Proletario

Termino hau Erromako Inperioan sortu zen. Bertan, proletarii-ak ziren klase baxueneko biztanleak eta ez zuren ondasunik, bakarrik prolea (seme-alabak) zuten armadari ekarpenak egiteko. Gaio Marioren erreformak iritsi arte, ezin zituzten armak eduki edota armadan parte hartu.

Proletariiak seigarren klaseko biztanleak ziren, izan ere, ondasunak zituzten 5 klase zeuden.

Terminoa, Erdi Aroan desagertua, Ingalaterran agertu zen berriro XVI. mendean laugarren edo azken klase soziala izendatzeko. Hitzaren erabilera XVIII. mendera arte erabili zen, denboran zehar aldakuntza batzuk jasanda.

Frantziar Iraultzan, terminoak esanahi berri bat hartu zuen. Proletariotza eskubiderik gabeko langile klasea zen, baina bere egoeraren kontzientzia zuena.

Esanahi positibo hau, esanahi negatiboa zuen lunpenproletario hitzarekin batera aurkeztu zen.

Proletarioaren kontzeptua, gizarte industrialean dabilen langile-klase esplotatua bezala, kontzeptu premarxistetan eta sozialistetan agertzen da XIX. mendearen lehen bi hamarkadetan.

1840ko hamarkadaren bigarren erdialdean, proletarioaren kontzeptua komunistek lantzen dute, gehienbat Friedrich Engels eta Karl Marxek. Terminoa beraz, ondasunik gabeko eta lan-indarra eta haurrak izateko ahalmena duen behe klasea izendatzeko erabiltzen da. Hauek burges edo kapitalistaren antagonikoak izango lirateke.

Terminoak beraien lan-indarra saltzen duten soldatapeko langileei egiten die erreferentzia. Teorian, proletarioaren prezioa, merkatuen legeetara moldatzen da eta ondorioz, gradualki beherantz joango da, lan-demanda handitzen doalako.

Marxek eta Engelsek 1848an argitaratutako Agiri Komunista saiakeran munduko proletarioak elkartzera gonbidatzen zituen iraultza komunista aurrera eramateko, "burgesiaren zapalkuntzatik askatzeko" eta proletarioen diktadura ezartzeko, ondoren berdintasunezko gizarte bat eraikitzeko bide moduan.

Marxismoak proletariotza eta burgesia antagoniko bezala kokatzen ditu; izan ere, proletariotzaren nahia soldatak ahal diren altuenak izatea da eta burgesiarena ahalik eta baxuenak izatea. Horregatik klaseen arteko borroka sortzen da, Marxek historiaren motor gisa hartzen duena.

Marxengandik hasita, eztabaida honek klaseen arteko borrokaren historia guztia zeharkatu du: kapitalismoaren eta kontrako bidean daudenen arteko borroka denboragatik borroka egitea da. Marxentzat, "lapurreta" honek, erotasun teoria bati zegokion, beraz, eztabaida konplexuagoa bihurtu zen. Kate-produkzioak, langileak produkzio-denboren gain zeukan kontrola galtzea ekarri zuen.

"Hirugarren klaseko bagoia", Honore Daumier-en margoa.

Kronologia motz bat eginez: industrializazioaren aurreko artisauak kontrol totala zuen bere lanean; geroago, erlojua azaldu zen eta produkzio industrial primitiboak daten bitartez antolatutako produkzio eredu bat sortu zuen, kultura kapitalista sustatzen zuena. Geroago, makinak determinatzen zuen produkzioaren kantitate minimoa, langilearen lan denborak kontrolatuz. Momentu horretan salatu zuen Marxek esplotazioa; kate-produkzioak, langileria engranaje bat bihurtzea eragin zuen.

Kate-produkzioaren adibide bat.

1973ko krisi ekonomiko mundialak, langileriaren denbora-kontrol kapitalistaren proiektua prestatu zuen. Toyotismoa fordismoagatik aldatzen duten baseak bultzatzen dira hemen, sistema neoliberalaren oinarria, alegia. Honen ezaugarriak, flexibilitate laborala, antolakuntza industriala eta denbora eta lanaren arteko erlazio berri bat izatea dira. Txilen, 1975-1978 bitartean egiten da lehen aldiz, esperimentu gisa, sistema honekin funtzionatzen duen eredua. 1980tik munduan zehar zabalduko dena, Thatcher eta Reaganen gobernupeetan, neoliberalismo izeneko programan. Hemen langilearen produkzio-denborak minimora jaisten dira, langileengan kontrol totala izanez.