Oztibarre

Oztibarre[1] Nafarroa Behereko eskualde eta ibar bat da.

Oztibarre
 Euskal Herria
Map
Hozta herriko ikuspegia, Beltxu menditik
Administrazioa
Herrialdea Nafarroa Beherea
EskualdeburuaIzura
Herri handienaLarzabale-Arroze-Zibitze
Geografia
Koordenatuak
Azalera158 km²
Garaiera60-1177 metro
Demografia
DentsitateaERROREA: ezin izan da automatikoki kalkulatu, arazoa konpontzeko egin klik hemen biztanle/km²

Eskualdea 10 udalerrik osatzen dute eta lurraldearen hegoaldean dago, Garazi, Arberoa, Amiküze eta Arbaila eskualdetarekin mugitzen.

Bere hiriburua Izura da.

Izena

Toponimoaren okzitanierazko bertsioa Ostabarret da, sarritan vath d'Òsta eran. Frantsesez, Osta barret bertsio homologoa da eta aragoieraz Ostavals eta tierra d'Ostavals.

Duchesne bildumak, Terra Ostabaressü bezala aipatzen du XII. mendean, eta Ostavales bezala 1247an, Terra Hos tebarezio in Navarra izenarekin, 1305eko Nafarroako gutun batean, Ostabarea izenekoan, 1312an, Hosta-Barisium izenekoan, 1351n eta Ostaberesium izenekoan, 1361eko gaskoien roletan.

Bere euskarazko izena Hozta (ibarreko herri bat) eta ibarre ("ibar" edo "haran" behe-nafarreran) hitzen elkarketatik dator. Horrela, Hoztibarre izena sortu zen (Hoztaren -a- letra galdu egin da ibarreren -i- letraren mesedetan), eta, ondoren, h- askatu zen, Oztibarre geratuz.

Okzitanierara egokitzean, fenomeno bitxi bat gertatu zen. Alde batetik, euskarazko prozesu bera errepikatu zen. Horrela, Òstavath izena Òsta (Hozta izena gaskoira egokitzea) eta vath ("ibar" edo "haran" gaskoiz) elkartzetik sortu zen. Hala ere, toponimo hau soilik Hozta udalerriarekin (Òstavath okzitanieraz) lotua geratu zen. Horren arrazoia da, bestalde, Oztibarre euskal izenaren beste egokitzapen bat egin zela. Bere esanahia kontuan hartu gabe, gaskoiek Ostabarret ("Oztabarre" ahoskatua) bezala bereganatu zuten. Horregatik, Òstavath hitza, Hozta herriarentzat baztertua geratu zen, Ostabarret, ibar osoa izendatzen hasi zen bitartean.

Frantsesa ibarrera iritsi zenean, XIX. mendean, frantsesek okzitanierazko toponimoak hartu zituzten (bi hizkuntzetako ahoskera nahiko antzekoa zelako) eta izenak frantses grafiara egokitu zituzten. Horrela, Òstavath herria Ostabat izatera pasa zen frantsesez eta Ostabarret berdin mantendu zen.

Geografia

Fisionomia

Nafarroa Behereko iparraldeko lurrekin alderatuz, lurralde menditsua da, erripe gehiagodun haranez osatua. Hori dela eta artzaintzarako lurralde aproposa da.

Ibarra, mendi nahiko altu batzuk ditu, inguruko beste haran batzuekin alderatuta, Beltxu (1 130 m), Lahondo (1 135 m) edo Zaboze (1 177 m) kasu. Hauek, batez ere, Hozta inguruan daude. Gainontzeko ibarra askoz baxuagoa da, non altuerarik altuenak 500 eta 700 metro artekoak diren. Mendi aipagarri batzuk Pagaburu (545 m), Gazteluzahar (472 m), Orgamendi (639 m) edo Gaintzabala (531 m) dira.

Historia

XI. mendearen amaieran, Gendule V.a Bearnokoak, Bearneko bizkondeak, Amiküze inbaditu zuen eta konkistatzen saiatu zen. Hamar urte beranduago, Gaston IV.a Biarnokoak Akizeko lurrak okupatzen ditu, hauen jabe, 1105ean bihurtu zelarik. AmikUze eta Oztibarre lurraldeak Bearneko jurisdikzioan egongo dira 1134 arte. 1195ean Arnaldo Raimundo II.aren eskuetara pasa zen, Tartaxeko bizkondea, Orthezeren truke, Bearneko bizkondeari eman ziona, Gendule VI. Bearnokoa. Antso VII.a Nafarroakoa omentzen du eta, horrela, Mendiatzeko merindadea ezartzen da.

1247ko azaroaren 22an, Raimundo Arnauld Tartaxekoak Nafarroako erregeari omenaldia egin zion Vièlanava eta Amiküze eta Oztibarre lurraldeengatik. Arnaud Lüküzekoa beste horrenbeste egin zion Antso VII.a Nafarroakoari, 1228ko uztailean, Oztibarreko lurretik. 1319an, Amiküze eta Oztibarre, Amaneo Albretekoa, Tartaxeko bizkondea, omendu zituen. 1326an, Gitarte Tartaxekoak Karlos II.a Burusoilaren aurrean egin zuen; hiru urte geroago, Filipe III.a Nafarroakoak. 1383an, Karlos II.a Nafarroakoak Oztibarre hartu zuen berriro, Lüküzeko jaunarekin.

1512an gaztelarrek Nafarroa konkistatu zutenean, Joanes III.a Nafarroakoa tronutik kendutako errege nafarrak porrot egin zuen urte berean egin zuen erresuma birkonkistatzeko ahaleginean. 1516ko martxoan Joanes III.a Nafarroakoak birkonkista saiakera berri bat proiektatu zuen, eta Oztibarreko biztanleek, gaztelarrekin hautsiz, haiei harrera egiteko erregutu zioten, bere obedientziara itzultzea erabaki baitzuten.

Osaketa

10 udalerrietan 16 herriak osatzen dute eskualdea: 1 690 biztanle eta 158,08 kilometro koadro.

Herria Udalerria INSEE kodea Herritarra Azalera
(km²)		 Biztanleria
(2018)		 Dentsitatea
(bizt/km²)
Arhantsusi Arhantsusi 64045 arhantsusiar, arhantsusitar 5,35 74 12,9
Bunuze Bunuze 64150 bunuztar 6,60 129 23,18
Donaixti Donaixti-Ibarre 64487 donaixtiar 30,03 215 7,76
Ibarre ibartar
Hozta Hozta 64265 hoztar 17,08 87 4,63
Ibarrola Ibarrola 64267 ibarrolar 21,83 79 3,61
Izura Izura-Azme 64437 izuratar 15,26 194 13,17
Azme azmetar
Jutsi Jutsi 64285 jutsiar 15,17 208 13,38
Behaune Landibarre 64313 behaundar 28,68 279 10,33
Donamarti donamartitar
Jondohozti jondohoztitar
Azkonbegi azkonbegitar
Larzabale Larzabale-Arroze-Zibitze 64314 larzabaldar 18,08 425 22,35
Arroze arroztar
Zibitze zibiztar
Pagola[oh 1] Pagola 64120 pagolar 15,90 260 17,86

Pagolaren kasuan, nahiz eta bere lurren zati bat Oztibarrenak izan, Pagola herria Zuberotar Arbaila eskualdekoa da.

Ekonomia

Pirinioetako ekoizpen tradizionalean oinarritutako ekonomia. Nekazaritza urria. Hazkuntza estentsiboa ardi-aziendaren mendialdeko larreetan (ardixuri eta latxa), Pirinioetako arrazako behi nahasia eta zalduna. Txerri gutxi. Tiro-zaldia (bretoiera) eta aulki-zaldia (angloarabiera).

Euskara

Luis Luziano Bonapartek, 1869an, Oztibarreko herri guztiak sailkatu zituen ekialdeko behe-nafarrera euskalkian, Amikuze, Garazi eta Oztibarre eskualdeetan hitz egiten zena.[2]

Koldo Zuazok, 2010ean, bere herri guztiak nafar-lapurtera euskalkian sailkatu zituen.[3]

1968an 2 137 euskaldun zeuden, ia biztanle guztiak.

Oharrak
  1. Nafarroa Beherea eta Zuberoa arteko mugak erdia zeharkatzen du Pagola udalerria, baina Herri Barnea Zuberoan dago, metro gutxian.

Erreferentziak
  1. Euskaltzaindia. 122. araua: Nafarroa Behereko herri izendegia. .
  2. Luis Luziano Bonaparte. Carte des Sept Provinces Basques, montrant la delimitation actuelle de l´euscara, et ses divisions en dialectes, sous-dialectes et varietés, 1863.
  3. Koldo Zuazo. El euskera y sus dialectos. Alberdania, 2010.

Ikus, gainera
  • Nafarroa Behereko eskualdeak

Kanpo estekak
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.