Palestinako Estatuaren lege-egoera

Palestinako Askapenerako Erakundea (PAE) «Palestinako herriaren legezko ordezkari bakarra» zela onartu zuen Nazio Batuen Batzar Nagusiak, Palestinaren auziari buruzko gai guztietan eskuduna, eta Palestinako herriak independentzia eta burujabetasun nazionalerako duen eskubideaz gain, Nazio Batuen Batzar Nagusian behatzaile izaera eman zion.[7] 2011ko azaroaren erdialdean, PAEk eskaera ofizial bat aurkeztu zuen Nazio Batuetako eskubide osoko kide izateko.[8] Eskaerak aurrera egin ahal izateko, Nazio Batuen Segurtasun Kontseiluak onartu behar zuen, eta bi hereneko gehiengoa lortu Nazio Batuen Batzar Nagusian. Alabaina, Segurtasun Kontseiluko kideen batzordea blokeatu egin zen, eta «ezin izan zion aho batez Segurtasun Kontseiluari gomendiorik egin».[9] Zazpi asteko bileren ostean, txosten bat eman zuen, Kontseiluko kideen arteko desadostasun ugari erakusten zituena, Nazio Batuen Gutunean herrialde kideentzat ezarritako baldintzak Palestinak betetzen ote zituen zehazteko garaian.[10] Kide oso izateko eskaera bertan behera gelditu zenez, PAEk urrats bat gehiago eman nahi izan zuen, «erakunde behatzaile» izatetik «estatu ez-kide behatzaile» izatera iristeko. 2012ko azaroan, Nazio Batuen Batzar Nagusiak onartu zuen Palestina Nazio Batuen Erakundearen sistemaren barruan «estatu ez-kide behatzaile» gisa, eta PAE berretsi zuen Palestinako herriaren ordezkari gisa.[11] Erabaki harri erantzunez, Israelek erronka egin zion NBEri, Zisjordaniako lurralde okupatuetan hiru mila etxebizitza gehiago eraikitzeko plan batekin.[12]

Nazio Batuen Gutunak mehatxutik edo indarraren erabileratik babesten du edozein estaturen lurralde osotasuna edo independentzia politikoa. Philip Jessup diplomatiko eta jurista Ameriketako Estatu Batuen ordezkari izan zen Nazio Batuen aurrean, eta Nazioarteko Justizia Auzitegiko epailea. Israel Nazio Batuen kide izateko eskaerari buruz Segurtasun Kontseiluak egindako entzunaldietan, hau esan zuen:

Estatu askok onartu dute Palestinako Estatua 1988az geroztik. Nazioarteko ohiturazko zuzenbidearen printzipioen arabera, gobernu bat beste gobernu batek aintzat hartzen duenean, onarpena atzeraeraginezkoa da eta aintzat hartutako gobernuaren ekintza eta jokabide guztiak baliozkotzen ditu, sortu zenetik.[14]

Stefan Talmon[15] Nazioarteko Zuzenbide Publikoko irakaslearen iritziz, herrialde askok politika formal bat daukate estatuak aintzat hartzeko, ez haien gobernuak. Praktikan, ez dute aitorpen formalik egiten. Zenbait adibide izan daitezke, besteak beste, Estatu Batuen onarpen politikari eta praktikari buruzko txosten bat, 1981eko irailaren 25ekoa, non esaten baitzen onarpena inplizituki egingo zuela Estatu Batuek gobernu berriei zegokienez.[16] Herrialde askok adierazi dute Palestinako Estatuarekin harremanak hasteko asmoa dutela. Estatu Batuek formalki onartu zituzten Zisjordania eta Gazako zerrenda «helburu politiko, ekonomiko, legal eta bestelakoetarako eremu» gisa 1997an, Palestinar Aginte Nazionalak hala eskatuta. Une hartan, Estatu Batuetako gobernuaren Federal Register edo egunkari ofizialean argitaratutako oharren bidez eman zuen horren berri.[17] Estatu Batuen gobernuaren USAID Zisjordania/Gaza[18] ekimenaren ardura da demokrazia, gobernantza, baliabide eta azpiegitura arloetan «estatua eraikitzeko» tresnak eskaintzea. USAIDen eginkizunetako bat da, hain zuzen ere, «[Madrilgo] Laukotearen Ibilbide Orria ezartzeko laguntza malgu eta diskretua ematea».[19] Plan hori nazioartean babestuta dago, eta Zisjordanian nahiz Gazan palestinar estatu bideragarri bat garatzea eskatzen du. Europar Batasunak (EB) antzeko kanpo harremanetarako programak ezarri ditu Palestinako Agintaritzarekin.[20]

Langa ate bat Bil'inen, Zisjordanian, 2006

1967tik aurrera, zenbait argudio juridiko aurkeztu ziren, palestinarrek autodeterminaziorako eta estatu izateko duten eskubidea gutxiesteko. Oro har, argudiatzen zuten Palestina legezko burujabetzarik gabeko lurralde bat zela, eta Israelgo gobernuaren asmoen alde egiten zuten, Palestinako Mandatuaren gainerako lurraldeak eskuratzeko.[21][22]

Gershom Gorenberg historialari eta kazetariak esan izan du, baina, ikuspegi horiek guztiz xelebreak direla, israeldar kokalekuen aldeko komunitateetatik kanpo. Haren iritziz, nahiz eta Israelgo gobernuak atzerrian harreman publikoetarako erabili dituen, jarrera guztiz desberdinak hartzen ditu Israelgo Auzitegi Gorenean legezko kasu benetakoak eztabaidatzen direnean. 2005ean, Israelek erabaki zuen Gazako zerrendako kokaleku guztiak eraistea eta beste lau Zisjordanian. Gorenbergen arabera, gobernuaren erabakia kolonoek inpugnatu zuten Auzitegi Gorenean, eta gobernuak irabazi egin zuen kasua, esanez kokalekuak «lurralde beligerante» estatutu juridikoa zuen lurraldean zeudela. Gobernuak argudiatu zuen kolonoek jakin behar zutela kokalekuak aldi baterako baino ez zirela.[23]

Israelgo Auzitegi Gorenak, Justiziako Auzitegi Nagusi gisa, Gazako aldebakarreko erretiratzearekin lotutako kasu baten epaian hala azaldu zuen: «Judea eta Samaria eskualdeak Israelgo Estatuak bere mendean ditu gerra okupazio baten bitartez. Estatuak eremu horretan duen beso luzea aginte militarra da. Ez du burujabetzarik gerra bidez okupatutako lurraldean. Haren boterea bermatzen du gerra-garaiko okupazioari buruzko nazioarteko zuzenbide publikoak. Iritzi horren esanahi juridikoa bikoitza da: lehenik, Israelgo zuzenbidea ez da eremu horietan aplikatzen, ez baitira Israel barrura "atxikiak" izan; bigarrenik, eremu horietan aplikatzen den araubide juridikoa nazioarteko zuzenbide publikoak zehazten du, gerra garaiko okupazioari dagokionez».[24]

Auzitegiak azaldu zuen Gazako israeldar gehienak ez zirela lurren jabe, bertan eraikuntzak altxa zituztenean. «Aginte militarraren edo haren izenean diharduten pertsonen bitartez eskuratu zituzten eskubideak. Ez aginte militarra, ez haren izenean dihardutenak ez dira lurren jabe, eta ezin dituzte eskubideak eskualdatu, jabe direnen ordez. Israeldarrek pribatuak ez diren lurretan ("estatuko lurrak") eraiki zituztenez etxeak eta aktiboak, lur horiek ez dira aginte militarrarenak. Haren agintaritza Hagako Arauetako 55. artikuluan definituta dago. [...] Israelgo estatuak [...] estatuaren jabetzaren administratzaile eta haren gozamen eskubidedun gisa jarduten du».[25]

Palestinar lurraldeak, 1967 baino lehenago eta Osloko Itunaren ostean.

Ameriketako Estatu Batuetako Estatu Sailaren Nazioarteko Zuzenbideko Bildumaren arabera, Lausanako Hitzarmenaren terminoek aurreikusten zuten estatuen oinordekotza printzipioak aplikatzea A motako mandatuetan. 1919ko Versaillesko Itunak behin-behinekoz onartu zituen antzinako otomandar komunitateak nazio burujabe gisa. Halaber, Alemaniari agindu zion antzinako otomandar lurraldeen antolaera onartzeko eta beren mugen barruan ezarritako estatu berriak aintzat hartzeko. Lausanako Hitzarmenak agindu zien lurraldea hartu zuten estatu berriei otomandar zor publikoaren urtekoak ordain zitzatela eta otomandarrek emandako kontzesioen administrazioaren erantzukizuna beren gain har zezatela. Lurraldeon estatutuari buruzko eztabaida Nazioen Ligako kontseiluak izendatutako arbitro batek ebatzi zuen. Erabaki zen Palestina eta Transjordania estatu berriak zirela, gerraosteko itun aplikagarrien arabera sortutakoak. Nazioarteko Justiziako Auzitegi Iraunkorrak Mavrommatis Palestinar Kontzesioez[26] emandako epaian erabaki zuen Palestina otomandar agintariek emandako emakiden oinordeko estatua zela. Palestinako eta Erresuma Batuko auzitegiek erabaki zuten otomandar zerrenda zibilean agertzen ziren jabetzen titulua Palestinako gobernuari laga zitzaiola, oinordeko estatu aliatu gisa.[27]

Nazioarteko Justizia Auzitegiak egindako azterketa juridiko baten arabera, Nazioen Ligako Itunak nazio independente gisa onartu zituen Palestinako Mandatuko erkidegoak behin-behinekoz. Mandatua aldi baterako besterik ez zen izan, mandatupeko lurraldea estatu burujabe bihurtzeko xede eta helburuarekin.[28] Auzitegiak adierazi zuen Berlingo Itunean (1878) agertzen ziren Lur Santuetan sartzeko eta ibiltzeko askatasunari buruzko berme espezifikoak gorde zirela Palestinaren Mandatuaren arabera eta Nazio Batuek 1947an egindako Palestina Banatzeko Planaren kapitulu baten arabera.[29] Irizpen bereizi batean, Higgins epaileak argudiatu zuen Nazio Batuen Segurtasun Kontseiluaren 1967ko 242. Ebazpenetik[30] 2003ko 1515. Ebazpenera[31] bitarte «funtsezko baldintzak» izan direla «Israelek eskubidea duela existitzeko, onartua izateko eta segurtasunerako, eta palestinarrek eskubidea dutela beren lurralderako, autodeterminaziorako eta estatu propioa edukitzeko», gehiago oraindik 1515. ebazpenak babesten zuelarik Madrilgo Laukoteak proposatutako bakerako bide orria, betebehar haiek negoziazioaren bitartez bideratu ahal izateko bitarteko gisa.[32]

Berlingo Itunaren 62. (LXII) artikuluak, 1878ko uztailaren 13koak,[33] erlijio askatasuna eta eskubide zibil eta politikoak aipatzen zituen Otomandar Inperioaren leku guztietan.[34] Bermatzen ziren eskubideak «erlijio eskubide» edo «gutxiengoen eskubide» gisa definitu izan dira maiz. Alabaina, bermatzen zen, orobat, bereizkeria oro debekatzea gai zibil eta politikoetan. Erlijio desberdintasuna ezin zen inola ere pertsonen aurka erabili bazterketa eragiteko, ez eskubide zibil edo politikoen erabileran, ez enplegu, zeregin eta ohore publikoetan onartua izateko edo lanbide zein industria orotan aritzeko, «edozein herritan».

San Remoko konferentziaren ebazpenak (1920) eskubide horiek guztiak babesteko klausula bat jaso zuen. Konferentziak Palestinako Mandatuaren baldintzak onartu zituen, ulertuaz konferentziaren aktan Mandatuko Boterearen berme bat jasotzen zela, Palestinan judu ez ziren komunitateek ordura arte zituzten eskubideak ez zirela bertan behera geldituko.[35] Mesopotamia eta Palestinarako aginduen proiektuak eta gerraosteko bake-itun guztiek gutxiengoak babesteko klausulak zituzten. Eztabaidak izanez gero, Nazioarteko Justiziako Gorte Iraunkorraren nahitaezko jurisdikzioa aipatu zuten aginduek.[36]

• Jacob Robinson aholkulari juridiko bat izan zen Palestinarako Agentzia Judutarraren Nazio Batuen ordezkaritzan, 1947ko Batzar Nagusiaren bilkura aldi berezian.[37] Gobernu sionistari jakinarazi zion behin-behineko estatuak 1947ko azaroaren 29ko ebazpenaren ondorioz jarri zirela indarrean.[38]

• Leslie C. Green legelari adituak azaldu zuenez, «Estatu izaera onartzea irizpen kontu bat da, edozein estatuk erabaki dezake estatu gisa nahi duen edozein erakunde onartzea, lurraldea edo gobernu ezarria edozein delkoa izanda ere».[39]

• Alex Takkenberg Nazio Batuen aholkulari juridikoak idatzi zuenez, «ez dago zalantzarik Palestina izeneko izakia in statu nascendi egoeran dagoela ulertu behar dela, nahiz eta gero eta probabilitate handiagoa dagoen abian den bake prozesuaren amaieran Estatu palestinar bat ezartzeko, goizegi da estatu izaera, nazioarteko zuzenbidean definitzen den bezala, gaur egun (1997ko udaberria) sendo finkatua dagoela ondorioztatzeko».[40] Estatu izateko lau irizpideei dagokienez, 1933ko Montevideoko Hitzarmenean azaldu bezala —hau da, biztanleria iraunkorra, lurralde jakin bat, gobernua eta beste estatu batzuekin harremanak izateko gaitasuna—, Takkenbergek zioen Palestina izeneko erakundeak ez dituela irizpide horiek erabat betetzen.[40]

• Aldiz, John V. Whitbeck[41] Israelekiko negoziazioetan Palestinako taldearen aholkulari izan zenak idatzi zuen: «Palestinako estatua existitzen da», eta, «ohiko irizpide horien [Montevideoko Hitzarmenak ezarritakoak] arabera epaituz gero, Palestinako estatuak gutxienez Israelgo estatuak bezainbesteko oinarri juridiko irmoa du». Gainera, «Palestina estatu izateko eskaerak maila ahula zuela eta, orain gutxi arte, aipatu behar da laugarren irizpidea, "kontrol eraginkorra". Bada, orain palestinar gobernu batek eta legebiltzar batek, demokratikoki hautatuak izan direnak nazioarteko komunitatearen onespen gogotsuarekin, "kontrol eraginkor" bat egiten dute estatuko biztanle gehienak bizi diren palestinar lurraldearen zati batean. Jada ezin da serioski argudiatu Palestinaren izateak laugarren eta azken oztopoan kale egiten duenik».[42]

• Robert Weston Ash irakaslearen iritziz, ordea, Palestinako Agintaritzak Nazioarteko Zigor Auzitegiari aurkeztutako adierazpenaz Quigleyk egindako azterketak ez zituen funtsezko arazo batzuk azaldu. Haren esanetan, britainiarren irteeraren ondoren «Palestinar herriak» berreskuratutako burujabetzak barne hartu behar zituen, berdin-berdin, juduak eta arabiarrak. Iradoki zuen horrek Palestina osoaren errebindikazio bat ezarri zuela, judua zein arabiarra, ezeztatu nahirik Quigley irakaslearen baieztapena, hau da, lurralde hori soilik palestinarrek erreklamatzen dutela. Ashen ustez, Israelgo gizartearen sektore batzuek oraindik «Judea eta Samaria» ikusten dituzte Balfourren deklarazioak juduei agindutako eremu gisa, eta Israelek lurralde horietan duen presentziari ezin zaio aplikatu Genevako Konbentzioa. Yehuda Blum israeldar diplomatikoaren missing reversioner argudioa (Israelek 1968an okupatutako lurraldeetan ez zegoela nori itzuli)[21] eta Eugene Rostow estatubatuar legelariaren baieztapena («Palestinan ezartzeko judu herriaren eskubidea ez da inoiz iraungi Zisjordanian») aipatu zituen. Ashen iritziz, 1995eko Bitarteko Hitzarmenak[43] debeku bat ezarri zien Israeli eta Palestinar Agintaritzari «Zisjordaniaren eta Gazako zerrendaren egoera aldatzen duen edozein urrats hastea edo egitea».[44] Quigleyk azaldu zuenez, Nazioarteko Justizia Auzitegiak «Wall» (Harresia) kasuan Genevako Konbentzioaren aplikagarritasunari buruz ateratako ondorioek behin betiko baztertu zutela, auzi juridiko gisa, missing reversioner argudioa.[45] Nazioarteko Zigor Auzitegiak argudioen laburpen bat argitaratu zuen; horren arabera, zenbaitentzat argi dago Palestinar Aginte Nazionala ezin dela «estatutzat» hartu, baina beste zenbaitentzat Palestina Estatu gisa onartzen dute estatu eta erakunde askok. Auzitegiaren ustez, epaileek Palestinaren aldarrikapenari buruzko behin betiko erabaki bat hartu beharko dute, une egokian.[46][47][48]

• Daniel Benoliel, Ronen Perry eta Nicholas Stephanopoulos,[49] Dore Gold,[50] Malcolm Shaw[51] eta beste aditu batzuen iritziz, Palestinako independentzia aldarrikapena Osloko Itunaren urraketa da.
• Ezbaiak sortu izan dira Palestinar Agintearen eta Israelen arteko lege gatazka dela eta. Israelgo auzitegietan emandako epaiak ezin dira zuzenean exekutatu Palestinar Agintearen auzitegietan.[52] Israelgo Barrutiko Auzitegiak ebatzi zuen Palestinar Aginteak estatu burujabetzat hartzeko irizpideak betetzen zituela.[53] Epaia Israelgo Auzitegi Gorenari bidalita, hark ebatzi zuen Palestinar Agintea ezin dela atzerriko estatu gisa definitu, estatuak onartzea Kanpo Harremanetarako Ministerioaren eskumena baita. Auzitegi Gorenak adierazi zuen Palestinar Aginteari estatuaren immunitatea eman ziezaiokeela ad hoc oinarri batean, inguruabarrek justifikatzen zutenean.[54] Knesset Israelgo Parlamentuak epaileen borondateari ―«estatu izaera onartzea estatuen immunitate arloan»― erantzun zion, neurri bat hartuta «Estatua ez den erakunde politiko» bati burujabetza immunitatea emateko, 2008ko Atzerriko Estatuen Immunitateari buruzko Legearen parte gisa, 20. artikuluan.[55]

• Stefan Talmon irakaslearen iritziz, «nazioarteko zuzenbidean egia da gobernu bat aintzat hartzen dela lurralde baten kontrol eraginkorra egiten duenean, baina hori ez da arau absolutu salbuespenik gabe bat».[56] James Crawford nazioarteko zuzenbideko irakaslearen ikuspegiz, Montevideoko Hitzarmenean ageri diren irizpide nagusien artean egon arren, eraginkortasuna ez da irizpide bakarra, ezta irizpide kritiko bat ere. Horren froga izan daitezke zenbait anexio eta gobernu, lurralde oinarririk ez izan arren onartu izan direnak.[57]

• 2009an, palestinar goi funtzionarioak behar bezalako oinarriak prestatzen hasi ziren Nazio Batuen Segurtasun Kontseiluari Palestinako estatuaren onarpena eskatzeko. Estatu berria 1949ko Lerro Berdean oinarritzea aurreikusten zuen, Israelekin nazioarteko muga batez eta Ekialdeko Jerusalemen hiriburua ezarrita. Planak arabiar estatuen, Errusiaren eta Nazio Batuetako idazkari nagusi Ban Ki-moonen laguntza zuela jakinarazi zen.[58] Idazkari nagusiak 2009an adierazi zuen: «Gaur Israelgo estatua dago, baina Palestinako estatua ez. Ezinbestekoa da Palestinako estatu burujabe bat lortzea. Hori 1967ko lerroetan oinarritu beharko litzateke, lur trukearekin eta errefuxiatuen auziaz adostutako konponbide zuzen batekin».[59] 2010eko urtarrilaren 29an, Salam Fayyad lehen ministroak Nazio Batuetako idazkari nagusiari bidalitako gutunaren kopia bat aurkeztu zuen Nazio Batuen Erakundean. Mahmoud Abbas «Palestinako estatuko presidenteak» emandako dekretuaren berri ematen zuen gutunak, Goldstone txostenaren[60][61] jarraipenaz arduratuko zen batzorde independente bat sortzeaz, 2009ko azaroaren 5eko Batzar Nagusiaren 64/10 ebazpenarekin bat etorriz.[62]

• Paul J.I.M. de Waart nazioarteko legelariren iritziz, Madrilgo Laukoteak, bereziki Estatu Batuak eta Mendebaldeko estatuek, ez dute uste Palestina oraindik estatu bat denik. Haien iritziz, Israelen eta palestinar herriaren arteko aldebiko negoziazioen emaitza izango da Palestinako estatuaren izaera. De Waarten ikuspegiz, ez dira ohartzen nazioarteko zuzenbidearen arabera auzia ez dela, honez gero, Palestinako estatua sortzea, baizik hura aitortzea.[63]

• Ruth Lapidoth israeldar lege adituaren iritziz, palestinarrek estatu izaera aldebakarrez aldarrikatu dute, eta ez dute berriro egin beharrik. «Estatu izaera hori aitortzea egintza politiko bat da, eta estatu bakoitzak bere kabuz erabakitzeko eskubidea du beste estatu bat onartu ala ez».[64]

• Mahmoud Abbas presidentearen ikuspegiz (2009), Palestinako estatua existitzen denez, borroka da estatuaren mugak aitortuak eta onartuak izatea.[65]

• Jerome Segal bake ekintzaileak idatzi izan du Palestina estatu bihurtzeko Salam Fayyaden planari buruz, esanez 1988ko aldarrikapena ez dela inola ere antzinako historia, baizik plan berria kontu handiagoz irakurri beharko litzatekeela, eta 1988ko burujabetza aldarrikapena «Estatu palestinarraren zimenduak» artikulatu zituen oinarritzat hartuz.[66]

• 2010eko irailean, Munduko Bankuak txosten bat argitaratu zuen, esanez Palestinar Agintea etorkizun hurbileko edozein unetan «estatu bihurtzeko posizio egokian» zegoela. Hala ere, txostenak nabarmendu zuen palestinar estatu bat nazioarteko emaileen mende egongo zela, Palestinako ekonomian sektore pribatuaren hazkundea suspertu ezean.[67]

• 2011ko apirilean, Ekialde Hurbileko bake prozesurako Nazio Batuen koordinatzaileak txosten bat argitaratu zuen, Palestinar Agintea goraipatuz, «haren administrazioaren ezaugarriak estatu independente baterako» aski zirela esanez.[68][69] Aurreko astean Nazioarteko Diru Funtsak eta Munduko Bankuak argitaratutako antzeko ebaluazioen oihartzuna jasotzen zuen.[69]

• Palestina Nazio Batuen Erakundean
• Palestinako Herriarekiko Elkartasunaren Nazioarteko Eguna
• Zirjordania
• Gazako zerrenda
• Palestinar Aginte Nazionala

• Argia, Ez gure izenean, Israelen genozidioa Gazan. 2023-11-26
• Ritimo, L’ONU et la question palestinienne. 2022-07-22.