Regulus (izarra)

α Leonis (latinizatuta Alpha Leonis) da izar-sistemaren Bayerren izendapena. Ohiturazko izena den Rēgulus hitzak latinez "printze" edo "errege txiki" esan nahi du. 2016an, Nazioarteko Astronomia Elkarteak Izarren Izenen Lantaldea sortu zuen, zeinaren helburua izarrak katalogatu eta euren izenak estandarizatzea den.[1] Lantalde horrek 2016ko uztailean argitaratu zuen buletinak Regulus izena eman zion izar honi.[2] Hortaz, izen hori agertzen da gaur egun NAEren Izarren Izenen Katalogoan.[3]

Regulus izarra gaueko zeruko hogeita batgarren izarrik distiratsuena da, +1.35-eko itxurazko magnitudea baitu. Argi gehien igortzen duen izarra Regulus A da. Regulus B bakanduta ikusiko balitz, +8.1-eko itxurazko magnitudedun gorputza izango litzateke ete bere bizilagun Regulus C izarrak +13.5-eko itxurazko magnitudea duenez, teleskopio sendo bat beharko litzateke begiztatzeko. Regulus A izar bitar bat da, baina bere bizilaguna ezin izan da behatu, bi izarren arteko distira desberdintasun handia dela eta. BC bikotea Regulus A-tik 177 arkusegundoko distantzia angeluarrean dago, hortaz, bikote hori teleskopio arruntekin beha daiteke.[4]

Regulus ekliptikatik 0.465 gradura dago,[5] izarrik distiratsuenen artean hurbilen eta sarritan Ilargiak estaltzen du. Merkuriok eta Artizarrak ere estal dezakete izarra, baina oso arraroa izaten da hori, asteroideek estalita ere oso gutxitan ikusten da. Badira Bayerren izendapena duten beste zazpi izar ekliptikatik 0.9 gradura baino gertuago daudenak. +3.53ko itxurazko magnitudedun δ (Delta) Geminorum da Regulus eta gero ekliptikatik hurbilen dagoen izar distiratsuena. Regulusek balio handia du astronomoentzat, izan ere, eguzki-sistemako objektu esanguratsuenen bataz besteko orbitekin lerrokatzen denean eta bere ezohiko magnitude altua dela eta, teleskopio bidezko behaketetan laguntzen du. Adibidez, asteroide batek estaltzen duenean asteroidearen ezaugarriak zehazteko lagun dezake.

Artizarra izan zen Regulus estali zuen azken planeta, 1959ko uztailaren 7an.[6] Hurrengo estalketa, Artizarrak burutuko duena, 2044ko urriaren 1ean gertatuko da. Beraien nodo-posizioak direla eta, beste planetak ez dira gai izango Regulus estaltzeko hurrengo milurtekoetan. 2005eko urriaren 19an 166 Rodope asteroideak Regulus estali zuen eta gertaera hori Portugal, Espainia, Italia eta Greziako hamabi ikerlarik behatu zuten. Argiaren kurbadura diferentziala behatu eta hura erlatibitate orokorrarekin bat datorrela egiaztatu da.[7] 163 Erigona asteroideak ere estali zuen Regulus, 2014ko martxoaren 20an.[8] Asteroideak Lurrean eragindako itzalezko bidea Ontario ekialdean hasi eta New Yorkeraino zabaldu zen, alabaina, inor gutxik ikusi zuen, eguraldi hodeitsua zegoelako.[9]

Ipar hemisferioan izan hau ikusteko garairik egokiena neguaren amaiera eta udaberria da. Hala ere, Regulus izarra abuztu aldean izan ezik (Eguzkia gainjartzen baitzaio) urte osoan zehar ikus daiteke gaueko uneren batean, gehienetan ilunabarrean.[10] Otsailean ordea, izarra gau osoan zehar ikus daiteke, zeru osoa zeharkatzen. Regulus Eguzkia gainjartzen zaionean igarotzen da SOHOren LASCO C3tik.[11] Izarra goizaldean, argitzen ari duenean, ikusi nahi bada iraila da hilabeterik egokiena Lurreko toki gehienetan. Zortzi urtetan behin Artizarra Regulus estaltzekotan egoten da iraileko egun jakin batzuetan, azken aldia 2014ko irailaren 5a izan zelarik.

Izar urdin distiratsuena da Regulus izarra.

Regulus gutxienez lau izarrez osatutako izar-sistema bat da. Regulus A da izar nagusia, bere bizilaguna 177"-ra duelarik eta hura fisikoki erlazionatuta dagoela pentsatzen da. Regulus D 12-ko magnitudea duen bizilaguna da, 212"-ra kokatua,[12] baina ez dirudi izar nagusiarekin fisikoki erlazionatuta dagoenik.[13]

Regulus A sekuentzia nagusiko izar bitar urdin-zuri bat da B7V espektro motakoa. Izar-bitar hori beste izar ustez nano zuri batek orbitatzen du, zeinak 0,3 eguzki masa izan beharko lituzkeen gutxienez. Bi izarrek berrogei egun behar dituzten beraien masa-erdigune komuna orbitatzeko. Izar nagusiaren forma desitxuratua dela eta, litekeena da izar-sistema hau ez izatean Keplerren bi gorputzen eszenario puru bat, izan ere, baliteke eszenario honetan mespretxatu ezin diren perturbazio orbitalak gertatzea, adibidez, orbita-periodoari lotutakoak. Hau da, Keplerren hirugarren legea ez da balizkoa Regulus izar-sisteman. Urte askotan zehar Regulus A izar oso gaztea zela pentsatu zen, soilik 50 eta 100 milioi urte artekoa. Kalkulu hori egiteko bere tenperatura, distira eta masa hartu ziren kontuan. Alabaina, nano zuri bat egoteak gaztetasun hori ezinezko egin eta sistemak gutxienez mila milioi urte dituela pentsatzera eramaten gaitu, denbora hori behar baita nano zuri bat sortzeko. Gaztetasun tankera hori, agian, garai batean Regulus A eta beste izar baten artean masa-transferentzia egon zelako da. Hori hala bada, Regulus A garai batean askoz txikiagoa izan zen.[14]

Regulus A izar bitarreko izar nagusiak Eguzkiaren masa halako 3,5 du. Bizkortasun handiz biratzen dabil, 15,9 orduko errotazio periodoarekin, horregatik du itxura obalatua.[15] Honek grabitatearen iluntzea deritzon prozesua eragiten du: ekuatorerekin alderatuta, Regulusen poloetako fotosfera beroagoa da eta azalera-unitateko bost aldiz distiratsuagoa.[14] Ekuatorean, izarraren gainazalak 320 kilometro segundoko abiadurarekin errotatzen du, hau da, haustura gertatzeko abiadura-angeluar kritikoaren %96,5ean. Aipatutakoagatik, argi polarizatua igortzen du.[16]

Regulus BC Regulus Atik bost mila unitate astronomikora kokatzen da.[17] Berezko higidura berdina dute eta euren artean orbitatzen dutela uste da.[18] Regulus B eta Regulus C izarrek osatzen dute bigarren bikotea, zeinak Henry Draper Katalogoan HD 87884 izendapena jasotzen duen. Lehen izarra K2V motakoa da eta bigarrena M4V motakoa. Bikoteak 600 urteko orbita-periodoa du[18] eta 1942an 2,5"-ko banaketa.[19]

Euskarazko Wikipedian bada atari bat, gai hau duena: Astronomia

• Leo konstelazioa
• Izarren sailkapena