Quebeceko frantses
Quebeceko frantsesa edota quebecera (frantsesez français du Québec, français québécois edo québécois) Kanadako frantses hiztun eremua gehien mintzatzen den hizkuntz horretako aldaera da, berez oraindik zabalagoa den eta beste hainbat azpialdaera ere barne hartzen dituen Kanadako frantsesaren aldaeraren barnean dago. Nagusiki Quebec probintzian mintzatzen da, hortik bere izena, baina baita Brunswick Berria, Ontario, Manitoba, Saskatchewan eta Alberta probintzietako eta AEBtako Ingalaterra Berria eskualdeko frantses hiztun komunitateetan ere. Dena den, 1977az geroztik Quebecen bakarrik dauka hizkuntza ofizial estatusa. Kanadan mintzatzen den frantsesaren aldaera mintzatuena eta ezagunena den arren, ez da bakarra.
| Quebecera | |
|---|---|
| français québécois | |
| Datu orokorrak | |
| Lurralde eremua |  Kanada AEB |
| Hiztunak | 7 milioi hiztun Quebecen 700.000 hiztun gainontzeko Kanadan eta AEBetan |
| Ofizialtasuna |  Quebec |
| Eskualdea | Nagusiki Quebecen, baina baita Brunswick Berria, Ontario, Manitoba, Saskatchewan, Alberta eta Ingalaterra Berrian |
| Araugilea | Office québécois de la langue française |
| Hizkuntza sailkapena | |
| Indo-Europarra, Italikoa, Erromantzea, Oïl hizkuntza | |
| Informazio filologikoa | |
| Hizkuntza-tipologia | subjektu aditza objektua, silabadun hizkuntza eta hizkuntza fusionatzailea |
| Alfabetoa | latindar alfabetoa |
| Hizkuntza kodeak | |
| Glottolog | queb1247 |
| Linguasphere | 51-AAA-iib |
| Linguist List | fra-que |
| IETF | fr-u-sd-caqc |
Aldaera horren erakunde araugilea Office québécois de la langue française da. Gaur egun Quebecen 7 milioi hiztun ditu, eta gainontzeko Kanadan eta AEBetako ipar-ekialdean sakabanatuak 700.000 hiztun inguru.
Historia
XVI. mendea eta XVIII. mendearen artean Frantziako Erresumaren ipar eta mendebaldetik etorritako kolono eta itsasgizonek ekarrik zuten, hortik Oïl hizkuntzaren aldaera izatea eta Frantziako ipar eta mendebaldean mintzazen diren normandiera, poitevin, galo eta saintongeais dialektoen ezaugarriak izatea. XVIII. mendean Parisen mintzatzen zen frantsesaren ezaugarriak ere baditu. Denboraldi honetan zehar eremu honetako hizkuntza nagusia izan zen.
Baina Frantsesen eta Indiarren Gerren ondoren Frantziar Inperioak Frantzia Berria galdu eta Britainiar Inperioaren eskuetara igarotzean egoera guztiz aldatu zen, frantsesaak bere nagusitasuna galdu eta ingeles hizkuntzak bereganatu zuenean. Gainera, garai honetan ere Akadiako frantses hiztun gaur egungo AEBtako Louisiana estatuko eremura bizitzera lekualdatu ziren, alegia, gaur egungo cajun frantses hiztunen arbasoak.
Denbora luzez Kanadako frantses hiztunek hasieran batean britainiarren eta 1867tik aurrera kandar ingeles hiztunen nagusitasuna jasan ondoren, 1977an Quebecen frantsesa ere hizkuntz ofiziala izendatzea lortu zuten.
Ezaugarriak
Berez Kanadako quebecera hiztunek eta Frantziako frantses hiztunek elkar ulertzen dute, baina hizkuntza gehienetako hizkuntza ofiziala eta dialektoen artean jazotzen den bezala, frantses ofiziala eta quebeceraren artean ere ezberdintasunak daude, bai hiztegi aldetik nahiz ahoskera aldetik ere. Handiena quebecerak gaurdaino mantendu izan dituen antzinako frantsesaren hainbat hitz eta esamolde nahiz ahoskera dira, bai eta quebecera egunerokotasunean ingelesarekin egunerokotasunean elkarbizitzen den hizkuntza izanik, azken hizkuntza horrek quebeceran duen eragin handia dela eta, ingelesetik hartutako mailegu eta zenbait ahoskera ere. Izan ere, quebecera mintzatzen diren ia hiztun gutiak elebidunak dira, alegia, quebeceraz gain, ingelesez ere hitz egiten dute, bai bigarren hizkuntza gisan nahiz ama hizkuntza gisan.
Quebeceraren barnean ere eskualde bakoitzeko hizkera eta ahoskera ezberdinak ere baudade, bai eta joual izeneko quebeceraren argot hizkera ere.
Lexiko ezberdintasunak:
| Quebeceraz | Frantsesez | Euskaraz |
|---|---|---|
| abrier | couvrir | estali |
| astheure (à c't'heure) | maintenant | orain |
| chum (m) | copain (m) | mutilagun |
| magasiner | faire du shopping | erosketak egin |
| placoter | papoter | solastu |
| pogner | attraper, prendre | atzeman, harrapatu |
Hitz beraren esanahi ezberdintasunak:
| Hitza | Esanahia quebeceraz | Esanahia frantsesez |
|---|---|---|
| blonde (emakumezkoa) | neskalaguna | emakume ilehori |
| char | autoa | gurdia |
| chauffer | berotu, gidatu (ibilgailua) | berotu |
| chialer | kexatu, kexa | ohiukatu, negar egin |
| dépanneur | janari-denda | konpontzaile |
| gosses | potroak, barrabilak | haurrak |
| dîner | bazkaldu | afaldu |
| suçon | zupaki, txupete | zupada-arrasto |
| sucette | zupada-arrasto | zupaki, txupete |
| éventuellement | noizbehinka, aldika | agian |
Hiztegia
| Quebecera | Euskara | Oharrak |
|---|---|---|
| Ben | Ongi.../ beno... | |
| Bibitte | Zomorrotxo | |
| Envoye ! | Arin! | enweye edo awaye ahoskatzen da |
| fif | Homosexual | |
| Grouille-toé ! | Mugitu hadi! | |
| Magané | Zaharkitua, erabilia, herdoildua | |
| Plate | Aspergarria | T hizkia ere ahoskatzen da |
| Pâte à dent | Hortz-orea | |
| Débarquer | Jaitsi (auto edo ontzi batetik...) | |
| Magasiner | Erosketak egin | |
Esamoldeak
| Quebecera | Euskara |
|---|---|
| Avoir de la misère | Zailtasunak izan |
| Avoir le flu | Beherakoa izan |
| Je m'en sacre | Ez zait axola |
| Chanter la pomme | Neskatan / Mutiletan egin |
| En arracher | Larri ibili / Estuasunean egon |
Quebeceraren beste berezko esaldi edo esamolde batzuk:
| Quebecerazko esamoldea | Frantsesezko parekidea | Euskarazko parekidea |
|---|---|---|
| avoir de la misère | avoir de la difficulté | larri/estu ibili, arazoak izan |
| avoir le flu | avoir la diarrhée | beherakoa izan |
| avoir le goût dérangé | gouter une saveur étrange | zer edo zer arraroa dastatu, bat-batekoa |
| en arracher | en baver | une txarra igaro |
| prendre une marche | faire une promenade | promenatu, paseatu |
| se faire passer un sapin | se faire duper | engainatua izan |
| parler à travers son chapeau | parler à tort et à travers | hitz eta pitz mintzatu |
