Rock

Rockabilly soinua AEBetako mendebaldera hedatu zen, ia-ia instrumentu hutsezko surf musika sortuz, surf kultura rock and roll kulturaren aurkaritzat jotzen bazen ere. Dick Dale edo The Surfaris gisako musika taldeek erritmoa bizkortu, perkusioa berritu, eta gitarra elektrikoen soinuak prozesatu zituzten. Beste talde batzuek, hala nola The Beach Boys, Mr. Shears and the Wavettes edo Jand and Dean, berriro erritmoak moteldu zituzten. Ahots harmoniak gehituta, California Sound deritzona sortu zuten.

Inbasio britainiar horrek tokian tokiko eszenatokietan eta grabaketa merkeetan jotzen zuten imitatzaile andana sortu zituzten. Geroago, mugimendu hau garage rocka deitzekoa zen. Generoko talde hoberenetakoak The Sonics, ? & the Mysterians, edo The Standells ziren.

Bob Dylan, 1963an.

Folk eszenak lotura estuak zituen Britainia Handia eta AEBen artean. Bietan bazeuden jogailu akustikoak, kanta tradizionalak eta mezu soziala zuten blues musika gustoko zituzten folk zaleak. Woody Guthrie aitzindaria izanda, Bob Dylan mugimenduaren bihotza bilakatu zen. Blowin’in the Wind edo Master of War abestiak “protesta kantak” zalego zabalagoari iritsi ziren.

The Byrdsek ere, Mr. Tambourine Man gisako abestiarekin, folk rocka (baita psikodelia rocka ere) garatzeko lagundu zuten. Neil Youngen sormen lirikoek eta gitarra elektrikoen mugimenduek folk rockaren aldaera sortu zuten. Simon & Garfunkel, The Mamas & the Papas, Joni Mitchell edo The Band dira beste folk rock artista nabarmenak.

Psikodelia folk eszenan hasi zen. Holy Modal Roundersek izena sortu zuten 1964an. Estiloa Vietnamgo gerraren oposizioarekin lotu zen.

Britania Handian, Pink Floydek underground kulturan 1965etik garatu zen psikodelia. Soft Machine taldea 1966an osatu zen. Donovanen Sunshine Superman aurreneko psikodeliaren arrakasta izan zen. The Beatlesen 1966ko Revolver albumen Tomorrow Never Knows eta Yellow Submarine psikodelia abestiak badaude. The Beach Boysek Pet Sounds kaleratu zuten AEBetan.

1967ko urtarrilean The Doorsen lehen diskoa plazaratu zen. Urte horretan beste talde aitzindari batzuek berea atera zuten: The Beatlesen Sgt. Pepper’s Lonely Hearts Club Band ekainean, eta urtearen bukaerako Pink Floyden The Piper at the Gates of Dawn zein Creamen Disraeli Gears.

Jethro Tull 1973an.

Rocka gitarra-baxua-bateria hirukotetik harago joan zen. Lehen, talde batzuek saxofoiak eta teklatuak erabili bazituzten ere, orain The Beach Boysek eta The Beatlesek (eta haien lidergopean beste askok) instrumentu berriekin jotzen zuten, batzuetan haize arloarekin, korda arloarekin zein orkestra osoarekin. Abestiak hiru minutu baino luzeago irauten hasi ziren. Garai batean jazzari edo orkestratutako pop musikari mugaturik zegoen egitura konplexuak gero eta gehiagotan entzuten ziren.

Musika klasikoa, elektronikoa, esperimentala nahiz jazza nahastuta, progressive rocka (edo Alemaniako eran krautrocka) deitutakoa sortu zen. Progressive rocka garbia eta polita edota atonala eta kakofonikoa izan zitekeen, konplexua edo minimalista, eta askotan kanta berean. Batzuetan rocktzat hartzea ere zaila zen. Generoko talde nagusiak Electric Light Orchestra, Pavlov’s Dog, King Crimson, Caravan, Jethro Tull, Genesis, Gentle Giant, The Nice, Yes, Gong, Emerson, Lake & Palmer, Soft Machine, Steve Hillage, Barclay James Harvest, Magma, Camel, Can, Pink Floyd, Rush, Faust edo Dream Theater.

Britania Handiko bigarren olatu batek ospea erdietsi zuen garai honetan. AEBetako blues musika zuten oinarri, baina emanaldiek era ikusgarria eta handikoia hartu zuten. Cream, Led Zeppelin, Deep Purple edo Black Sabbath dira blues rock gogor horren aurreko ereduak. Guztiek eragin handia izan zuten heavy metal deitzekoa zenaren gainean.

The Beatles, The Rolling Stones edo The Who gisako taldeak zuzeneko emanaldietarako estadioak (arena izena dute AEBetan) erabiltzen hasi ziren publikoa hain jendetsua zen eta. Heavy metal eta progressive rockaren ospea handitu ahala diskoen salmentak igo ziren. Entretenimendu konpainiek Queen, Pink Floyd, Genesis, eta geroago Boston, Styx, Foreigner eta Journey bezalako musika taldeak arena rockaren labelpean jarri zituzten. Arena rock mugimendua hurrengo hamarkadetako power poparen aurrekaria bihurtzekoa zen.

Rock musikak soft rock (edo rock biguna) garaia ere bazuen. The Partridge Family, The Cowsills, The Osmonds edo The Archies ziren horrelako taldeetako batzuk. Beste talde batzuek, -Manilow, Olivia Newton-John, Eric Carmen, Bread, The Carpenters, Electric Light Orchestra eta England Dan & John Ford Coley besteak beste- orkestrazio handiagoa gehitu zuten. Soft rockean sartzekoak diren beste artista etzutetsuak Neil Diamond eta Barbra Streisand dira.

Bitartean, Queen, Led Zeppelin, Black Sabbath, AC/DC, Aerosmith, REO Speedwagon, ZZ Top, Van Halen, Golden Earring, The Rolling Stones edo Peter Frampton gisako artistak AM irratietan batik bat entzuten ziren.

Funk musika 1970eko hamarkadaren hasieran rockaren eszenaren zati bat izan arren, aiseago dantzatzekoa zen erritmoa eta kanta errazagoak garatu zituen. Donna Summer, K.C. and the Sunshine Band, MFSB, The Three Degrees, The O’Jays, Barry White, Gloria Gaynor, CHIC edo The Trammps bezalako taldeek disco estiloa osatu zuten. Bat-batean, disco erritmo dantzagarria zeukaten abesti andanak arrakasta lortu zuten, eta dantzalekuak –horren aurretik Europako fenomenoa- AEBetan zehar hedatu ziren. Famatuena New Yorkeko Studio 54 izan zen, herrialdean eredua ezarri baitzuen.

Disco estilori gehien lotzen zaion taldea The Bee Gees da. Saturday Night Fever filmarentzat egindako musikak garaiko zenita markatu zuen. The Rolling Stones, Rod Stewart, Queen edo The Grateful Dead gisako korrente nagusiko taldeek discoaren erritmoa bereganatu zuten, modarekin bat egiteko nahian.

Generoaren ospeaz baliatuta, talde gehiegi uztartu zuten euren burua disco musikarekin. Bataz beste, musika horren kalitatea amildu zen. Hamarkadaren bukaerako, discoaren kontrako mugimendua sortu zen. Haren ospea galduta ere, soinu dantzagarriak iraun zuen. Disco musika, bere eran, gaur egun ezagutzen dugun hip hop musika (edo rap musika) eragin zuen.

Sex Pistols taldea.

Discoaren soinu ekoiztuegiaren zein progressive rockaren saldukeriaren (arena rocka hain zuzen ere) aurka sortu zen punka. Garage rockaren etikari zor handia dio punka;: musika ezagupen altuak ez ziren beharrezkoak, eta hiru akordeak ezagututa, aise jotzen zen punk. Haietako talde frankok gizartearen gehiengoa astindu nahi zuen. Haien ustez, arbuiatzen zuten disco kultura irribarretsua eta biguna 1960ko hamarkadako “peace and love” (bake eta amodioa) iraultzaren ondorioa zen.

Richar Hell, Television, Patti Smith, The Ramones, Talking Heads eta beste punk talde batzuk eszenatokira igo ziren eta musika eraberritu zuten. Baina punka estetika mugimendua baino gehiago izan zen. The Ramones talde eredugarriaren oldarkeria apolitikoa bazen ere, mugimendu intelektuala zen.

Ingalaterran The Sex Pistolsek ezarri zuten AEBetakoa baino bortitzagoa zen eredua. Izenak ere ezohikoak ziren: Johnny Rotten (Johnny Ustela) eta Sid Vicious (Sid Biziotsua). Britania Handiko establisment delakoaren kontra aritu ziren buru belarri, “Anarchy in the U.K.” eta “God Save the Queen” (“Anarkia Britania Handian” eta “Jainkoak erregina salba dezan” –Ingalaterrako hereserkiaren izena) kantek erakusten duten bezala. The Sex Pistolsek The Clash gisako talde politikoei bidea solatu zieten. The Clashen ikusmoldea hain nihilista ez zen, baina bai idealistagoa eta zabalki politikoagoa.

Arte ukitua zuten talde irakurriagoak, Talking Heads eta Devo gisakoak, punk eszenan sartzearekin batera, arte eta unibertsitate munduko jendea erakarri zuen punkak. New Wave izena eman zieten hain punkak ez ziren talde haiei.

Punka mugimendu soziala bazen ere, salmentaren aldetik edo korronte nagusiko irratsaioetan arreta eskasa bereganatu zuen. Discoa eta album formako rocka estilo nagusiak izaten ziren. Diskoetxeko exekutiboak, punkak liluratuta ere, new wave errazagoaren ahalmenaz ohartu ziren. Estilo honekin lotura txikiena zeukan edozein taldea kontratatu nahian, The Cars edo The Go-Go’s gisako pop taldeak New wave arropaz jantzi zituzten. Beste talde batzuek, The Policek edo The Pretendersek bezala, New Waven hasita, karrera luzea eta arrakastatsua erdietsi zuten.

1982 eta 1985 bitartean, new wavek bide erromantikora jo zuen, Kraftwerkek eta Gary Numanek eraginda. Depeche mode, Duran Duran, Erasure, A Flock of Seagulls, Psychedelic Furs, Talk Talk eta Eurythmics izan ziren horietako talde batzuk. Sintetizatzailea izan zen garaiko jogailu nagusia, eta talde batzuentzat, bakarra.

Ingalaterran, punkak post-punka eragin zuen. New wave izena ere ematen bazaion arren, post-punka ausartagoa eta artistikoagoa zen. 1978an, The Sex Pistolsen John Lydon (Johnny Rotten) abeslari ohiaren Public Image Ltd. taldeak eman zion hasiera mugimenduari. Joy Division, Siouxsie & the Banshees, The Fall, Gang of Four edo Echo & the Bunnymen gisako taldeek berehala egin zuten bat. Hala ere, post-punkean sortu zen talderik arrakastatsuena Irlandako U2 izan zen. Hamarkadaren bukaerako munduko talde handienetakoa zen.

Freddie Mercury, Queen taldeko abeslaria.

1970eko hamarkadaren bukaera arte, heavy metala ilunpean zegoen. Hard rock talde gutxik, Queen, AC/DC, Led Zeppelin edo Aerosmithen kasuetan bezala, zalego ederra lortu zuten. Alabaina, musika kritikariek generoa arbuiatzen zuten, eta ohiko entzuleek beste estiloak hobesten zituzten, hard rocka arrarotzat jotzen zutelako.

Hala ere, 1978an, Van Halenen izen bereko estreinako diskoak egoera irauli zuen. Energia handiko rockaren garaia sortu zen. 1980ko hamarkadako rock generorik arrakastatsuena glam metala izan zen. Aerosmith, The Sweet, Deep Purple edo Black Sabbath gisako taldeetan oinarrituta, Mötley Crüe, W.A.S.P. edo Ratt moduko taldeek, haien bizitzeko era, ilea, makilajea eta janzkera zirela-eta, ospea lortu zuten. Kantak olkarkorrak ziren, sexuan, zurrutean, drogetan-eta oinarriutako letrekin.

Hamarkadaren erdirako, glam metal orok bi kanta nagusi zituen. Bata hard rockaren moduko hereserkia, eta, bestea, balada bat, erritmo motelagokoa, baina taldearen gainerako kanten bezain boteretsua eta ozena.

1987an, glam metalaren bilakaerak estiloa eraberritu zuen betiko, L.A. Guns, Faster Pussycat, eta, batez ere, Guns ‘n’ Rosesek eraginda. Appetite for Destruction euren estreinako albumez geroztik talde arrakastatsua bihurtu zen. Glam metalaren desagerralira arte (1990eko hamarkadaren hasieran) Guns ‘n’ Rosesek hard rockaren eredua ezarri zuten, eta punk zein bluesen eragina gehitu zion.

Alternative musika (musika alternatiboa) 1980ko hamarkadaren hasieran sortu zen musika korronte nagusitik kanpo geratzen ziren taldeak sailkatzeko. Alternative labela zeukaten taldeak ez ziren irrati nagusietan entzuteko errazak. Hala ere, punkari zorrak batzen zuen estiloa. Hamarkada horretako talde garrantzitsuak R.E.M, Sonic Youth, The Smiths, Pixies, Hüsker Dü, The Cure –besteak beste- izaten ziren.

Diskoetxe independientetan mugatuta, underground musika korronte ederra sortu zen irrati eta aldizkari independienteei nahiz ahoz ahoko berriei esker. Salmenten aldetik inork emaitza izugarririk lortu ez arren, hurrengo belaunaldiarenganako eragina erabakigarria izan zen. Hurrengo hamarkadan AEBetan grungeak eta Ingalaterran Britpopak erdietsitako arrakastak alternative musika korronte nagusira eraman zuten.

Kortaturen kontzertua, Egian.

Euskal Herriko Rock Erradikala,[7][8][9] erdal musika ere barne hartzen duen arren euskaraz Euskal Rock Erradikala izenez ezagunagoa (dena dela, gaztelaniaz asmatu zen izena —Rock Radical Vasco, Rock Radikal Vasco edo RRV— eta luzaroan ez zuen euskal izenik izan) Hego Euskal Herrian 1980ko hamarkadan izandako euskal eta erdal musikako mugimendu bat da. Estilo ezberdinak sartzen ziren, hala nola punk, rock, ska eta reggaea.

Rock Radical Vasco izena, Egin egunkarian 1983ko urriaren 16an argitaratutako manifestu batean agertu zen lehen aldiz, Jose Mari Blasco musika managerrak sinatua, eta elkarren kontrako hainbat jarrera sorrarazi zuen. Abertzale izan edo ez, talde askori beren burua etiketa horren pean zaku berean sartzea ez zitzaien ongi iruditu. Eskorbutokoek, esaterako, «Rockak aberririk ez du» erantzun zuten.

Musikari haiek batzen zituen ezaugarria kritika sozial eta politikoa zen, eta letretan ia beti botere erakundeak kritikatzen zituzten: Estatua, polizia, monarkia, Eliza Katolikoa, armada eta guardia zibila, konparazio batera. 1980ko krisi ekonomikoa ere beren letretan islatu zuten. Irrati libreekin, fantzineekin, gaztetxeekin eta hainbat talde alternatiborekin batera, ezker abertzalearen inguruko erakundeek musika talde horiei arnasa hartzeko bidea eman zieten. Herri Batasunak, Martxa eta Borroka izeneko kanpainaren bidez, rock kontzertuak eta ekitaldi politikoak uztartzea lortu zuen, eta horrek RRVko taldeei emanaldiak lortzea erraztu zien.[10] Gainera, adibidez Egin egunkariak antolatutako maketa eta kontzertu lehiaketei esker, historiara igaroko ziren hainbat talde ezagutarazi ziren: La Polla Records, Hertzainak, Potato eta Kortatu, besteak beste. Gaur egungo gazteengandik, talde hauek entzuak izaten jarraitzen dute, baina ez lehen bezala.

1980ko hamarkadaren bukaerako, hard rocka eta glam metala nagusitzen ziren rock irratietan. MTVren etorrerak estiloa edukia baino garrantzitsuago zenaren pertzepzioa ekarri zuen. Horren desatseginez, musikari gazteek glam metal zein arena rockaren kontra jo zuten, amorruak eramandako musika sortuz. Seattle hiria izan zen grunge izeneko estilo honen habia.

Punka eta garage rocka eragin handia izan zuten Mudhoney eta Nirvana gisako grunge taldeengan. Alice in Chains eta Soundgardenengan, aldiz, aurreko heavy metalak eragin zuen. Grungea Seattle inguruetako fenomenoa zen harik eta Nirvanaren Nevermind diskoak sortu zuen lurrikara arte (1991). Melodikoxeagoa eta ekoizpenaren aldetik osatuagoa, Nirvana egunetik egunera eta munduan zehar arrakasta bihurtu zen. Haren aldean, gainerako estiloek zaharkituta ziruditen. Guns ‘n’ Rosesen Use Your Illusion I eta II album bikoitzaren ostean (1991), hard rock experimentala korronte nagusitik erori zen erabat.

Rock zuzenagoaren gogoa betetzerakoan, Nirvana, Pearl Jam, Stone Temple Pilots edo Soundgarden gisako taldeei ateak ireki zizkien. Pearl Jamek maila handiko arrakasta lortu zuen hasiera-hasieratik. Nolanahi ere, bigarren diskoaren ondoren, muzin egin zioten MTV eta Ticketmaster konpainiarekin promozionatzeari eta saltzeari.

Grungearen eragina zabala izan zen geografiari eta musikari zegokienez. Rock nagusiarekiko sentipen bera zeukaten orok euren estiloa entzuteko prest zegoen diskoetxeak eta zalegoak aurkitu zituzten bat batean.

Hiru urtetan grungea eta haren taldeak XX. mendeko ospetsuenetakoak bilakatu ziren. 1991n, Nirvanaren Nevermind eta Pearl Jamen Ten diskoak grungea piztu zuten. 1992, Alice in Chainsek Dirt kaleratu zuen, eta generoa are ospetsuago bihurtu zen. Hala ere, 1994ko apirilean, grungearen eszena astindurik suertatu zen Nirvanaren Kurt Cobainen heriotza (batzuen ustez, suizidioa) zela eta. Soundgardenek eta Alice in Chainsek hurrengo urteetan plazaratutako albumak arrakastatsuak izan arren, 1996rako grungearen garaia bukatzen ari zen.

Ameriketako Estatu Batuetako grungea, post-grungea eta hip-hopa gorabehera, Britania Handian 1960ko hamarkadaren musika berpiztu zen 1990ekoan, Suede, Oasis, The Verve, Radiohead, Pulp eta Blur gisako taldeen eskutik. 1980ko hamarkadako underground britaniarraren hamaika estilotik zein The Beatlesengadik zein glam metalatik eraginak elkartu eta batu zituzten Britpop izeneko mugimendu horretan.

Garai batean, Oasis eta Bluren arteko lehiak The Beatles eta Rolling Stonesen artekoa zirudien. Blur bezalako taldeek Small Faces edo The Kinksen bideari jarraitu nahi zioten bitartean, Oasisek Rolling Stonesen portaera The Beatlesen melodiarekin nahasten zuen. The Verve eta Radioheaden beste eragin bat Elvis Costello, Pink Floyd edo R.E.M. izan zen. Hala nabaritzen da Radioheaden albumik ezagunena, OK Computer izenekoan.

Oasisi “munduko talde nagusia” titulua eman zioten, 14 milioi kopia saldu baitziren munduan zehar. Alabaina, euren ospea urrituz joan zen barne hausturak eta era guztietako polemikak areagotu ahala. The Verve desegin zen barneko tirabirak zela kausa. Radiohead, berriz, ikerketa elektronikoan murgildu dira azken disketan, eta arrakastari eutsi ahal izan diote.

1990eko hamarkadaren erdirako, “alternative” musika jatorrizko esanahiatik urrun samar zegoen, rock irratiek eta zaleek gero eta gehiago sal-erosten zutelako. AEBetan, hamarkadaren amaierako hip hop musikak alternative rockaren lekua hartu zuen. Geratzen zen tokian, pop-punka eta garbitutako grungea ziren rock forma nagusiak.

Halabeharrez edo hala erabakita korronte nagusitik at zegoena indie rockaren barnan sartu zen. Artista horiek euren musikan eta karreran kontrol osoa nahi zuten. Horretarako, batzuetan diskoetxeak propio osatzen zituzten. Promoziorako, ahoz aho hedatutako biretan edota irrati independienteetan konfiatzen ziren. Etikak esiloak baino batuta, indie rockak azpigenero franko ditu: grungeak eragindakoak Superchunk bezala, Pavement gisako talde experimentalak, edo Ani DiFranco moduko punk-folk abeslariak.

Herrialde askotan badago indie eszena zabala, talde komertzialek baino ospe txikiagokoak noski. Herrialdearen barnan badute arrakasta nahikoa, baino erabat ezezagunak mugetik kanpo.

Psikodelia rockak eta aurreko heavy metalaren egiturak eraginda, stoner rocka 1980ko hamarkadaren bukaeran sortu zen, Kyuss, Fu Manchu, Nebula edo Queens of the Stone Age gisako taldeen eskutik. Anplifikatzaileak distortsionatuta, stoner rocka LSDren bidaiaren edo marihuana erretzearen eskarmentua imitatzen saiatzen da. Stoner rock talde frankok 20 minutu baino luzeagoko kantak dituzte, zeinetan emozioa, abiadura eta estiloa uste baino aldakorragoa den. Stoner rocka korronte independientean sailkatzen bada ere, salbuespenak badira, nagusiak Kyuss eta Queens of the Stone Age.