Python (informatika)

Python 80ko hamarkadaren bukaeran izan zen sortua Herbehereetako Matematika eta Informatikako zentroan (CWI, Centrum Wiskunde & Informatica) Guido van Rossum-en eskutik.[5] Lengoaia ABC lengoaiaren ondorengo gisa sortu zen, salbuespenak (exception, ingeleraz) kudeatu eta Amoeba sistema eragilearekin elkar eragin zezakeen hizkuntza zen.[6]

Guido van Rossum

Lengoaiaren izena Monty Python umoristen omenez dago jarrita, hauekiko sortzailearen afizioa zela eta.[7]

Python-en egile nagusia van Rossum da, eta lengoaiaren norabidea etengabe erabakitzen egiten duen lana errekonozitu egiten zaiola-eta askotan BDFL edo Benevolent Dictator for Life gisa ezaguna da.2018ko uztailaren 12 utzi zion ardura hori baina.[8]

1991an, van Rossum-ek 0.9.0 bertsioaren kodea argitaratu zuen alt.sources-en. Garapen-egoera hartan bazeuden herentziadun klaseak, salbuespenen kudeaketa, funtzioak eta str, list eta dict bezalako mota modularrak. Hasierako argitaratze hartaz gain, Modula-3 ren antzerakoa zen modulu-sistema bat argitaratu zuen; van Rossum-ek esan zuen modulu hura "Python-en programazio-unitate handiena" zela.[5] Pythonen salbuespenak tratatzeko modua Modula-3-renaren oso antzerakoa da, else klausularen gehigarriarekin ere.[6] 1994an com.lang.python eztabaida-foroa sortu zen, Pythonen erabiltzaile-komunitatean itzelezko hazkuntza ekarri zuena.

Pythonen 1.0 bertsioa 1994ko urtarrilean plazaratu zen. Argitaratze horrekin batera programazio funtzionalaren hainbat erreminta berriak etorri ziren izan ziren: lambda, reduce, filter eta map. Van Rossumek hau esan zuen: "Duela 12 urte, reduce(), filter() eta map() funtzionalitateak falta zirenean, hutsune horiek betetzeko adabakiak bidali zituen Lisp-eko hacker batek".[9] Emailea Amrit Prem izan zen; argitaratze oharretan Lisp-i buruz ez da inolako aipamenik egiten baina.

CWI-k argitaratutako Python azken bertsio askea Python 1.2 izan zen. 1995ean, van Rossum-ek lengoaian lanean jarraitu zuen Virginiako Corporation for National Research Initiatives-en (CNRI), lengoaiaren zenbait bertsio berri argitaratu zituen bertan.

CNRI-an zegoelarik, van Rossum-ek Computer Programming for Everybody (CP4E) ekimena abiarazi zuen, programazioa jendearentzat ulergarriago eta erabilgarriago egiteko asmoz. Python-ek , bere sintaxi garbi eta erraza zirela-eta, programazioa irakasteko alfabetizatze-kanpaina hartan zeresan handia eman zuen. DARPA agentziak babestu zuen proiektua.[10] 2007an CP4E kanpainari utzi zion.[11]

Python 1.6.1 eta Python 1.6 bertsioak oso antzezekoak ziren, errore batzuen konponketekin eta GPLrekin bateragarria den lizentzia berri batekin.

2000. urtean Python garapen-taldearen gehiengoa BeOpen.com-era pasatu zen, BeOpen PythonLabs taldea sortuz. CNRIk 1.6 bertsioa publikoa izatea eskatu zuen, garapen horretan aritu ziren taldeak CNRItik alde egin zuen arte. BeOpen.com-en argitaratze bakarra Python 2.0 izan zen. Honen ostean, Guido van Rossum eta PythonLabs-eko gainontzeko garatzaileak Digital Creations taldean batu ziren berriro.

Python 2.0-k Haskell lengoaia funtzionalaren ezaugarri nagusi bat hartu zuen: konpresio bidezko listak. Egitura horretarako Python sintaxiak Haskell lengoaiaren itxura du, desberdintasun txiki batzuk ezik. Python 2.0-k, gainera, zabor-biltze sistema bat garatu zuen, erreferentzia ziklikoak batu eta bildu ahal izateko.[12]

Argitalpen bikoitz horren ostean, eta van Rossum-ek CNRI utzi ostean (software komertzialeko garatzaileekin lan egiteko), Python GNU GPLn oinarritutako softwarearekin erabiltzeko ideia zabaldu zen. Ordura arte erabilitako lizentziak, Python License-ak, lizentzia Virginiako estatuak kudeatzen zuela adierazten zuen klausula bat zuen, eta hori ez zenbateragarria GPL lizentziarekin. CNRIk eta FSFk (Free Software Foundation) bat egin zuten Pythonen lizentzia GPL lizentzia librearekin bateragarria egiteko. 2001. urtean, van Rossumi FSF Award for the Advancement of Free Software saria eman zioten.

Python 2.1 bertsioa Python 1.6.1 eta Python 2.0-ren lan deribatua da. Bere lizentzia Python Software Foundation License bezala izendatu zen. Python 2.1 alfa bertsiotik aurrerako kode, dokumentazio eta espezifikazio gutziak Python Software Foundation (PSF) dute jabetzat, 2001 ean irabazasmorik gabeko elkartea.[13]

Python 2.2 bertsioaren berritasun nagusi bat Pythoneko moten eta klaseen hierarkia batean bateratzea izan zen. Bateratzeak objektu-eredu kontsistente eta puru bat ekarri zuen. Icon lengoaian oinarritutako generatzaileak ere gehituak izan ziren bertsio berri honetan.[14]

Python liburutegi estandarraz gain, mota askotako gehigarriek Java-ren eragin handi bat dute: logging paketea, 2.3 bertsioan gehitua izan zena, log4j-en oinarritua dago;[15] SAX parserra, 2.0 bertsioan gehitu zen.

Formula bat kalkulatzen duen Python programa sinple bat.

Formula bat kalkulatzen duen Python programa sinple baten exekuzioaren adibidea.

Python 3.0 (Python 3000 edo py3k ere deitua) 2008an sortu zen. Bertsio hark funtsezko aldaketa batzuk ekarri zituen, baina ez zen bateragarria aurreko bertsioaren programekin. Oso aldaketa tipikoa da printfuntzioaren argumentuak parentesien arte idatzi behar direla 3. bertsioan baina ez 2. bertsioan. Oso lagungarri diren zenbait programa-liburutegi oraindik Python2 bertsioan bakarrik eskaintzen dira. Python 3.0 bertsioaren ezaugarri berri asko Python 2 lengoaiara ere eraman izan ziren geroago eta Python 2.7 bertsioa sortu zuten horrela.

Aldagaiei hasierako balio bat esleitu ohi zaie, horrela aldagaiari balioaren mota hori lotzen baitzaio. Esleipenak idazteko eredua hau da:

aldag_izena = balioa

Python-ek ondoko oinarrizko datu-motak ezagutzen ditu:

• Karaktere-kateak edo stringak (str). Adibidez: 'Kaixo' edo 'emaitza' edo "Agur". Komatxo sinpleak zein bikoitzak erabil daitezke. Kate hutsa ere izan daiteke.
• Osoko zenbakiak (int). Adibidez: 12 edo -5.
• Zenbaki errealak (float). Adibidez: 3.14 edo -0.5.
• Boolearrak (bool). Bi balio baino ez ditu onartzen True (egiazkoa) eta False (faltsua).
• Zerrendak (zenbakienak eta karaktere-kateenak). Adibidez: [31, 28, 31, 30] edo ['positibo', 'negatibo', 'zero']. [] zerrenda hutserako erabiltzen da, hasieraketetan batez ere.
• Baliorik gabekoak (None)

Datu mota	ADIBIDEA	ESANAHIA
str	'Euro'	karaktere-katea
int	1024	zenbaki osoa
float	3.14	zenbaki erreala; kontuz, puntu hamartarra (ez koma)
bool	true	egiazkoa edo faltsua
None		mota hutsa

Datu mota egituratu erabilienak zerrendak, hiztegiak eta tuplak dira.

Oinarrizko aginduak esleipena (aldag_izena = balioa) eta datu-idazketak (print) dira.

Datuen irakurketa input funtzioa erabiliz egiten da, ez da egiten agindu baten bitartez beste lengoaia askotan bezala.

Adibidez,

# r erradioa duen zirkulu baten azalera kalulatzea
r = int(input("Idatzi zirkuluaren erradioaren luzera:"))
azalera = 3,1416 * R ** 2;
print("Zirkularen azalera:", azalera)

if egiturak balio du agindu-multzo bat soilik kasu batzuetan egikaritzeko, baldintza bat betetzen denean, alegia. Kontrol-egitura hau programazio-lengoaia guztietan dago. Hala ere, Python lengoaian erabiltzen denean idazkeran (sintaxian) bi diferentzia azpimarratu behar dira:

• Baldintza ondoren ':' karakterea idatzi behar da, eta else hitz erreserbatuaren ondoren ere bai.
• Tabulazioaren erabilera oso zurruna da Python-en, programako blokeen egituraren ondo islatu behar da tabulazioaren bitartez. Agindu-bloke berri bat tabulazio batez bereizten da, eta blokeko agindu guztiak lerrokatuta azaldu behar dira tabulazio-maila berdinarekin.

Egituraren eredua hau da:

if <baldintza> :
    <aginduak>
else:
    <aginduak>

Baldintza espresio boolear baten bidez adierazten da. Baldintza betetzen bada segidan duen agindu multzoa egikarituko da. Baldintza bete ezean, else adarra baldin badago adar horri dagokion agindu-multzoa egikarituko da. Ez badago else adarra, berriz, egitura honetan ez da ezer egingo. Hautazkoa da else adarra idaztea. Adibidez, ondoko programa-zatian agertzen den if egitura sinplea da:

if n < 0:
   n = -n # Balio absolutua

Aldiz, honako zati honetan egitura osoa dugu:

# zenbaki handiena kalkulatzeko
a = int(input("sakatu bi zenbakietako bat: "))
b = int(input("sakatu bestea: "))
if a > b:
   hand = a
else:
   hand = b
   print("handiena:", hand)

Ondoko ñabardura hauek hartu behar dira kontuan:

• Baldintzazko espresioan berdintasuna adierazteko == eragilea erabili behar da eta ez = eragilea (esleipenetan bakarrik erabiltzen da hori).
•  != eragilea erabiltzen da balio desberdinak bereizteko.
• Baldintzazko espresioa and, or eta not eragileekin osaturiko baldintza konposatua izan daiteke.
• Eragilerik erabiltzen ez bada, alegia, aldagai baten izena besterik erabiltzen ez bada if egituraren baldintza gisa, emaitza egiazkoa izango da aldagaiaren balioa None ez den bitartean.
• if egitura baten barruan beste if egitura bat egon daiteke, horrelakoetan if habiatua esaten diogu bigarrenari. Gainera, elif ere erabili daiteke else adarraren ordez "else if" adierazteko. Horrela, ondoko kodean if baten barruan hiru adar agertzen dira:

if n < 0:
	print ("negatiboa")
elif n==0:
	print ("zero")
else:
	print ("positiboa")

Egitura errepikakor orokorrena da while. Honela erabiltzen da:

while <jarraitzeko-baldintza> :
   <aginduak>

Jarraitzeko baldintza ebaluatu ondoren, egiazkoa (ez None) lortu bada, egiturari dagozkion agindua edo agindu-multzoa exekutatuko da, eta gero baldintzako espresioa berriro ebaluatzera itzuliko da, begizta osatuz. Espresioaren emaitza faltsua denean, while egitura osoaren exekuzioa bukatutzat emango da eta hurrengo sententziara (tabulazioaren arabera) pasatuko da, while egiturako gorputza berriro exekutatu gabe.

Python programen idazkeraren berezitasunak kontrol-egitura honetan ere azaltzen dira: tabulazioa zurruna da eta ':' karakterea jarri beharra dago baldintza ondoren.

Zenbaki baten faktoriala kalkulatzen duen programan while egitura bat ikus daiteke. Bertan, egitura errepikakorraren baldintza i<=n da, eta bloke bat osatzen duten bi sententziek osatzen dute gorputza. While egitura errepikakorra if egitura baten barruan dago, else adarrean hain zuzen. Ohartzekoa da tabulazioa nola dagoen eginda: ezker-ezkerrean hasieraketa eta if egitura, koxka bat eskuinerantz sententzia gehienak while egitura barne, eta hirugarren mailan errepikatuko diren bi sententziak. Azken sententzia (print) ez da errepikatuko inolaz ere, 2. mailan dagoelako.

# n faktoriala
n=int(input('Sakatu zenbaki bat, bere faktoriala kalkulatzeko: '))
if n <= 0:
    print ("Errorea: zenbakia positiboa behar da");
else:
    fakt = 1
    i = 2
    while i <= n:
         fakt = fakt * i	
          i = i+1
    print (fakt)

Egitura errepikakor honekin posible da zerrenda eta datu-egitura batzuetan (zerrendak, bektoreak edo matrizeak, batez ere) elementu bakoitzerako agindu batzuk errepikatzea. Honela idazten da:

for <aldagaia> in <zerrenda> :
   <aginduak> # aldagaia erabiliko da elementua aipatzeko

C bezalako lengoaiatan ez dagoen egitura hau oso erosoa da zerrendak eta hiztegiak lantzeko. Adibidez, programa honek zerrenda bateko elementu guztiak idazten ditu:

#Zerrenda bateko elementu guztiak for .. in kontrol-egitura batekin
zerrenda = ['negatiboa','zero','positiboa']
for elem in zerrenda:
    print ("Osagaia:", elem)

Programa horren exekuzioak honako irteera hau sortuko luke:

>>>
Osagaia: negatiboa
Osagaia: zero
Osagaia: positiboa

Beste lengoaia batzuetan ohikoa da for kontrol-egitura kopuru batez gobernatzea. C lengoaiaz, adibidez, for(i=1;i<n;i++) moduko egitura oso ohikoa da. Pythonez hori egiteko range erabiltzea da irtenbide zuzenena. Zerrenda baten osagai guztiei edo string baten karaktere guztiei dagokien iterazioa kontrolatzeko range funtzioa erabili ohi da. Osagai kopurua, zenbaki bat alegia, da range funtzioaren parametroa, emaitza 0 eta balio horren arteko osoko balio guztiak izanik. for in range() ohiko egitura bihurtuko zaigu. Adibidez:

# String baten karaktereak kontatzea range funtzioa erabiliz
katea=input('Sakatu karaktere-katea: ')
kar=input('Sakatu kontatzeko karakterea: ')
luzera=len(katea)
kont = 0
for i in range(luzera):
    if katea[i] == kar:
        kont = kont+1
print(kar, 'karakterearen kopurua:', kont)

Eta hau da programa horrren exekuzioaren adibide bat:

>>>
Sakatu karaktere-katea: amama etorri zen atzo
Sakatu kontatzeko karakterea: a
a karakterearen kopurua: 4

break sententziak begiztaren exekuzioan bat-bateko amaiera eragiten du, begizta ondoko hurrengo blokera joanez. "AGUR" (letra larriz) idatzi arte oihartzunarena egiten duen programa da hau:

print("Oihartzuna. AGUR sakatu arte ez da ondoko begizta bukatuko");
while True:
    mezu=input("Zure mezua:")
    if (mezu == "AGUR"):
        break;
    print (mezu)
print("AGUR. Bukatu da.")

Hala ere, break eta continue aginduen erabilera ez da oso komenigarria, programaren exekuzioaren ulermena eta egiaztapena zailtzen du eta. Soilik oso salbuespenezko kasuetan komeni da erabiltzea. Aurreko programa honela idatz daiteke erraz break eta continue agindurik gabe:

print("Oihartzuna. AGUR sakatu arte ez da ondoko begizta bukatuko");
mezu=input("Zure mezua:")
while (mezu != "AGUR"):
    print (mezu)
    mezu=input("Zure mezua:")
print("AGUR. Bukatu da.")

dagoen Python lengoaian funtzioak dira azpiprogramak definitzeko baliabide bakarra. Berdin definitzen dira programan balio bat itzultzeko erabiltzen diren azpiprogramak (beste lengoaia batzuetan funtzioak horiek dira) eta agindu moduan erabiltzen direnak (beste lengoaia batzuetan prozedura edo azpierrutina deituak).

Bi hitz erreserbatu erabiltzen dira funtzioen definizioan: def definizioari hasiera emateko, eta return behar izatekotan emaitza itzultzeko. Beste sententzia batzuetan bezala (if kontrol-egituran, esaterako) definizioaren lehen lerroaren bukaeran ':' karakterea zehaztu behar izan da.

# Zenbaki baten faktoriala kalkulatu funtzio bat erabiliz
# Funtzioaren definizioa
def faktorial (n):
    fakt = 1;
    i = 2;
    while i <= n:
        fakt = fakt * i
        i=i+1
    return (fakt)
# Programa nagusia, funtzioa erabiltzen duena
m=int(input('Idatzi zenbaki bat, bere faktoriala kalkulatzeko: '))
if m <= 0:
    print ("Errorea: zenbaki positiboa behar da")
else:
    print(faktorial(m))

2003az gero Python etengabe egon da gehien erabilitako 10 lengoaien artean TIOBE programazio-komunitatearen sailkapenean, eta urteko programazio-lengoaia izendatu zuten 2007, 2010 eta 2018 urteetan. 2015eko irailean bostgarrena izan zen sailkapen horretan. eta 2018an hirugarrena.[16]

Enpresa handi askotan erabiltzen da Python, besteak beste hauetan: Google, Yahoo, CERN eta NASA.[1]

Gutxienez aplikazio hauen programazioan erabili da Python lengoaia:

Hizkuntzalaritzan eta gizarte zientzietan ere hainbat erabilera izan ditu.[17][18]