Paolo Veronese

Paolo Caliari zuen izena, baina il Veronese deitzen zioten, Veronako hargin eta eskultore baten seme zelako. Hamar urte zituela, pintore ofizioa ikasten hasi zen Antonio Badileren lantegian eta, horretaz gainera, buztinezko irudiak moldatzen zituen aitaren ereduari jarraituz. Andrea Mantegnaren pinturaren ondoko estiloen jarraitzaile sutsua izan zen, eta harremanak izan zituen Giovan Francesco Caroto eta Francesco Torbidorekin, zeinak Giorgioneren estiloaren jarraitzaile baitziren, eta Domenico Brussorzi, gai fantastikoen pintorearekin.

Mantuan Giulio Romanoren obrak ezagutu zituen, eta irudiak eta koloreak kokatu behar zituen espazioaren arkitektura zentzuaz jabetzen lagundu zion horrek. Bere garaiko pintura ondo ezagutzeaz gainera, Michele Sanmicheli, Veronako garai hartako arkitekto hoberena, ezagutzeko aukera izan zuen. Honek eragin handia izan zuen Veroneseren arkitektura kutsuko konposizioetan, lehenengo obretatik bertatik agerikoa zena.

Villa Barbaroko freskoak, 1560 aldean

1548koa da data ezaguneko lehenbiziko obra: Bevilacqua-Lazise erretaula (Museo di Castelvecchio, Verona). 1551n Villa Soranzo dekoratu zuen, Castelfrancotik hurbil, eta 1552an San Antonio Deabruak tentatua (Musée des Beaux-Arts, Caen) pintatu zuen Mantuako katedralerako[2]. Azken margolan honetan nabari denez, Veronesek berehala beregenatu zuen manierismoa.

Bere lehen garaiko pintura lanak veneziar dirudunen udako landetxeak dekoratzeko egin zituen, gai askeak eta jai girokoak erabiliz. Pintura mota horietan landu zituen Veronesek bere perspektiba jokoak, marko arkitektoniko fantastikoez sendotuak. Veroneseren obraren parte handi baten bereizgarri nagusia dira, hain zuzen, arkitektura ingurune horiek. 1553an Veneziako Duxaren Jauregian (Palazzo Ducale) lan egiteko deitu zioten[3]. Hamarren Kontseiluaren Aretoko (Sala dei Consiglio dei Dieci) sabaiaren apainketa egin zuen, sotto in sú (behetik gora) delako perspektiba berezia erabiliz.

1555ean Veneziako San Sebastiano elizan Mariaren koroatzea margotu zuen. Monjeei hainbeste gustatu zitzaien Veroneseren lana, ezen elizako sabaia pintatzeko ere eskatu zioten. Arrakasta handia izan zuen eta lan eskaera asko egin zizkioten handik aurrera.

Kanako ezteiak, 1563, Louvre museoa, Paris

1560 eta 1561 bitartean Venezia utzi zuen, Palladio arkitektoak Maserren (Treviso) eraiki zuen Villa Barbaroko freskoak margotzera joateko. Gai mitologikoak eta alegorikoak erabili zituen, kolore argi alaiez margotuak. Veronesek, bere estiloari jarraituz, ilusio arkitektonikoak sortu zituen, Palladiok ezarritako muga espazialak desagerrarazten zituzten efektu optikoak (trompe-l'œil), ez baitzituen eraikuntzaren arkitektura egiturak kontuan hartzen. Badirudi Palladiok, oso haserre, bere obra ilusio optiko batean barreiaturik suntsitu izana leporatu ziola Veroneseri.

Veneziako pintoreen artean ospetsuena egin zen, eta lantegi bat zabaldu zuen, erretratu ugari, koadro erlijiosoak (Kanako ezteiak, Jesus Tenpluko doktoreen artean) eta mitologiakoak (Marte eta Venus Maitasunak aurkituak) egin zituena, denak ere indar eta handitasun bikainekoak. Kanako ezteiak (Louvre, Paris) 1563an egin zuen, San Giorgio Maggiore beneditar monasteriorako. Neurri handiko mihise honetan (669 x 990 cm) bere bitarteko guztiak baliatu zituen arkitektura espazio artifizialak eta festa giroa sortzeko.

Heroi eta mitoei buruzko koadroetan ere, erlijio pinturetan margotzen zituen arkitektura agertoki berak erabiltzen zituen. Darioren familia Alexandro baino lehen izenekoan (1565-1567, National Gallery, Londres), adibidez, Kanako ezteiak koadroan erabilitako ereduak baliatu zituen. Darioren familiak, baina, badu berezitasun aipagarri bat: behatzailearen ikuspuntua koadroaren erdigunea baino askoz beherago dago, ia belauniko bagina bezala, margolaneko pertsonaia batzuen ikuspuntu berberetik begira.

Afaria Leviren etxean, 1573, Gallerie dell'Accademia, Venezia

Maitasunaren alegoria: Desleialtasuna, 1570 aldean, National Gallery, Londres

Veronesek margotzeko hartu zituen lizentziak Inkisizioa ohartarazi zuten. Izan ere, Trentoko kontzilioaren aginduak erlijio pinturan betetzen ote ziren zaintzeaz ere arduratzen baitzen erakunde hori. 1573ko Azken afaria izeneko koadroan (Gallerie dell'Accademia, Venezia), bere beste margolan askotan bezala, bufoiak, zakurrak eta alemaniar soldaduak tartekatu zituen mahaikideen artean. Hori zela eta, Veronesek Inkisizioko auzitegiaren aurrean azaldu behar izan zuen. Honela erantzun zien galderei: Guk, pintoreok, poetek eta zoroek hartzen dituzten askatasun berberak hartzen ditugu. Eta erantsi zuen gero: Eskatu zidaten nahi nuen bezala dekoratzeko koadroa, eta oso handia nola baita, pertsonaia asko kabitzen dira[4]. Ez dakigu Veroneseren azalpenak Inkisizioa gogobete ote zuen, baina kontua da koadroari izena aldatu behar izan ziola eta lehengoaren ordez Afaria Leviren etxean jarri, gaiari buruzko interpretazio libreago bat egiteko atea zabalik utziz.

Garai hartako beste erlijio margolan batzuetan, hala nola Jesus Tenpluko doktoreen artean izenekoan (Pradoko museoa, Madril), Kontraerreformako ideiekin adosago dagoela ematen du. Koadro horretan Veronesek beheko ikuspuntua erabili zuen berriro, doriar eta korintoar zutabeez egin zuen dekoratua, eta kolore beroei eman zien lehentasuna.

Neurri txikiko koadroetan, Moises uretatik salbatua (1560-1575 inguru, Pradoko museoa, Madril) izenekoan adibidez, Veronesek maisutasun handiz erakutsi zuen manieristek miniatura eta xehetasunei zioten atxikimendua. Tamaina txikiko lana izanik ere (57 x 43 cm), xehetasun handiaz azaldu zituen pertsonaien arropen kalitateak, Veneziako garai hartako erara jantziak. Bufoi ipotx batek eta zerbitzari beltz batek kutsu exotikoa ematen diote obrari.

1580an Veneziako Duxaren Jauregiko Kontseilu Handiaren aretoa apaintzeko lanak hasi zituen. 1585ean bukatu zituen, hil baino hiru urte lehenago. Margolan horiek Tiepoloren dekorazio pintura barrokoen aitzindaritzat hartzen dira. Gorputzak airean zintzilik bezala daude, arkitekturek eratutako ametsezko espazio batean esekita. Margolana Veneziaren alegoria bat da: Venezia jainkosa gisa koroatua, basailuez inguratua, emakume itxuran irudikatutako garaipenez, eta gainerako erreinuetako enbaxadoreez.

Pintorearen azken hamarkadako lanetan, Magoen adorazioa eta Magdalena esaterako, halako histura edo melankolia giro bat nagusitzen da. Koloreak eta eguzki argia bera ere, bizi-biziak aurreko aldietan, motelagoak dira orain. Lan batzuetan, Vienako Lukrezia-n, esate baterako, ilunabarreko argitasunez margotzen du.