Riga
Riga[1] (letonieraz, Rīga, riːɡa ahoskatua) Letoniako hiriburua eta hiri nagusia da. Bertako gune historikoa Gizateriaren Ondare izendatu zuen UNESCOk, Europako modernismo eraikinen sorta handiena baitauka. 2010ean 709.145 biztanle zituen.
| Riga Rīga Rīga | |||
|---|---|---|---|
| Letoniako estatuko hiria | |||
 | |||
| |||
| Administrazioa | |||
| Herrialdea |  Letonia | ||
| Alkatea | Aivars Aksenoks | ||
| Sorrera | 1201 | ||
| Alkatea | Vilnis Ķirsis | ||
| Izen ofiziala | Rīga | ||
| Jatorrizko izena | Rīga | ||
| Posta kodea | LV-1000 | ||
| Geografia | |||
| Koordenatuak | 56°56′51″N 24°06′25″E | ||
 | |||
 | |||
| Azalera | 307,17 km² | ||
| Altuera | 8 | ||
| Mugakideak | Jūrmala, Mārupe Municipality (en)  , Olaine udalerria, Ķekava udalerria, Salaspils udalerria, Ropaži Municipality (en) , Ādaži udalerria, Garkalne udalerria, Carnikava udalerria, Babīte udalerria, Mārupe udalerria, Ķekava udalerria eta Stopiņi udalerria | ||
| Demografia | |||
| Biztanleria | 660.187 (2023ko urtarrilaren 1a) 54.385 (2022) | ||
| Dentsitatea | 2.171,67 bizt/km² | ||
| Herritarra | rigatar[1] | ||
| Informazio gehigarria | |||
| Sorrera | 1201 | ||
| Telefono aurrizkia | 66-67 | ||
| Ordu eremua | Ekialdeko Europako Udako Ordutegia eta Ekialdeko Europako Ordua | ||
| Hiri senidetuak | Kiev, Vilnius, Taipei, Calais, Aalborg, Almaty, Astana, Bremen, Cairns (en) , Tallinn, Tartu City (en) , Florentzia, Slough, Alacant, Amsterdam, Dunkerque, Bordele, Kobe, Mosku, Dallas, Minsk, Pekin, Rostock, San Petersburgo, Santiago, Stockholm udalerria, Suzhou, Varsovia, Guam, Paita (en) , Pori, Norrköping udalerria, Aalborg Municipality (en) , Kaunas, Erevan, Hagåtña eta Tbilisi | ||
| Matrikula | LV | ||
| Hizkuntza ofiziala | letoniera | ||
| http://www.riga.lvtr/ www.riga.lv | |||
Inguru naturala eta klima
Riga hiria izen bereko golkoan kokatua dago, Daugava ibaia itsasoratzen den tokian. Itsaso Baltikoan portu garrantzitsua da. Hiru herrialde baltiarretako hiririk populatuena da Riga.
Letoniak itsas klima dauka, udak freskoak izaten dira eta neguak hotzak izaten dira, betiere itsasoaren hurbiltasunak eskaintzen duen tenperaturen moderazioarekin.
 Datu klimatikoak (Riga)  | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Hila | Urt | Ots | Mar | Api | Mai | Eka | Uzt | Abu | Ira | Urr | Aza | Abe | Urtekoa |
| Batez besteko tenperatura maximoa (°C) | -2.3 | -1.7 | 2.7 | 9.8 | 16.2 | 20.1 | 21.7 | 21.0 | 16.3 | 10.4 | 3.9 | 0.3 | 9.9 |
| Batez besteko tenperatura minimoa (°C) | -7.8 | -7.6 | -4.7 | 1.0 | 5.9 | 10.0 | 12.3 | 11.8 | 8.0 | 4.0 | -0.5 | -4.4 | 2.3 |
| Pilatutako prezipitazioa (mm) | 34 | 27 | 28 | 41 | 44 | 63 | 85 | 73 | 75 | 60 | 57 | 46 | 633 |
| Eguzki orduak | 45.5 | 59.0 | 131.1 | 234.4 | 271.7 | 288.3 | 306.8 | 243.3 | 177.3 | 97.2 | 32.7 | 23.5 | 1910.8 |
| Iturria (1): World Weather Information Service [2] | |||||||||||||
| Iturria (2): Latvijas vides, ģeoloģijas un meteoroloģijas centrs (eguzki orduak 2004.-2010.) [3] | |||||||||||||
Auzoak
Riga sei gune administratibotan banaturik dago. Dena den, bertako biztanleek hiria auzotan banatzen dute "mikro eskualde" izenarekin ere deituak. Auzoak honakoak dira:
- Vecrīga
- Pārdaugava
- Ziepniekkalns
- Tornakalns
- Imanta
- Zolitūde
- Bolderāja
- Vecmīlgravis
- Sarkandaugava
- Mežaparks
- Jugla
- Šmerlis
- Mežciems
- Ķengarags
- Purvciems
- Pļavnieki
- Dārzciems
Historia
Riga, antzinako herri livoniarra bizi zen gunean ezartzen da, Daugava eta Ridzene ibaiak batzen diren tokian. Ridzene ibaiari Riga ibaia deitzen zitzaion antzina. Ibaiaren puntu batean, gaur egun ez den portu natural bat zegoen bertan, Rigako lakua izenez ezagutzen zena. Riga hiriaren izena, antzinako laku honetatik datorrela uste dute adituek.
Hiriaren fundazio ofizialtzat 1201eko abuztuaren 18ko data gordetzen da, non Albrecht von Buxthoeven apezpiku alemaniarrak bedeinkatu zuen hiriaren sorrera. Apezpikua Bremendik etorri zen Livonia ebanjelizatzera eta germanizatzera, Iparraldeko Gurutzaden kontestuan. Zaldun germaniarren aristokraziak, Livoniako Ordena izena harturik, gaur egungo Letoniari dagokion lurralde osoa Rigatik kontrolatu zuen hurrengo mendeetan.
Alemanen indarra ahuldutakoan, hiria Suediarena izan zen 1621etik 1710era, eta gero Errusiak konkistatu zuen gerra latz baten ondoren.
Independentziaren bi tarteak
Rigak inperio errusiarrarentzat izan zuen garrantzia haziz joan zen denborarekin, Errusiako portu nagusietako bat bilakatuz. Barne migrazio handien garai honetan, alemaniarrak gutxiengo bilakatu ziren errusiar eta letoniarren aurrean, baina posizio sozial eta politiko prestigiotsuenak mantentzea lortu zuten hirian. Izatez, 1867an Rigako biztanleen % 42,9 alemanak ziren eta hiriko administrazioaren hizkuntza ofiziala alemana izan zen 1891 arte, non Errusiak Baltikoko lurralde guztietan Errusifikazio prozesua indartu zuen. Errusiako inperioa erortzean, 1918an, bihurtu zen letoniera azkenik hizkuntza ofiziala, Letoniako independentziaren ondoren.
Riga Letoniako errepublika independentearen hiriburu bihurtu zen, eta haren zoriak jarraitu zuen (1940an Sobietar okupazioa, 1941etik 1944ra Alemania naziren okupazioa eta gerra suntsitzea, 1944an sobietarrek berriro okupatua).
Bigarren Mundu Gerraren garaian 30.000 pertsona baino gehiagoko hiriko judu populazio osoa Rigako ghettoan giltzapetu zuten eta 1941ean geheinak erahil zituzten hiritik gertuko Rumbula basoan egindako sarraskietan. Ondoren, ghettoa Alemaniako, Austriako eta Bohemiako 16.000 judu ingururekin birpopulatu zuten, hauek ere 1943an zehar sarraskituak izan ziren.
Bigarren Mundu Gerraren ostean, Rigak SESBren parte jarraitu zuen, 1991n independentzia berreskuratu zuen Letoniako estatu berriaren hiriburu gisa.
Europako Kultura Hiriburu
2014an Europako kultura-hiriburua izan zen, 200 ekintza baino gehiago prestatu zituzten sei arlotan banatuta: zinema, antzerkia, musika, literatura, artea eta ingurumena. %15 eta %20 inguru igo zen turismoa. 24 milioi euroko aurrekontua izan zuen[4].
Iruditegia
Buru beltzen etxea.
Sutautsaren dorrea, egun Gerraren Museoa.
Ekitaldi sozialista sobietarra 1988an, halako erakustaldietan azkenengoetakoa.
Rigako etxe klasiko tipikoak.
Hiriko gaztelua.
Demografia
| Biztanleriaren bilakaera | ||
|---|---|---|
| Urtea | Biztanleria | |
| 1767 | 19.500 | |
| 1800 | 29.500 | |
| 1840 | 60.000 | |
| 1867 | 102.600 | |
| 1881 | 169.300 | |
| 1897 | 282.200 | |
| 1913 | 517.500 | |
| 1920 | 185.100 | |
| 1930 | 377.900 | |
| 1940 | 353.800 | |
| 1945 | 228.200 | |
| 1955 | 566.900 | |
| 1970 | 731.800 | |
| 1979 | 835.500 | |
| 1990 | 909.135 | |
| 2005 | 731.762 | |
| 2010 | 709.145 | |
Rigak 709.145 biztanle zeuzkan 2010ean. Historian zehar biztanleriak hainbat aldaketa izan ditu, betiere goranzko joeran. Dena den, Lehen Mundu Gerraren ostean jaitsiera handia izan zuen, gerrateak eragindako hildako eta bizimoduaren okertzeagatik. Bigarren Mundu Gerraren ostean ere biztanleria asko jaitsi zen, egin ziren deportazio masiboek eraginda.
Gaur egun Rigako biztanleria beherantz doa poliki-poliki, Europa ekialdeko beste hainbat hiri eta herrialdetan bezala. Biztanle gehien 1990ean izan zuen, orduan Rigak 900.000 laguneko biztanleria baitzuen. Europar Batasuneko beste herrialde batzuetara emigrazioa handia dago. Horrez gain, jaiotze tasaren beherakada handia dela eta, biztanleria gero eta zaharragoa da.
Rigatar ezagunak
- Mikhail Barishnikov, dantzari eta koreografoa.
- Isaiah Berlin, britainiar filosofoa.
- Sergei Eisenstein, sobietar zinema zuzendaria.
- Elina Garanca, mezzo-sopranoa.
- Johann Georg Hamann, alemaniar idazle eta filosofoa.
- Johann Gottfried Herder, alemaniar poeta.
- Mstislav Vsevolodovitx Keldyx, sobietar zientzialaria.
- Gidon Kremer, biolin-jotzailea.
- Wilhelm Ostwald, alemaniar kimikaria.
- Kristian Jaak Peterson, estoniar olerkaria.
- Mikhail Tal, sobietar xakelaria.
Herri eta hiri senidetuak
Riga ondorengo herri eta hiriekin senidetuta dago:
.svg.png.webp){kind=small}
Erreferentziak
- Euskaltzaindia. 38. araua: Munduko estatu-izenak, herritarren izenak, hizkuntza ofizialak eta hiriburuak. .
- World Weather Information Service. Weather Information for Riga. .
- Latvijas vides, ģeoloģijas un meteoroloģijas centrs. Meteoroloģisko un hidroloģisko novērojumu dati. .
- Saioa Alkaiza Guallar, «Turisten neurriko kultura», Berria, 2015-0108
- (Danieraz) Aalborg Kommune - Venskabsbyer. (Noiz kontsultatua: 2018-08-18).
- (Ingelesez) Städtebund Die Hanse. (Noiz kontsultatua: 2018-08-18).
- (Ingelesez) Europeprize. (Noiz kontsultatua: 2018-08-18).
- (Ingelesez) Municipal Portal of Riga. (Noiz kontsultatua: 2018-08-16).
- Pekineko Udala. Sister Cities. .
- (Frantsesez) Bordeaux. (Noiz kontsultatua: 2018-08-18).
- (Alemanez) Das Rathaus Bremen. (Noiz kontsultatua: 2018-08-18).
- (Ingelesez) Dallas Economic Development - Riga. (Noiz kontsultatua: 2018-08-19).
- (Ingelesez) Yerevan Municipality Official Website. (Noiz kontsultatua: 2018-08-24).
- (Japonieraz) © 2007–2009 Kobeko Udala..
- (Ingelesez) Kobe Trade Information Office. (Noiz kontsultatua: 2018-08-20).
- (Ingelesez) City of Providence. (Noiz kontsultatua: 2018-08-24).
- San Petersburgoko Udala. Saint Petersburg in figures – International and Interregional Ties. .
- (Ingelesez) Official Portal of the City Government. (Noiz kontsultatua: 2018-08-24).
- (Ingelesez) Taipei City Council. (Noiz kontsultatua: 2018-07-29).
- (Polonieraz) Warszawa. (Noiz kontsultatua: 2018-08-24).
Kanpo estekak
- (Errusieraz)(Ingelesez)(Frantsesez) Rigako Udalaren webgunea
| Autoritate kontrola |
|---|
| ||
Hansako Ligaren kideak zirkuluaren arabera | |||||
|---|---|---|---|---|---|
Hiri nagusiak maiuskula txikitan. Germaniako Erromatar Inperio Santuko Hiri Inperial Askeak letra etzanean. | |||||
| Wendotar |
|  | |||
| Saxoi |
| ||||
| Baltikokoa |
| ||||
| Westfaliar |
| ||||
| Kontore |
| ||||
| Beste hiriak | |||||