Orreagako ospitalea

San Salbatzailearen ospitaleko hondakinak Ibañetan

Egile batzuek kokapen honetan Antzinako Erromako Summo Pyreneo mansioa kokatzen dute, Antoninoren Ibilbidean, Burdigala (Bordele) eta Asturica Augusta (Estorga) artean. Kokapena, bestetik, antzinatik garrantzi erlijiosoa izan du: I. mendean tokia Eguzkiaren jainkosarekin eta Jupiterrekin.[1]

Erdi Aroan Antso IV.a Garzeitz Peñalengoak idatzitako 1071ko gutun batean Ibañeta monasterioa aipatua izan zen. 1110an, bestetik, Leireko monasterioaren eskuetan jarri zen Ibañetakoa; urte horietan, XII. mendean, tokia Karlaundiren Kapera edo Errolango Kapera bezala ezagutzen zen. IX. eta X. mendeetatik aurrera, Donejakue bidea egiten zuten erromes guztiek Ibañeta mendatean aurkitzen zuten laguntza eta atsedena, han baitzegoen ospitalea zuen San Salbatzailearen monasterioa.[2]

Karitateko horma (eskuinean). Bertan, atearen baoa ikusten da erdian, eta lau ilara alde banatan, harrizko zeharkako arkuak bermatu ziren lekuan.

Orreagako kokapenak, baldintza meteorologikoekin alderatuta, 1127 eta 1134 artean aldaketa bultzatu zuen Antso Larrosako apezpikutzan. Ospitalea, aterpetxea eta eliza zuzentzeaz arduratzen ziren kalonjeen kabildo bat sortu zen, eta pixkanaka errentak lortu zituzten inguruko lekuetatik, Iruñearen ingurutik, eta Donejakue bidean bertan kokatuta zeudenez, haiek mantentzen lagundu zuten.[3]

Antso Larrosak sortutako ospitalea, Iruñeko errege Alfontso I.a Batailatzailearen laguntzarekin eta bere aitaren tradizioari jarraituz, Antso V.a Ramiritz, eta bere anaiorde Petri I.a Santxitz, santuaren bidea indartu eta babestekoa noble batzuekin batera. Aitasantuek hasieratik hartu zuten bere babespean. Sortu zenetik, San Agustinen kalonje erregularren kabildo batek gobernatu du. 1984an Iruñeko Artzapezpikutzaren mende geratu zen. Priorrek Erdi Aroko Koloniako Abad Handiaren titulua izaten jarraitzen du. Kalonje batek darama « abegitsu » kargua. XVII. mendean, erromesen artean 25 000 razio banatzen ziren urtero.[2]

Eraikinaren azalera, 1990eko hamarkadan egindako indusketen ondoren kalkulatutakoa, 500 metro koadrotik gorakoa izango zen oinplanoan, Itzandegia izenez ezagutzen den eraikinak gaur egun erakusten duen barne-itxura nahiko antzekoa erakutsiz. Are gehiago, baliteke Itzandegia izan izana 1206an aipatzen den "ospitale zaharra".[4]

Kolegiataren museoan ikusgai dagoen La Preciosa kodizean (XIV. mendekoa), Domus hospitalis deitzen zaio eta gaixoentzako bi etxe (gizonetarakoa eta emakumetarakoa) daudela adierazten du, gaixoentzako zein osasuntsuentzako baldintza bikainak izateaz gain, katolikoak, paganoak, juduak, heretikoak eta abar. Bi etxeak egunez eta gauez argiztatuta zeuden eta, beraz, leihateak zituzten. Kodizeak beste datu batzuk ematen ditu, hala nola « hainbat jatorritako fruituez betetako despentsa » dagoela.

Gaur egun dagoen ospitalea 1792an diseinatu zuen Jose Poudez arkitektoak, eta 1802 eta 1807 artean eraiki zen arkitektura neoklasikoaren irizpideekin. Bloke horizontal handi bat da, hiru solairu ditu patiora begira, eta lau solairu ekialdera, lau angeluko leihateek apenas markatuta; bertara iristeko, erdi-puntuko arkua duen atari bat dago, pilastra, friso eta frontoi triangeluarrez markoztatuta.

• «ORREAGA / RONCESVALLES - Auñamendi Eusko Entziklopedia» aunamendi.eusko-ikaskuntza.eus (Noiz kontsultatua: 2021-11-12).

• Orreaga
• Donejakue bidea