Persiar lorategi

Persiar lorategia (persieraz: باغ ایرانی‎) lorategi tradizio eta estilo bat da, jatorria antzinako Persian duena, oraingo Iranen. Eragin handia izan du lorategien diseinuan Andaluziatik Indiaraino eta haratago[1][2]. Alhambran ikusi daiteke lorategi hauen filosofiaren eta estiloaren eragina jauregi baten kasuan. Taj Mahal monumentuak du munduko persiar lorategi handienetakoa, Mogol Inperioaren garaikoa, Indian.

Persiar lorategia1
UNESCOren gizateriaren ondarea

MotaKulturala
Irizpideak i, ii, iii, iv, vi
Erreferentzia 1372
Kokalekua Iran
Eskualdea2Asia-Pazifikoa
Izen ematea2011 (XXXV. bilkura)
1 UNESCOk jarritako izen ofiziala (euskaratua)
2 UNESCOren sailkapena

Tradizionalki, lorategi hauek "eremu itxiak" ziren, persieraz (avesteraz) pairi-daeza zen, euskarazko "paradisu" hitza eman duena.

Ezaugarriak
Erdiko pabilioia, ubidea eta landaredia dira persiar lorategiaren elementu nagusiak, Fin lorategian bezala.

Eguzki-argia eta bere efektuak faktore garrantzitsuak dira persiar lorategien diseinuan. Testurak eta itxurak bereziki aukeratzen dira argia atxikitzeko[3].

Itzala ere garrantzitsua da, batez ere Irango bero lehorrean, ia erabilezina izango zelako gabe. Zuhaitz eta zursareak faktore biotiko ezinbestekoak dira. Pabilioi eta hormak ere garrantzitsuak dira itzala sortzeko.

Ura ere berebiziko elementua da beroari aurre egiteko, eta garrantzi handia du persiar lorategiaren diseinuan. Ura bertaratzeko, ubideak behar izaten dira maiz, batzuetan lurrazpikoak, qanat izenekoak. Putzu itxurako egitura batzuek qanat horietara konektatu eta akuiferoetako ura erabilgarri bihurtzen dute. Batzuetan animaliak erabiltzen ziren ura putzuetatik ateratzeko.

Lorategia Golestan jauregian, Teheranen.
Lorategia eta ura barnealdetik, Golestan jauregia.

Zuhaitzak erretenetan landatzen ziren maiz, juy izenekoetan, lurrunketa eragozteko eta sustraiek ur hornidura zuzena izateko.

Persiar estiloan, barrualdea eta kanpoaldea integratzen saiatzen da, inguruko lorategiak barruko patioekin lotzen. Egileek arkitektura elementu bereziak ipintzen zituzten, hala nola arkuak eta gangak, barnealde-kanpoalde banakuntza irekitzeko.

Txahar bagh

Zoroastrismoaren garaian, lorategiek lau elementuak erabiltzen zituzten jada: zerua, lurra, ura eta landareak.

Iran islamizatu zenean VII. mendetik aurrera, lorategiaren ikuspegi estetikoa areagotu zen, erabilgarritasunaren gainetik. Honen adibidea da txahār bāgh (چهارباغ), Edengo lorategia antzeratzen saiatzen den antolamendua, lau ibai eta lau koadranterekin, Koranen agertzen den bezala. Batzuetan ardatz bat gehiago luzatzen da elkarzut den ardatza baino, eta ubideak izan ditzakete erdiko urmael batean elkartzen direnak.

Estiloak

Persiar lorategiaren oinarrizko sei estiloak ageri dira hurrengo taulan, funtzioaren eta itxuraren arabera sailkatuak. Hala ere, lorategi asko ez dira estilo bakar batekoak, baizik eta ezaugarri batzuen nahasketa edo eremu bakoitzean aplikatutako estilo alboratuak.

Klasikoa Formala Informala
Publikoa Hayāt Meidān Park
Pribatua Hayāt Txahār Bāgh Bāgh

Hayāt

Publikoa bada, persiar antolamendu klasikoa da, eta estetika azpimarratzen du funtzioa baino. Gizakiak eraikitako egiturak bereziki garrantzitsuak dira, arku eta urmaelekin (bainatzeko egokuak). Lurra legar estalia izan ohi da, harri lauzez markatua. Landaketa sinplea da, zuhaitz lerro bat esaterako, itzala eman ahal izateko.

Pribatua bada, lorategi hauek urmaela izaten dute erdian, eta oso egituratuak daude. Urmaela lorategiaren fokua da eta, gainera, hezetasuna zabaltzen du eguratsean. Landare gutxi izan ohi du, hirigunean ez baita nahi adina ur izaten.

Meidan

Lorategi publiko eta formalak dira, elementu biotikoari enfasi gehiago emanez hayāt lorategiek baino. Egiturak ere garrantzi gutxiago du. Landareak askotarikoak dira: zuhaitzak, zuhaixkak, urterokoak eta belarrak. Urmaela eta legarrezko bidexkak ere badaude, soropila banatzen dutenak. Eraikuntzak ere ager daitezke, hala nola pabilioiak, geriza emateko.

Txahar bagh

Lorategi hauek pribatuak eta formalak izan ohi dira. Antolamendu nahusia lau koadrante dira, bidexkak dso ur-bideek banatuak. Tradizioan, aberatsek lanbidearekin erlazionatutako erabilera ematen zioten, hala nola enbaxadoreek harrera egiteko. Lorategi hauetan egitura eta landareak orekan-edo daude.

Parkea

Beste parkeak bezala, persiar parkeak funtzio publiko informala du, eta landareen presentzia handia da. Bidexkak eta eserlekuak daude bertan, baina eraikuntza gutxi. Funtzio nagusiak atsedena eta sozializazioa dira.

Bāgh

Beste lorategi informala bezala, bāgh lorategian aspektu natural eta berdea azpimarratzen da. Parkea ez bezala, lorategi pribatu bat da, sarri etxe bati atxikia eta sarri soropil bat zuhaitz eta zuhaixkekin. Bidexka eta ur-bide gutxiago daude beste lorategi formalagoetan baino. Funtzio nagusia senitartekoen atsedena da.

Gizateriaren Ondarea

2012ko uztailaren 18an, Unescok Gizateriaren Ondare izendatu zituen persiar lorategi historiko batzuk. Hona hemen zerrenda:[4]

Kodea Izena eta kokapena Koordenatuak Azalera (ha) Geriza eremua (ha)
1372-001Pasargada antzinako lorategia30°10′0.0″N 53°10′0.0″E249.652006.95
1372-002Bagh-e Eram29°38′10.0″N 52°31′31.0″E12.770.5
1372-003Bagh-e Txehel Sotun, Isfahan32°39′27.0″N 51°40′20.0″E5.828.92
1372-004Bagh-e Fin, Kaxan33°22′21.0″N 52°22′21.0″E7.6173.4
1372-005Bagh-e Abas Abad36°39′50.0″N 53°35′38.0″E420.21169.65
1372-006Bagh-e Xahzadeh, Mahan30°01′30.0″N 57°16′59.0″E5.56181.5
1372-007Bagh-e Dolat Abad, Yazd31°54′12.0″N 54°21′07.0″E872
1372-008Bagh-e Pahlavanpur31°33′37.0″N 54°26′25.0″E3.528.5
1372-009Bagh-e Akbariyeh32°51′10.0″N 59°13′40.0″E3.48.6

Badira beste persiar lorategi batzuk Irandik kanpo, Gizateriaren Ondare izendatuta daudenak:

  1. Taj Mahal, Agra, India (WHS 252)
  2. Humayunen hilobia, New Delhi, India (WHS 232bis)
  3. Shalimar lorategiak, Lahore, Pakistan (WHS 171-002)
  4. Bagh-e Babur, Kabul, Afganistan (WHS —)
  5. Generalife, Granada, Espainia (WHS 314-001)

Erreferentziak
  1. Was the Persian Garden at Pasargadae a model for the Garden of Eden?. .
  2. (Ingelesez) The Persian Garden - UNESCO World Heritage Centre. .
  3. Pasargadae: The Persian Gardens, Kaveh Farrokh. .
  4. Unesco

Kanpo estekak
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.