu zuen lehen argitaletxea Espasa Calpe izan zen, 1939an José Ortega y Gasseten La rebelión de las masas saiakerarekin hasitako «Austral bilduma»rekin. Diseinuak Penguinen edizioen minimalismoa imitatzen zuen neurri batean, eta koloreen erabilera erabiltzen zuen eduki mota adierazteko. Geroago, azalek poltsikoko edizioetan zuten garrantzia nabarmendu zuen Daniel Gilek Alianza Editorialen «El Libro de Polsillo» bildumarako egindako lanak.

1990eko hamarkadaren erdialdean, poltsikoko liburua Espainian, Alemanian eta Britainia Handian protagonismoa hartzen hasi zenean, argitalpen-negozioaren % 40 zen jada.[2]

Euskal Herrian arlo hori ez da gehiegi garatu. Dena dela, Euskal Herriko literaturak liburu txikietan ahaleginik izan du. Esaterako, gerra ondorengo urteetan liburu txikiak egin ziren batez ere errepresioa sahiesteko. Adibidez, Ekin argitaletxeak Argentinan horrelako liburuxa landu zituen, gainean eramateko eta desagerrarazteko errazak. Batzuk aipatzeagatik, Ixaka Lopez Mendizabalen Gramática vasca abreviada (1954), Ibero´tar Ebangelistaren Eusko Ami (1958), Txomin Jakakortajarenaren Zure anaia ixilkari (1961). Beste argitaletxe eta talde politikoek ere sakelakoak plazaratu zituzten asmo berarekin, esaterako Ziburuko Hordago argitaletxea.[3]

Azken urtetan ere horrelako liburu eredu inguruko beste saiakerak izan dira. Goizalde Landabasok hauek aipatu ditu:

• Gaztelupeko Hotsak argitaletxeak kaleratutako «Bosgarren haria» bildumakoak. Bertan musikaren gainekoak kaleratu zituzten.
• Erein argitaletxeak «Milabidai bilduma» 1994an plazaratu zuen. Bi urteko iraupena izan zuen (1994-1996), eta neurri txikian beste hizkuntzetako idazle ezagunak gureganatu zituen. Edgar Allan Poe, Gustave Flaubert edota William Conrad besteak beste. Itzulpen horiekin batera bertoko idazleen lanek argia ikusi zuten bilduma horren barruan.[1]