Oxigeno likido

XVII eta XVIII. mendeetan, Robert Hookek, Ole Borchek, Mikhail Lomonosovek eta Pierre Bayenek oxigenoa ekoiztu zuten egindako zenbait esperimentutan, baina, inork ez zuen elementutzat hartu.

Oxigenoa aurkitu zuen lehena, Carl Wilhelm Scheele suediar botikaria izan zen. Honek, oxigenoa (gas egoeran) merkurio oxidoa eta zenbait nitrato berotuz lortu zuen. Oxigenoari Suzko airea izena eman zion, eta bere berri, 1777an argitaratutako «Chemische Abhandlung von der Luft und dem Feuer» izeneko eskuizkribuan eman zuen, nahiz eta hau 1775an bidalia izan argitara emateko.

Bitartean, 1774eko abuztuaren 1ean, Joseph Priestley britainiar elizgizonak, eguzki-argia beirazko tutu baten barnean zegoen merkurio oxidora zuzentzen zuen ikerketa bat burutu zuen. Hau egitean, konturatu zen gas bat jaregiten zuela eta gas honek zenbait eragin zituela; besteak beste, kandelen suak indar gehiago edukitzea edota arratoiak gas hori arnastean, denbora gehiagoz eta gogotsuago bizitzea. Ondorio hauek ikusita, Priestleyek berak gasa arnastea erabaki zuen, eta hau izan zen sentitu zuena: Gasaren sentsazioa nire biriketan ez zen, itxuraz behintzat, aire arruntaren desberdina, baina, nire bularraldea bereziki arina eta lasaitua sentitu nuen denbora tarte batean.

Nahiz eta Scheele izan oxigenoa aurkitzen lehena, Priestleyi eman ohi zaio lehentasuna, bera izan baitzen bere aurkikuntzak argitaratzen lehena, 1775ean argitaratutako «An Account of Further Discoveries in Air» artikuluan.

Louis Paul Cailletet izan zen oxigenoa likidotzen lehena, 1877an. Oxigeno tanta hauek lortzeko, Joule-Thomson prozesua erabili zuen; oxigenoa konprimituta zegoen hoztu egiten zuen bitartean. Prozesu honen bitartez, presioa eta hotza gehitzen zitzaion oxigenoari. Presio (760 mmHg) eta tenperatura egokia (90.19 K - 182.96 °C) lortzean, oxigeno tanta txiki batzuk ekoiztea lortu zuen Cailletetek.

Hala eta guztiz ere, oxigeno likido kantitate gogoangarri bat lortzen lehenak Krakoviako Unibertsitateko Zygmunt Wróblewski eta Karol Olszewski irakasleak izan ziren, 1883ko irailaren 5an.

Oxigeno likidoa esparru askotan erabiltzen da gaur egun:

• Medikuntzan.
• Gas industrial moduan.
• Modu terapeutikoan.
• Espazio-ontzien suzirien oxidatzaileen propultsatzaile gisa, orokorrean hidrogeno edo keroseno likidoen konbinatuta. Oxigeno likidoa oso erabilgarria da eremu honetan, bultzada handia eragiten baitu.
• Suziri moderno askok ere oxigeno likidoa erabili ohi dute, espazio anezkako motor nagusiak barne.
• Baita ere, noizean behin lehergaietan erabiltzen da, baina ez da ohikoena gertatutako istripu ugariengatik.
• Zenbait hegazkin komertzial eta militarretan erabiltzen da, arnasteko.
• Elementu oxidatzaile moduan.