Pankrea

Pankrea ornodunen digestio-aparatuaren eta sistema endokrinoaren parte den organo luzanga da, bizitzarako ezinbesteko guruina. Gizakietan, abdomen barrunbean dago, epigastrioan zehazki eta horren atal handia hartzen du eta, ahal bada, ezker hipokondrioraino luzatzen da.[1] Zehazki, bigarren orno lunbarraren mailan dago, eta 14-18 zentimetro arteko luzeera du, zeharkako norabidean luzatuz.

Pankrea
Pankrearen kokapena digestio aparatuan. Irudi gehiago
Xehetasunak
AparatuaDigestio-aparatua eta sistema endokrinoa
Kokapenasabelaldeko barrunbea
Hona
drenatzen du
pancreaticoduodenal veins (en) Itzuli
splenic lymph nodes (en) Itzuli
Celiac lymph nodes (en) Itzuli
Superior mesenteric lymph nodes (en) Itzuli
ArteriaBeheko arteria pankreatiko duodenal
Nerbioapancreatic plexus (en) Itzuli
celiac ganglia (en) Itzuli
Nerbio bago
Identifikadoreak
Latinezpancreas
Antzinako grezierazPánkreas (πάγκρεας)
MeSHA03.734
TAA05.9.01.001
FMA7198
Terminologia anatomikoa

Guruin exokrinoa zein endokrinoa da. Funtzio endokrinoa hormona garrantzitsuak odolera jariatzean datza: haien artean, intsulina, glukagoia, gastrina eta somatostatina. Funtzio exokrinoa, aldiz, azido pankreatikoaren jariapenean datza. Horrek bikarbonatoa eta entzimak ditu osagai modura. Bikarbonatoak urdailetik datorren eta duodenoan sartzen diren azidoak indargetzen ditu, eta entzimek karbohidrato, proteina eta lipidoen liseriketan hartzen dute parte.[2]

Pankrea hitza grekozko pánkreas (πάγκρεας) hitzetik dator: [pan- (πᾶ-ν) 'dena', + -kreat- (κρέα-ς) 'mami' + -s].[3]

Kokapena
Abdomen barrunbean pankreak daukan kokapena eta beste organoekiko harremana.

Pankreak aurrealdetik urdaila du, eta bi organoen artean omentu poltsa txikia dagoenez, peritoneoz atzeko egitura izango da pankrea gehienbat (buztana salbuespen bakarra izanik). Horrez gain, duodenoak pankrea burua inguratuko du, eta pankrearen aurpegi dortsalean edo atzealdeko aurpegian, aorta arteria, beheko kaba zaina, eta diafragmaren gerri-aldeko atala daude. Atzealdetik, ezker giltzurrun eta giltzurrun gaineko guruinekin harremanduko da ere. Gainera, hasieran, pankrearen atzealdean geldituko dira enbor zeliakoa eta odol-hodi mesenterikoak, nahiz eta gero pankrea, odol-hodi mesenterikoen atzealdera pasatuko den. Horrez gain, pankrearen buztana, bareraino hedatuko da.[4]

Egitura

Pankrearen egituran zenbait atal eta konduktu desberdin bereiz daitezke:

Burua

Pankrearen atalik zabalena izango da. Bere posizioari dagokionez, duodenoaren bigarren eta hirugarren herenak osatzen duten hutsunean edo espazioan kokatzen da. Hortaz gain, duodenoaren atal hauek pankrearen buruko aurre aurpegia estaliko dute, pareten arteko atxikidura txiki bat egonik. Buruaren azpialdean gako itxurako luzakin bat egongo da pankrearen gantxo edo processus uncinatus[2] bezala ezagutzen dena. Honek ezker, atze eta beheranzko norabidea izango du honen gainetik igaroko dira goi mesenteriko arteria eta zainak. Periotoneoaren atzeko atala[5] izango da, honek bere aurre pareta soilik estaltzen baitu.

Pankrearen atalak: 1.Pankrearen burua. 2.Pankrearen gantxoa. 3.Goi mesenterio odol hodiak. 5.Pankrearen gorputza. 8.Wirsung hodia. 10.Pankrearen iduna. 11.Pankrearen buztana.

Iduna

Buruaren jarraipena den pankrearen atal estua. Bere atze aurpegian goi arteria mesenteriko odol hodiek izango dute dreinatzea beheko kaba zainean (zainek) edo jatorria abdomen aortan (arteriek). Urdailaren piloroaren[5] mailan aurkituko da eta peritoneo atzekoa izango da.

Gorputza

Idunaren jarraian, ezkerreko norabidea hartuz, epigastrioan zeharka luzatzen den atala izango da. Pankrearen zatirik luzeena da, L I/II[1] mailan kokatzen dena. Atzekaldetik, abdomen aortarekin, diafragmaren ezkerreko zutabearekin, ezkerreko giltzurrun gaineko guruinarekin, ezker giltzurrunarekin, ezkerreko giltzurrun zainarekin eta bare arteria eta zainarekin erlazionatzen da. Aurrekaldetik aldiz, peritoneo eta urdailarekin.[5] Honen ondorioz, peritoneo atzeko zatia izango da.

Buztana

Ezker hipokondrioraino luzatu egiten den pankrearen muturreko atala izango da, nahiko puntazorrotza. Goranzko norabidea du eta kolonaren ezkerreko angeluarekin eta barearekin erlazionatu egiten da.[2] Hain zuzen ere, barearen hiloraino luzatu daiteke, bertan bare-giltzurrunetako lotailua [1] aurkituko delarik (lotailu hau baretik giltzurrunetara luzatzeaz gain, diafragma eta pankrearen buztarera ere ailegatuko da). Lotailu hau peritoneozkoa izanik, pankrearen buztana peritoneo barnekoa [5] kontsideratzen da.

Konduktuak

Pankrean bi konduktu nagusi aurkituko dira, funtzio exokrinoa bete egingo dutenak:

  • Wirsung hodia edo nagusia: pankrearen buztanetik eskumarantz hedatu egiten den hodia izango da. Burura ailegatzean beherantz joko du, koledokoarekin elkartuz duodenoaren papila nagusian edo Vater papilan[6] aurretik. Koledokoarekin elkartzerakoan eta papila nagusiaren aurretik, Oddi-ren esfinterra eratuko dute bi hodiek.
  • Santorini hodia edo txikia: pankrearen buruaren goialdean kokatu egiten da, idunetik duodenoaren papila txikiraino[6] luzatu egiten dena. Orokorrean, idun mailan Wirsung hodiarekin elkartu ohi da. Inkonstantea da: ez da pertsona guztietan garatzen.

Enbriologia
Pankrearen garapen enbrionarioa.

Pankrearen garapen enbriologikoa 4-7.aste bitartean ematen da batez ere. Hasieran pankrea bi egitura dira duodenotik sortuak:

  • Pankreas dortsala (kimu handiena) : duodenoaren beste paretatik aterako da. Hemendik Santorini hodia aterako da.[7]

Enbrioi garaian duodenotik garatuko denez, berarekin batera biratzen du 90º eta atzekaldera pasako da, erretroperitoneala bihurtuz. Biraketa honetan pankreas bentralak dortsalak baino gehiago biratuko du, dortsalaren azpikaldean geratuz. Orduan, pankreasaren kimu biek bat egingo dute pankreas bakarra eratzeko. Hala ere, pankreas batuaren behekaldean pankreas bentralaren arrasto bat geratuko da, prozesu unziformea edo “uncus”[7] deritzona.

Biraketaren ondorioz kimuak batu ez ezik, bi pankreasen hodiak (Santorini eta Wirsung) gurutzatu egingo dira. Bi hodi hauek duodenoan drainatuko dute, eta haien etorrerak duodenoaren mukosan toles biribil moduan ikusiko dira:

  • Wirsung hodiaren eta koledoko hodiaren etorrera batera bukatuko da duodenoaren karunkulu nagusian/ papila nagusian/ Vater-en anpuluan.[7] Wirsung eta koledokoa (behazunaren garraiorako hodia) hodi nagusi gisa geratuko dira, beraz, pankreasaren eta koledokoaren jariapena batera bukatuko dira.
  • Santorini hodiaren etorrera karunkulu txikian/ papila txikian bukatuko du. Hau karunkulu nagusia baino 2cm gorago dago ggb. Santorini hodi laguntzaile[7] edo osagarri gisa geratuko da.

Histologia

Pankrea guruin berezia da: mistoa deritzogu, digestio funtzioa duen atal exokrinoa eta funtzio metabolikoa duen atal endokrinoa dituelako.

Atal exokrinoa

Azino pankreatikoz osatuta dago. Azinoak egitura histologiko esferiko eta hutsak dira. Zelulen elkarketak dira, eta pankrea-azidoa sintetizatzeaz arduratzen dira. Bi zelula mota bereiz ditzakegu jariatzen dituzten substantzien arabera: zelula azinarrak eta zelula zentroazinarrak.

  • Zelula azinarrak: pankrea-azidoaren konponente entzimatiko edo proteikoa sintetizatzeaz arduratzen dira. Besteak beste amilasa pankreatikoa, lipasa pankreatikoa, kolesterol esterasa pankreatikoa, erribonukleasa eta desoxirribonukleasa.
  • Zelula zentroazinarrak: pankrea-azidoaren konponente akuosoa sintetizatzeaz arduratzen dira. Konponente akuoso hau oso aberatsa da bikarbonatoan eta tanpoi gisa jokatzen du, duodenoko eduki azidoa neutralizatuz. [8]

Atal endokrinoa
Pankrearen atal exokrinoa (periferian, basofiloago) eta Langerhans-en irlatxoak (zentraldean, azidofiloagoak).

Langerhans-en irlatxoek osatzen dute. Hormona jariatzaileak diren zelulek osatutako pilaketak dira. Irlatxoetan funtzio desberdinak dituzten zelula mota desberdinak aurkitu ditzakegu.

  • Alfa zelulak: glukagoia sintetizatzen eta askatzen dute. Glukagoiak glukosaren askapena eragiten du gibeletik; izan ere, gibelak glukogenoa gordetzen du hepatozitoetan eta gluzemia (odoleko glukosa maila) igotzea behar denean, pankrearen eraginagatik askatu egiten da odolerantz. Zelula hauek Langerhans irlatxoen %10-20 osatzen dute, eta periferian kokatzen dira.
  • Beta zelulak: intsulina sintetizatzen eta askatzen dute. Intsulina, berriz, odoleko glukosa maila erregulatzeaz arduratzen da; zelulen glukosa erabilera errazten du, eta soberan dagoena gibeleko hepatozitoetan metatzea eragiten du.
  • Delta zelulak: D eta D1. D zelulek somatostatina sintetizatzen dute. Digestio aparatuaren eta behazun-xixkuaren muskulu leunaren uzkurketak inhibitzen ditu digestioa amaitu denean eta glukogenolisia induzitzen du, beste funtzioen artean. D1 zelulek hesteko peptido hodi eraginkorra sintetizatzen dute. Honen funtzioak glukogenolisia eta hipergluzemia induzitzea, heste-mugimenduen erregulazioa eta hesteko epitelio zilindrikoaren elektrolito eta ur jariaketa kontrolatzea dira.
  • Epsilon zelulak. grelina sintetizatzen dute. Hormona hau gose-sentsazioa induzitzeaz arduratzen da.
  • PP zelulak: pankrearen jariapen exokrinoa kontrolatzen eta erregulatzen duen polipeptidoa sintetizatzen eta jariatzen dute. [8]

Bariazio anatomikoak
Pankreas divisumaren erresonantzia magnetikoa (RM): a) Besikula biliarra. b) Koledokoa. c) Santorini hodia. d) Wirsung hodia. e) Giltzurruna.

Pankrearen garapen enbrionarioan gertatzen diren aldaketen ondorioz, hainbat bariazio daude. Horrez gaink, adinarekin ere pankrearen pisua eta tamaina biziki murrizten da, baita ehunaren fibrosia ere.[9]

Bariazio anatomiko nagusien artean, honako hauek bereiz ditzakegu:

  • Pankreas divisum: ohikoena da (populazioaren % 5-10ri dagokio).[10] Garapeneko kimu dortsal eta bentralak modu egokian ez migratu eta ez fusionatzean[11] gertatzen da. Horrek, konduktu osagarri eta nagusiaren arteko komunikazio eza dakar, azido pankreatiko gehiena duodenoko papila txikian[11] dreinatzen da. Orokorrean asintomatikoa da.
  • Pankreas anularra: malformazio arraroa[12] da. Kasu horretan, ehun pankreatikoak beheranzko duodenoa inguratu egiten du. Asintomatikoa izaten den arren, duodenoaren estenosia[12] eragin dezake: gaixoek nauseak edo gomitolarriak izaten dituzt.
  • Ehun pankreatiko ektopikoa: ehun pankreatikoa bere kokapen anatomikotik kanpo agertzen da: kasuen % 70ean[13] urdailaren piloro inguruan dago. Gehienak sintomarik izan ez arren, pankreatitisa edo pankreako minbizia eragin dezake.[13]

Odoleztapena eta linfa itzulera
1.Enbor zeliakoa 2.Abdomen aorta 3.Bare-arteria 4.Urdaila 5.Barea 6.Pankrea edo area 7.Goiko arteria mesenterikoa 8.Duodenoa 9.Pankrearen burua 10.Porta zaina

Irrigazioa

Pankrearen odoleztapena enbor zeliakoak eta goiko mesenterio arteriak egiten dute.

Pankrearen buruaren odoleztapena

Pankrearen buruaren odoleztapena pankrea-duodenoetako goiko eta beheko arteriek egiten dute[14].

  • Pankrea-duodenoetako goiko aurre eta atzeko arteriak: enbor zeliakoko gibel arteria batuaren adar urdail-duodenotako arteriatik sortzen dira eta pankrearen buruaren goialdea irrigatzen dute.
  • Pankrea-duodenoetako beheko aurre eta atzeko arteriak: goiko mesenterio arteriaren lehengo adarrak dira. Arteriok pankrea buruaren behealdea odoleztatzeaz arduratzen dira.

Pankrea-duodenoetako goiko eta beheko aurreko adarrak anastomosatu eta aurreko pankrea-duodenoetako arkua osatzen dute pankrea buruaren aurrealdean odoleztatuz. Bestalde, pankrea duodenoetako goiko eta beheko atzeko adarrak pankrea buruaren atzean anastomosatzen dira atzeko pankrea-duodenoetako arkua osatuz.

Pankrearen idunaren, gorputzaren eta buztanaren odoleztapena

Pankrearen iduna gorputza eta buztana enbor zeliakotik ateratzen den bare-arteriaren adarren bidez odoleztatuak dira[14].

  • Bizkarraldeko pankrea arteria: pankrearen iduneko bizkarraldea odoleztatzen du. Pankrearen beheko ertza baino lehenago adar bitan banatzen da:
    • Eskuineko adarra: pankrea-duodenoetako goiko aurreko arteriekin anastomasatzen da.
    • Ezkerreko adarra: pankrea arteria nagusiaren eskuineko adarrekin anastomosatzen da.
  • Pankrea arteria nagusia: bare-arteriaren luzerako erdiko puntuan sortzen da eta pankrearen gorputza irrigatzen du. Hori ere beheko ertzetik gertu bitan banatzen da:
    • Eskuineko adarra.
    • Ezkerreko adarra: pankrearen buztan aldeko arteriarekin anastomosatzen da.
  • Pankrearen buztan aldeko arteria: arearen buztana edo urruneko eremua odoleztatzeaz arduratzen da.
  • Beheko pankrea arteria: pankrearen beheko ertzean aurreko hiru arterien batuketatik sortzen da eta beheko eremu hori odoleztatzen du.
    Pankrearen itzulera benosoa.

Itzulera benosoa edo zain itzulera

Pankrearen itzulera benosoari dagokionez, arearen iduna gorputza eta buztaneko odola pankrea zainei esker arearen gaineko bare-zainetan drainatzen da[15]. Bestalde, pankrea buruko odola goiko mesenterio zainera bideratzen da, pankrea-duodenoetako zainen bidez[14]. Azkenik, bare-zainak eta goiko mesenterio zainak beheko mesenterio zainarekin bat egiten dute porta zaina osatuz. Azken hori gibeletik igaro ondoren, gibel-zainen bidez beheko kaba zainera bideratzen da.

Pankrearen gorputz eta buztaneko linfa itzulera

Arearen gorputzeko eta buztaneko linfa bare-pankreatako noduluetan (bare arteriaren alboan kokatuta) drainatzen da. Hala ere, eremu horretako hodi linfatiko batzuk zuzenean nodulu preaortikoetan drainatzen dute linfa[16].

Pankrearen buru eta iduneko linfa itzulera

Arearen buru eta iduneko hodi linfatikoak modu zabalago batean pankrea-duodenotako arteriaren, goiko arteria mesenterikoaren eta gibel arteriaren inguruan kokatutako noduluetan drainatzen dute. Gainera, beste hodi batzuek nodulu preaortiko eta nodulu zeliakoetan ere drainatzen dute linfa[16].

Inerbazioa
Nerbio sistema autonomoa: urdinez sistema parasinpatikoa eta gorriz sinpatikoa. Pankreasaren inerbazio parasinpatikoa X nerbio pare kranealaren eta sinpatikoa nerbio esplakniko nagusi eta txikiaren bidez.

Inerbazioari dagokionez, pankreak nerbio-sistema autonomoaren inerbazioa jasotzen du.

Inerbazio sinpatikoa

Torax nerbio esplakniko nagusiaren (T5-T9) eta txikiaren (T10-T11) bitartez egiten da. Nerbio horien lehen neuronak bizkar-muinaren alboko adarrean daude. Axoiak bizkar-muinaren aurreko errotik bizkar-nerbioetara igarotzen dira. Ondoren, bizkar nerbioetatik aldentzen dira eta komunikatze-adar zuria eratu eta alboko kateko gongoiletara iristen dira. Haietan ez dute sinapsirik egiten, eta jarraian, erdiguneko gongoiletara bideratzen dira. Plexu zeliakora iritsi , eta gongoil zeliako eta goiko-mesenterio gongoiletan sinapsia egiten dute[14]. Sinapsi osteko zuntzek pankrea-odol-hodien, batez ere urdail-duodenoetako arteriatik sortutakoen adarrak jarraitzen dituzte.

Inerbazio parasinpatikoa

Inerbazio parasinpatikoa Vagus nerbioaren bidez egiten da.

Lehen neuronak nerbio bagoaren bizkarraldeko nukleoetan daude, erraboilaren parean. Nukleo haietatik, sinapsi aurreko zuntzak sortzen dira, nerbio esplaknikoen ibilbidea jarraituz, aorta aurreko plexuetara iritsten dira, nahiz eta hor sinpasia ez egin. Sinapsia pankreak dituen barruko gongoiletan egiten dute. Hainbat motatako pankrea gongoilak ditugu:

  • Goiko gongoil pankreatikoak
  • Beheko gongoil pankreatikoak
  • Gongoil espleknikoak
  • Gongoil pankreaduodenalak

Hortik sinapsi osteko zuntzak ateratzen dira. Horiek arteriolen ibilbidea jarraituz acini eta irlatxoetarantz heltzen dira, pankrearen sekrezio funtzioan parte hartzeko.

Inerbazio sentikorra

Inerbazio sentikorraren arduradunak nerbio esplaknikoak izango dira. Hauek sinpatiko nerbio esplaknikoen barrutik bideratuko dira, baina kontrako noranzkoan. Minaren sentsibilitatea hartzeaz arduratzen dira. Askotan pankreako mina gerrikoa balitz bezala nabaritzen da epigastrioa, hipokondrio biak eta bizkarra hartuta.

Patologia

Hainbat patologia lotzen dira pankrearekin:

Pankreatitis
Behazun-harrien ondoriozko pankreatitisa.

Pankreatitisa pankrearen hantura edo inflamazioa da. Pankreatitisak bat-bateko agerpena duenean eta egun batzuetako iraupena duenean, pankreatitis akutua da. Aldiz, urte askotan zehar agertzen denean eta mina iraunkorra denean, pankreatitis kronikoa da. Pankreatitis kasu arinak inolako tratamenduren beharrik gabe joan daitezke, baina kasu larriek heriotza ekar dezakete.[17] Kasu arin zein larriek ospitalizazio beharra izaten dute gehienetan.

Pankreatitis akutuaren kausa nagusiak alkoholaren gehiegizko kontsumoa eta behazun-harriak dira. Behazun-harriak behazun-xixkuan gertatzen diren materia solidoaren (kolesterolez osatutako kristalak batez ere) metaketak dira.[18]

Sintoma nagusia abdomeneko min bizia da, gerriko baten modura sentitua, epigastrio, bi hipokondrio eta bizkarrean zehar.

Odol-analisiak eta irudi bidezko diagnostiko probak (Tomografia Axiala adibidez), diagnostikoa egiteko lagungarriak izan daitezke.[19]

Pankreako minbizia

Minbizia prankreatikoen artean ohikoena, adenokartzinoma pankreatikoa da. Orokorrean, oso tratamendu konplikatua dute, izan ere, normalean, kirurgiara aplikatu ahal izateko bereanduegi harrapatzen dira, eta hori da sendatzeko tratamendu bakarra. Pankrea minbizia ez da ohikoa 40 urte baino gutxiagoko pertsonetan eta batazbesteko diagnosi adina 71 urtekoa da. Minbizi hau pairatzeko arrisku faktoreak, pankreatitis kronikoa, adin nagusikoa izatea, erretzea, obesitatea, diabetesa eta hainbat ezaugarri genetiko (1 motako neoplasia endokrino anizkoitza, herentziazko poliposi gabeko kolon minbizia, eta nerbio sistema displasikoa dira horietako batzuk) dira. Kasuen % 25 tabakoa erretzearekin lotuta daude eta % 5-10 heredaturiko geneen ondorio dira.[20]

Diabetes mellitus

Diabetes mellitusa pankrea intsulina nahikoa ekoizteko gai ez denean, edo zelulek intsulinaren estimuluarekiko erantzuten ez dutenean intsulinak funtzioa bete ezin duenean sortzen den gaixotasuna da. Bi mota nagusi daude:

  • 1 motako diabetes mellitusa: gaixotasun autoinmunea. Normalean, 35 urte izan aurretiko diagnostikoa egiten da, baina edozein adinetan aurkez daiteke. Intsulina ekoizteaz arduratzen diren zelulak (β-zelulak) suntsitzen dira eta, horren ondorioz, ez da intsulina gehiago ekoizten.
  • 2 motako diabetes mellitusa: pazientearen bizitza erdialderantz (40 urte baino gehiago) diagnostikatzen da normalean, nahiz eta gazteetan kasuak dauden ere. Zelulek (gibel eta giharretako zelulek batez ere) intsulinaren eraginarekiko erresistentzia garatzen dute progresiboki, eta intsulinak jada ez du eraginik izango.[21]

Horrez gain, diabetes gestazionala eta induzitutako diabetesak ere ezagutzen dira.

Erreferentziak
  1. Schünke, Michael. (<2011>). Prometheus texto y atlas de anatomía. (2ª ed., mejorada y amp. argitaraldia) Médica Panamericana ISBN 978-84-7903-980-6. PMC 434127564. (Noiz kontsultatua: 2020-11-14).
  2. Gray's anatomy : the anatomical basis of clinical practice. (40th ed., anniversary ed. argitaraldia) Churchill Livingstone/Elsevier 2008 ISBN 978-0-443-06684-9. PMC 213447727. (Noiz kontsultatua: 2020-11-14).
  3. (Gaztelaniaz) «Dicciomed: Diccionario médico-biológico, histórico y etimológico» dicciomed.usal.es (Noiz kontsultatua: 2020-11-14).
  4. (Gaztelaniaz) Muñoz, Amat. (1991). Anatomía Humana Funcional y aplicativa (4ª edición). ESPAXS, 998-1003 or. ISBN 84.7179.214.1..
  5. (Gaztelaniaz) Spalteholz, Werner. (1959). Atlas de Anatomía Humana (2º edición). Barcelona: Editorial Labor, S.A. (argitaratze data: 1944).
  6. (Gaztelaniaz) ANATOMÍA DE PÁNCREAS - Diplomadomedico.com. 2015-09-14 (Noiz kontsultatua: 2020-11-16).
  7. Sadler, T. W. (Thomas W.). (2006). Langman's medical embryology.. (10th ed.. argitaraldia) Lippincott Williams & Wilkins ISBN 0-7817-9485-4. PMC 62302298. (Noiz kontsultatua: 2020-11-26).
  8. (Ingelesez) Pancreas. 2020-11-04 (Noiz kontsultatua: 2020-11-28).
  9. (Gaztelaniaz) «Efectos del envejecimiento sobre el aparato digestivo - Trastornos gastrointestinales» Manual MSD versión para público general (Noiz kontsultatua: 2020-11-16).
  10. «Páncreas divisum. Diccionario médico. Clínica Universidad de Navarra.» www.cun.es (Noiz kontsultatua: 2020-11-16).
  11. Nadia Rojas. VARIANTES ANATÓMICAS PANCREÁTICAS Y ANOMALÍAS CONGÉNITAS. (Noiz kontsultatua: 2020-11-16).
  12. (Gaztelaniaz) «Páncreas anular: MedlinePlus enciclopedia médica illustración» medlineplus.gov (Noiz kontsultatua: 2020-11-16).
  13. (Gaztelaniaz) Salceda-Otero, J. C.; Duarte, J. E.; Sabbagh, L.. (2011-01-01). «Páncreas ectópico gástrico de infrecuente localización en la muscularis de la mucosa» Revista de Gastroenterología de México 76 (1): 73–78. ISSN 0375-0906. (Noiz kontsultatua: 2020-11-16).
  14. García Porrero, Juan A.,. Anatomía humana. (2.ª edición. argitaraldia) ISBN 978-84-9110-210-6. PMC 1151086219. (Noiz kontsultatua: 2020-11-20).
  15. Frick, Hans.. (1981). Manual de anatomía humana. II, Cabeza, cuello, vísceras, sistema nervioso. Omega ISBN 84-282-0651-1. PMC 911391998. (Noiz kontsultatua: 2020-11-20).
  16. Pró, Eduardo Adrián.. (2012). Anatomía clínica. Médica Panamericana ISBN 978-950-06-0123-8. PMC 851822792. (Noiz kontsultatua: 2020-11-20).
  17. «Pancreatitis - Síntomas y causas - Mayo Clinic» www.mayoclinic.org (Noiz kontsultatua: 2020-11-14).
  18. (Gaztelaniaz) «Cálculos biliares - Trastornos del hígado y de la vesícula biliar» Manual MSD versión para público general (Noiz kontsultatua: 2020-11-14).
  19. (Gaztelaniaz) «Pancreatitis aguda - Trastornos gastrointestinales» Manual MSD versión para público general (Noiz kontsultatua: 2020-11-14).
  20. (Ingelesez) Pancreas. 2020-11-04 (Noiz kontsultatua: 2020-11-14).
  21. (Gaztelaniaz) Administrator. «Diabetes mellitus» Fundación Española del Corazón (Noiz kontsultatua: 2020-11-14).

Kanpo estekak
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.