Potestas
Potestas (latinez potestas, "botere", "aginte") zuzenbide erromatarrean sozialki onartutako boterea da. Erabakia betearazteko legezko gaitasuna duen agintaria da potestas duena. Bereziki, erromatar magistratu baten botereak izendatzen zituen, bereziki Erromatar Errepublikaren garaian, potestasdunak magistratuak ziren (batez ere kontsulak eta pretoreak), baina baita pater familiasak ere etxean. Theodor Mommsenek zehazten duenez, "botere publikoari imperium eta potestas deitzen zaio erromatarren artean"[1].
Potestas eta auctoritas, edo gizarteak onartutako jakintza, kontrajarriak dira.
Magistratuen potestas
Errepublikako magistratu bakoitzak botere batzuk (potestas) ditu, imperium, coercitio (zigortzeko eskubidea) eta auspicia (botere erlijiosoak). Botere horiek zenbait muga dituzte, hala nola kide aniztasuna (collega), herritarrak herriaren iritzia eskatzko eskubidea (provocatio) eta botereen banaketa konstituzionala (provincia).
Potestas magistratu guztien botere orokorra da, bai imperiuma dutenena (consularis potestas eta consulare imperium esaten da), bai imperiuma ez dutenena: plebearen tribunoak (tribunicia potestas), zentsoreak (censoria potestas), edilak (edilicia potestas) eta kuestoreak (quæstoria potestas)[1]. Batzuetan, imperium eta potestas kontrajartzen diren arren, lehenengoak bigarrenari eragiten dio, eta goi-magistratuek (kontsulek, pretoreek eta magistratu apartekoek) bakarrik dituzte biak. Hizkuntza arruntean, abusuz, goi-magistratuak cum imperio bidez izendatzen dira (imperiumarekin), eta behe-magistratuak cum potestate (potestasekin)[1].
Magistratuek botere maila ezberdinak dituzte. Diktadoreek beste edozein magistratuk baino botere gehiago dute. Diktadorearen ondoren, zentsorea da, gero kontsulak, pretoreak, edilak eta, azkenik, zentsoreak. Magistratu bakoitzak bere betoaren (latinez veto) bidez blokea dezake bere mailako edo maila apalagoko magistratu batek egindako ekintza. Beraz, magistratuek ezin diete betoaren bidez senatuaren edo batzarren (comitia, concilia, conventiones) erabakiei aurre egin[1].
Magistratu bakoitzak maila bereko edo beheragoko magistratu batek egiten duen edozein ekintza gera-arazi dezake (betoa). Eragozpen hori botere bereko bi magistraturen artean gertatzen bada (bi pretore bezala), par potestas deitzen zaio. Gera-arazte mota hori ez da betoa, aurkaritza hutsa baizik. Eragozpen hori botere gutxiagoko magistratu baten aurka gertatzen bada (pretore baten aurka diharduen kontsul baten antzera), intercessio deritzo. Kasu horretan, goi-mailako boterea duen magistratuak (maior potestas) aurka egiten dio besteari, magistratu txiki baten egintzak deuseztatzeko[1].
Kontsularen maior potestasen erakusgarria hamabi liktor dira, kontsul bakoitzarekin batera. Kontsulek botere gorena dute eremu zibilean zein militarrean. Kontsularen botere gorena magistratu arruntek ez dutelako kontsulak baino maior potesta-maila altuagorik (zentsorea ez bezalakoa, imperiumik ez duena).
Potestas Inperioan
Inperioa ezartzen denean, imperium prokontsularrak erromatar aparatu militarraren gaineko autoritatea ematen dio enperadoreari, eta haren tribunoen botereak (potestas tribunicia) erromatar aparatu zibilari buruzko boterea ematen diote.
Dioklezianok eta Konstantinok egindako erreformen ondorioz, funtzio publiko erromatarra militarizatzea lortu zeb. Potestas izatea cingulum eramatearekin gauzatu, hasieran tropetako komandanteek baino ez zuten gerrikoa.
Erreferentziak
- «Le droit public romain - Théodore Mommsen» archive.wikiwix.com (Noiz kontsultatua: 2023-08-25).
