Olloki
Olloki[1][lower-alpha 1] Esteribar udalerriko leku bat da, Euskal Herriko Nafarroa Garaia lurraldean kokatuta, Iruñerria eskualdeko Ibarrak azpieskualdean.
| Olloki | |||
|---|---|---|---|
 Nafarroa Garaia, Euskal Herria | |||
 Herriko Alde Zaharreko ikuspegia sarbidetik | |||
| |||
 | |||
| Kokapena | |||
| Herrialdea | Nafarroa Garaia | ||
| Eskualdea | Ibarrak (Iruñerria) | ||
| Udalerria | Esteribar | ||
| Administrazioa | |||
| Mota | leku | ||
| Izen ofiziala |  Olloki | ||
| Posta kodea | 31699 | ||
| Herritarra | ollokitar | ||
| Geografia | |||
| Koordenatuak | 42°50′31″N 1°34′52″W | ||
| Garaiera | 502 metro | ||
| Distantzia | 8,0 km (Iruñetik) | ||
| Demografia | |||
| Biztanleria | 1.064 (2020:  5) | ||
2020 urtean 1064 biztanle zituen.
Bertako biztanleak ollokitarrak dira.
Izena
Olloki toponimoa hainbat modutan agertu da historian zehar:[2]
- Olloqui (1192)
- Oylloqui (1266)
- Oylloquy (1268)
- Oloqui (1274)
- Oyloqui (1279)
- Holloqui (1280)
- Oylloqui (1311)
- Olloqui (1349)
- Olloki (1989)
Ezaugarriak
Armarria
Ollokiko armarriak honako blasoi hau du:[3]
| « | Hondo hori batez eta aurrean hiru barra zuriz osatuta dago, zerrenda gorri batez inguratua, zortzi gurutze hori dituena, bat izkina bakoitzean eta albo bakoitzean | » |
Geografia
Olloki Esteriberran dago.
Ingurune naturala eta klima
Esteribarko udalerriaren azalera handia dela eta, klima alde handiak daude Esteribar iparraldearen eta hegoaldearen artean. Hala, udalerria klima kontinentalaren eta klima atlantikoaren mugan kokatzen da. Ezaugarri kontinental mediterraneoak ekialdean nabarmentzen dira, eta ezaugarri atlantikoak, berriz, mendebaldean. Urteko batez besteko tenperatura 8 °C eta 12 °C bitartekoa da, eta prezipitazioak 1 000 eta 1 600 mm bitartekoak. Urteroko egun euritsuak 120 - 140 inguru izaten dira.
Pagoak eta pinu basatiek udalerriaren basoen %68 hartzen dute. Horrez gain, haritzak eta gaztainondoak daude ibarreko gunerik lauenetan. Birlandatutako basoen azalera 128 hektareakoa da, eta batez ere pinu beltz austriarra erabiliz egin zen XIX. mendetik aurrera. Pagoak ugariagoak dira udalerriaren iparraldeko gune menditsuenetan.
Estazio meteorologikoak
Esteribarren dagoen Eugi kontzejuan, itsasoaren mailatik 617 metrora, Nafarroako Gobernuak 1968an jarritako estazio meteorologikoa dago.[4] Gainera, 1975ean, beste estazio meteorologiko bat inauguratu zen Irotz lekuan, itsasoaren mailatik 479 metrora.[5] Bestalde, 1995ean, beste estazio meteorologiko bat inauguratu zen Zubiri kontzejuan, itsasoaren mailatik 526 metrora.[6] Irotzeko estazioa da Ollokirako balio egokienak ematen dituena, hurbilen dagoena baita.
 Datu klimatikoak (Irotz, 1981-2020)  | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Hila | Urt | Ots | Mar | Api | Mai | Eka | Uzt | Abu | Ira | Urr | Aza | Abe | Urtekoa |
| Erregistraturiko tenperatura maximoa (°C) | 18.0 | 22.0 | 26.0 | 30.0 | 38.0 | 41.0 | 42.0 | 42.0 | 38.0 | 33.0 | 24.0 | 20.0 | 42.0 |
| Batez besteko tenperatura maximoa (°C) | 8.3 | 10.1 | 13.8 | 15.6 | 19.9 | 24.4 | 27.6 | 27.8 | 24.0 | 18.6 | 12.3 | 9.0 | 17.6 |
| Batez besteko tenperatura (ºC) | 4.4 | 5.4 | 8.4 | 10.2 | 14.0 | 17.9 | 20.5 | 20.5 | 17.2 | 13.2 | 8.2 | 5.2 | 12.1 |
| Batez besteko tenperatura minimoa (°C) | 0.4 | 0.8 | 3.0 | 4.7 | 8.2 | 11.4 | 13.5 | 13.1 | 10.4 | 7.8 | 4.1 | 1.3 | 6.6 |
| Erregistraturiko tenperatura minimoa (°C) | -5.9 | -5.0 | -3.0 | -0.5 | 2.3 | 5.7 | 7.9 | 7.5 | 4.7 | 1.3 | -2.6 | -5.1 | -5.9 |
| Batez besteko prezipitazioa (mm) | 90.1 | 76.0 | 74.3 | 92.5 | 73.9 | 51.7 | 35.1 | 32.3 | 59.6 | 84.0 | 107.4 | 98.5 | 875.4 |
| Prezipitazio maximoa 24 ordutan (mm) | 57.3 | 42.0 | 59.5 | 40.0 | 42.0 | 38.0 | 50.0 | 84.0 | 69.0 | 59.0 | 64.0 | 50.0 | 84.0 |
| Prezipitazio egunak (≥ 1 mm) | 12.0 | 10.9 | 10.4 | 12.8 | 11.3 | 7.0 | 4.3 | 5.7 | 7.7 | 10.9 | 12.3 | 12.7 | 117.9 |
| Elur egunak (≥ 1 mm) | 1.5 | 1.5 | 1.1 | 0.7 | 0.0 | 0.0 | 0.0 | 0.0 | 0.0 | 0.0 | 0.5 | 1.5 | 6.8 |
| Iturria: Nafarroako klimatologia zerbitzua[7] | |||||||||||||
Aukeratu beheko zatian urte-tarte bat, urte horiek goian xehetasun handiagoz ikusteko.
Ikusi edo aldatu datu gordinak.
Auzoak
Olloki lekuak Olloki herrigunearen eta Ollokilanda industrialdearen artean banatzen da.
Historia
Antzinako erregeordetza lekua, 1280an urtean 34 soldata eta 6 kahitze 2 lapurreta eta garagar eta oloaren erdi zor zuena. Bere errentez gozatu zuen gero Jimeno Arnal Orotzekoak, enkantean jarri zituenak 1314n eta Pedro Ortiz Ardaitzekoa esleipendunak Iruñeko katedraleko kaperautza baterako eman zituenak 1315ean. Elizaren patronatua, auzotarrek herriko jaunari lagatakoa, gero 1424n Nafar Koroara igaro zen. Jerusalemgo San Joan Ospitalekoek XIII. mendetik izan zituzten lursailak.
1835-1845eko udal-erreformetara arte, ibarreko diputatuak eta herriko erregidoreak gobernatu zuten, etxeen txandaren bidez izendatzen zena (bost tresna eta bi hondatu 1802an; zazpi bizilagun 1847an). Azken egun horretan erretorea jaun eta jabe zen, nahiz eta beste iturri batzuetatik Olloki errege zela ondorioztatu daitekeen.
Demografia
2020 urteko erroldaren arabera 1064 biztanle zituen Ollokik.[8]
| 2000 | 2001 | 2002 | 2003 | 2004 | 2005 | 2006 | 2007 | 2008 | 2009 | 2010 | 2011 | 2012 | 2013 | 2014 | 2015 | 2016 | 2017 | 2018 | 2019 | 2020 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 20 | 17 | 14 | 21 | 30 | 25 | 71 | 324 | 444 | 518 | 595 | 695 | 784 | 803 | 872 | 935 | 942 | 988 | 996 | 1059 | 1064 |
Ekonomia
Historikoki Ollokiko lekuaren ekonomiaren ardatza nekazaritza izan den arren, 2000ko hamarkadan hasitako garapenaren ondorioz, kontzejuaren behealdean, hainbat enpresarentzako industrialdea eraiki da. 2005. urtean Nafarroako Cinfa laborategiak 47 000 metro karratuko eraikin berria eraikitzen hasi zen, industrialde hartan, lanak bi urte beranduago amaituz.
Herrian industrialde bat dago: Ollokilanda.
Garraioa
Leku honetan Eskualdeko Hiri Garraioaren linea bakarra da:
 Eskualdeko Hiri GarraioaOlloki | |||||||||
|
|||||||||
Gainera, Autobuses Artieda autobus konpainiak Zabaldika Iruñearekin batzen du. Autobus lineek, honako ibilbideak egiten ditu:
- Jaurrieta - Abaurregaina - Abaurrepea - Garaioa - Aribe - Garralda - Orreaga - Auritz - Aurizberri - Mezkiritz - Lintzoain - Erro - Zubiri - Larrasoaña - Idoi - Zuriain - Antxoritz - Zabaldika - Olloki - Uharte - Atarrabia - Burlata eta Iruñea
- Eugi - Urtasun - Saigots - Zubiri - Urdaitz - Larrasoaña - Idoi - Zuriain - Antxoritz - Zabaldika - Olloki - Uharte - Atarrabia - Burlata eta Iruñea
Kultura
Euskara
Luis Luziano Bonapartek, 1869an, Esteribarko herri guztiak sailkatu zituen, hegoaldeko goi-nafarrera euskalkian, Pirinio ibarretik Erroibar eta Artzibar ibarrekin hitz egiten zena.[9]
Koldo Zuazok, 2010ean, Esteriberrak nafarrera euskalkian sailkatu zituen.[10]
Ibar honetan hitz egiten den euskarak bere berezitasunak ditu. Horregatik sailkatzen daude Esteribarrera (iparesteribartar eta erdiesteribartar aldaerak) eta Artzibarrera (hegoesteribartar aldaera) azpieuskalkietan. Euskara batuaren itzalean alfabetatutako hainbat euskaldun baden arren, Esteribarko mintzaira zaharra oso hiztun gutxik dakite. 2007ko udazkenean, Esteribarren ez zegoen esteribarrerazko edo artzibarrerazko euskaldun gutxienik, eta, beraz, bi azpieuskalkiak hilda daude ibarran.[11]
Euskararen Foru Legea
Nafarroako Gobernuak onartutako Euskararen Foru Legeari jarraituz, Esteribar eremu euskalduneko udalerria da. 2001eko erroldan, herritarren % 25ek zekien euskaraz.
1986tik geroztik, Esteribar udalerriaren izen ofiziala Esteribar da.
Jaiak
- San Adriango jaiak, ekainaren bigarren asteburuan
Ondasun nabarmenak
- San Adrian eliza, XII. mendeko kristiau eliza.
- Ollokiko jauregia, Erdi Aroko jauregia.
Ollokitar ezagunak
- Faustino Aizkorbe (1948-), margolaria eta eskulturgilea.
Oharrak
- /oʎóki/ ahoskatua (laguntza)
Azentua: zorrotza bigarren silaban
Erreferentziak
- Euskaltzaindia: Euskal Onomastikaren Datutegia.
- «Olloki - Lekuak - EODA» www.euskaltzaindia.eus (Noiz kontsultatua: 2021-08-30).
- Otazu Ripa, Jesús Lorenzo. (D.L. 1977). Heraldica municipal, merindad de Sangüesa (I) : Abaurrea-Izalzu. Diputación Foral de Navarra, Dirección de Turismo, Bibliotecas y Cultura Popular ISBN 84-235-0076-4. PMC 911388951. (Noiz kontsultatua: 2021-08-31).
- .
- Meteo Navarra. «Estazioko datuak - Irotz» meteoeu.navarra.es (Noiz kontsultatua: 2021-09-01).
- Meteo Navarra. «Estazioko datuak - Zubiri» meteoeu.navarra.es (Noiz kontsultatua: 2021-09-01).
- Irotzeko estazioko balio klimatologikoak. Nafarroako Gobernua (Noiz kontsultatua: 2020-08-24).
- «Olloki» www.ine.es (Espainiako Estatistika Institutua) (Noiz kontsultatua: 2021-08-31).
- Luis Luziano Bonaparte. Carte des Sept Provinces Basques, montrant la delimitation actuelle de l´euscara, et ses divisions en dialectes, sous-dialectes et varietés, 1863.
- Koldo Zuazo. El euskera y sus dialectos. Alberdania, 2010.
- «Esteribar - Ahotsak.eus» ahotsak.eus (Noiz kontsultatua: 2018-10-01).
