Paradoxa
Paradoxa (latinezko paradoxa, "iritzi komunaren kontrakoa") kontraesana dakarren baieztapena edo baieztapen multzoa da, nahiz eta hasiera batean egiazkoak iruditu, edo logikaz eta intuizioaz kontrakoak diruditenak[1]. Beste modu baten esanda, iritzi orokorraren aurkakoa da, edo kontraesan logikoarekin, baina edukia egiazkoa da. Paradoxak ez du kontraesan logikorik, itxura baino ez du.
Oso maiz, ordea, paradoxetako baieztapenetan ez dago benetako kontraesanik, hasierako premisa bat edo gehiago faltsua dela frogatzen delako, edota hitz-jolas bat, edo bateraezina. Edonola ere, paradoxa zenbaitek ez dute eskuarki onartzen diren irtenbiderik (Curryren paradoxa, esaterako).
Kontraesanaren parekoa da paradoxa hitza sarritan. Literaturan eta bestelako arteetan, paradoxek ez dakarte kontraesanik, eta egoera ironikoei atxikita erabiltzen dira. Batzuetan, harridura soilerako erabiltzen da paradoxa hitza.
Paradoxa motak
- EPR paradoxa: Behatzaile batek horietako baten inertzia neurtzen badu, badaki zein den bestearen inertzia. Posizioa neurtzen badu, beste partikularen posizioa berehala jakin dezake, eta horrek zentzuaren kontra egiten du.
- San Petersburgo paradoxa: Paradoxa bat da, balio infinitua duen apustu-joko bat. Paradoxa horretan, erabakien teoriaren arabera, edozein apustu onartzea gomendatzen da, berdin dio zein handia izan daitekeen. Hau da, ezein pertsona arrazionalek jarraituko ez lukeen ekintza.
- Schrodingerren katua: Katu sartzen duzuenan kaxa batean,guk konturatu gabe aldaketak egiten dugu, nahiz eta aldaketa txiki bat izan.
- Urtebetetzeen ebazkizuna
- Gezurtiaren paradoxa: Pertsona gezurti bat gezurra esaten duenean beti gezurra esango du, baina berarentzako esaten duena egiada. Honekin esan nahi dut, paradoxa bat dagoela. Adibidez, hiltzaile bat zubi batean dagoenean berdin da zer esaten duen,beti gezurra izango da.
Erreferentziak
- «Euskaltzaindiaren Hiztegia» www.euskaltzaindia.eus (Noiz kontsultatua: 2022-04-27).
