Rita Pérez de Moreno

Rita Pérez, José María Máximo Pérez-Franco eta Sáenz de Vidaurri eta Rafaela Margarita Jiménez de Mendoza eta Covarrubias senar-emazteen alaba zen, Los Altos de Jaliscoko familia aberatsa. Pedro Moreno aberats eta Espainiaren aurkako aktibistarekin ezkondu zen eta lau seme-alaba izan zituen: Luis, María Guadalupe (1813an jaioa), Prudentzio eta Severiano. Borroka independentistarekin bat egin zuen senarrarekin. El Fuerte del Sombrero delakoan, janaria prestatu eta banatzeaz arduratzen zen Rita, bai eta borrokan zaurituta geratu ziren matxinatu guztiak sendatzeaz ere, preso hartu zuten arte, administratzaile eta borroka armatuaren beso indartsu izatera iritsi arte.

Seme-alabekin batera, gerraren izugarrikeria jasan zuen. 1813an, Maria Guadalupe alaba preso hartu zuen buruzagi errealista batek, Espainiako monarkiaren zerbitzurako. 1817ko martxoaren 10ean, Luis Moreno hamabost urteko semea hiltzen ikusi zuen, soldadu errealistekin borrokan ari zela. Rita Pérez de Moreno, haurdun zegoena, eta haren seme txikiak - Josefa, Luisa eta Severiano Errealistek presoak hartu zituzten 1817ko abuztuaren 19an El Fuerte del Sombrero delakoaren aurkako erasoan, eta, besteak beste, Javier Mina eta Pedro Morenok ihes egitea lortu zuten. Handik Leongo espetxera, Guanajuatora, eraman zuten, eta gero Silaora. Herri horretan, Prudentzia, urtebeteko alaba hil egin zen, gosez jaio zelako, eta, ondoren, Severiano, bi urte eta erdikoa, tratu txarren eta kartzelako egoera eskasaren ondorioz. Pedro Moreno senarraren heriotzaren berri txarra jaso zuen. 1817ko urriaren 27an hil zuten, errealistek El Venaditoren arrantxoari egindako erasoan. Juan Ruiz de Apodaca erregeordeak askatu zuen 1819an. Saminen artean itzuli zen Lagos de Morenora, errealistek egindako jazarpenaren eta jabetzak kentzearen ondorioz, eta hantxe hil zen. [2][3][4]

Askotan ohoratu izan da haren izena eta oroimena, mugimenduaren heroi nabarmena zelako; horregatik, independentista mexikarra deitu izan zaio. Haren izena urrezko letretan inskribatuta dago Jaliscoko Botere Legegilearen Bilkura Aretoan, 1969ko urtarrilaren 4ko 8,473 zenbakidun dekretuaren bidez.[5] 2010ean jakinarazi zen Rita Pérez Jiménezen hondakinak Jaliscienses Ilustres-eko biribilgunera eramango zirela.[6] Jaliscoren gobernadore Agustin Yañezek hartu zuen egintza 1955ean, baina ikerketa baten ondoren erabaki zen heroiaren hondakinak San Juan de los Lagosko hilerriko hezurtegi komunean sartu zirela 1927an, eta, beraz, ezin zela egin. Azkenik, Jalisco Estatuko Biltzarreko Kultura Batzordearen zazpigarren bilkuran, Rocío Corona Nakamura diputatuak esan zuen Estatuko Auzitegiko Zientzien Institutuak baieztatu zuela hilobitik ateratako gorpuzkiak Rita Pérez de Morenorenak zirela.[7]2010eko abuztuaren 27an, heroiaren hondakinak Jaliscienses Ilustres-eko biribilgunera iritsi ziren, Rubén Orozco Loza eskultoreak sortutako estatuaren ondora.[8][9]

Lagos de Moreno hiriko Kultur Etxean, 2010eko maiatzaren 5ean, “Doña Rita, heroína y benemérita de Jalisco” liburua aurkeztu zen. Rogelio López Espinozak idatzi zuen liburua, 2 mila eta 500 aleko tiradarekin, eta Jalisco estatuko hainbat lekutan banatu zen.[10]

• Mexikoko independentziaren hirugarren etapa
• Josefa Ortiz de Domínguez
• Gertrudis Bocanegra
• María Ignacia Rodríguez de Velasco

• Dávalos, Ignacio. (27 de agosto de 2010). Milenio «Trasladan restos de Rita Pérez de Moreno a la Rotonda de los Jaliscienses Ilustres» Milenio.
• «Certifican autenticidad de restos de Rita Pérez de Moreno» El Informador 21 de agosto de 2010.
• López Espinoza, Rogelio (2010). Doña Rita, heroína y benemérita de Jalisco. Guadalajara: Gobierno de Jalisco.  |fechaacceso= requiere |url= (ayuda)

• Villaseñor y Villaseñor, Alejandro (1910). «Doña Rita Pérez de Moreno». Biografías de los héroes y caudillos de la independencia. Ciudad de México: Imprenta El Tiempo de Victoriano Agüeros. pp. 195-200. Archivado desde el original el 16 de septiembre de 2012. Consultado el 25 de julio de 2012.