Oliver Cromwell

Oliver Cromwell (Huntingdon, 1599ko apirilaren 25a - Londres, 1658ko irailaren 3a) Ingalaterrako militar eta politikaria izan zen, herrialdea errepublika bilakatzeagatik eta errepublika horren burua izateagatik ezaguna. Ingalaterra, Eskozia eta Irlanda haren agindupean egon ziren 1653ko abenduaren 16tik hil zen arte. Polemika handiko pertsonaia da, zeren, historialari batzuen ikuspuntutik, erregea erail zuen diktadorea baita, eta besteen aburuz, askatasunaren heroia.

Oliver Cromwell

(1656)
Lord Protector (en) Itzuli

1653ko abenduaren 16a - 1658ko irailaren 3a
Chancellor of the University of Oxford (en) Itzuli

1650 - 1657
Ingalaterrako Erresumako parlamentario

1640 - 1649
Ingalaterrako Erresumako parlamentario

1628 - 1629
Member of the 1642-48 Parliament (en) Itzuli


Member of the 1648-53 Parliament (en) Itzuli


Member of the 1628-29 Parliament (en) Itzuli


Barrutia: Huntingdon (en) Itzuli
Member of the 1653 Parliament (en) Itzuli


Member of the 1640-42 Parliament (en) Itzuli


Barrutia: Cambridge (en) Itzuli
Member of the April 1640 Parliament (en) Itzuli


Barrutia: Cambridge (en) Itzuli
Bizitza
JaiotzaHuntingdon, 1599ko apirilaren 25a (juliotar egutegia)
HerrialdeaThe Protectorate
 Ingalaterrako Erresuma  (1599 -
Commonwealth of England  (1649ko maiatzaren 19a -  1658ko irailaren 13a)
Lehen hizkuntzaingelesa
HeriotzaWhitehall jauregia, 1658ko irailaren 3a (juliotar egutegia) (59 urte)
Hobiratze lekuaWestminster abadia
Heriotza moduaberezko heriotza: malaria
Familia
AitaRobert Cromwell
AmaElizabeth Steward
Ezkontidea(k)Elizabeth Cromwell (en) Itzuli  (1620 -
Seme-alabak
Hezkuntza
HeziketaSidney Sussex College (en) Itzuli
Hizkuntzakingelesa
Jarduerak
Jarduerakburuzagi militarra, politikaria, nekazaria eta army officer (en) Itzuli
KidetzaShort Parliament (en) Itzuli
list of regicides of King Charles I (en) Itzuli
Zerbitzu militarra
Graduakoronel
Parte hartutako gatazkakIngalaterrako Iraultza
Battle of Naseby (en) Itzuli
Battle of Preston (en) Itzuli
Battle of Dunbar (en) Itzuli
Battle of Worcester (en) Itzuli
Battle of Marston Moor (en) Itzuli
Battle of Langport (en) Itzuli
Battle of Gainsborough (en) Itzuli
Second Battle of Newbury (en) Itzuli
Sinesmenak eta ideologia
Erlijioacongregationalist polity (en) Itzuli
Puritanismoa
Alderdi politikoa Whig
Musicbrainz: 3f05a6ce-cb6f-41a4-b322-1267ef068707 Find a Grave: 6164 Edit the value on Wikidata

Kontraesanez beteriko bizitza izan zuen. Karlos I.a hiltzera bidali zutenetakoa izanda, koroa arbuiatu zuen, nahiz eta errege horrek baino botere handiagoa eskuratu zuen. Parlamentaria izan zen, baina parlamentuak deuseztatzeko agindu zuen. Bere agindupean erlijio askatasuna indarrean jarri zen arren, biraolariak torturatu eta katolikoak esetsi zituzten. Denentzako justizia aldarrikatu bazuen ere, Parlamentuaren baimenik gabe zergak igotzeagatik kritika egiten ziotenak espetxeratu zituen. Haren aldekoek, hala ere, goresten dute, tirania suntsitu, errepublika ezarri eta askatasuna handitu zuelako.

Bizitza

Richard Cromwell (c. 1560-1617) eta Elizabeth Stewarden († 1654) hamar haurretatik bigarren semea zen. Huntingdongo ikastetxean eta Cambridgeko Sidney Sussex College-n ikasi zuen, heziketa puritanoa jasoz[1]. Baina 1617ko ekainean aita hil zitzaion, eta etxera itzuli behar izan zuen[2]. 1620an Elizabeth Bourchier-ekin ezkondu zen, Sir James Bourchier Londresko merkatariaren alabarekin. Huntingdonen kokatu ziren eta 9 seme-alaba izan zituzten. 1628an, Huntingdonetik Parlamentuko diputatu hautatu zuten, eta Karlos I.aren aurkariekin bat egin zuen. 1620ko hamarkadaren amaieran, gaixoaldi baten ondoren, puritanismoaren aldeko sutsu bilakatu zen[2].

1631ean, Cromwellen ekonomia gainbeheran zegoen; jabetza gehienak saldu ondoren, etxalde bat errentan hartu eta bost urtez nekazaritzan aritu behar izan zuen. Egoera erabat aldatu zen 1636an, osaba batek utzitako ondare handia jaso baitzuen[2]. 1640an, Cambridgeko Unibertsitateko diputatua aukeratu zuten Long Parlament izeneko parlamentuan. Erregearen eta Parlamentuaren arteko gerra piztu zenean, Cromwell Parlamentuaren alde jarri zen eta Ironsides («Burdinazko aldeak») gudaroste ospetsuaren buru joanda, Marston Moor-ko (1644) eta Naseby-ko (1645) garaipenak lortu zituen. Parlamentuko buruzagi nagusi izendatu zuten, eta Karlos I.a erregea hiltzera kondena zezaten lortu zuen 1649. urtean.

Errepublika edo Commonwealth aldarrikatu ondoren, Cromwellek Irlanda (Droghedako gudua, 1649) eta Eskozia (Dunbar, 1650) konkistatu zituen, basakeria izugarria erabiliz, eta Karlos II.aren armadak (Worcester, 1651) garaitu zituen. Parlamentua bere gogora ezin baitzuen antolatu, 1653. urtean bere burua estatuburu izendatu zuen Lord Protector tituluaz, eta diktadura ezarri zuen. Herbehereak bere mende jarri ondoren (Itsasketako akta, 1651), Cromwell Espainiaren aurka borrokatu zen (Jamaikako konkista, 1655) eta Frantziari Dunkerke hiria kendu zion 1658. urtean. Oliver Cromwell 1658ko irailaren 3an hil zen, bere herriaren haserrea eta arerioen gorroto bizia bildu ondoren. Erregezaleek boterea berreskuratu zutenean, haren gorpua hilobitik atera zuten eta, kateatuta, burua moztu zioten.

Oliver Cromwell kulturan

1827an, Victor Hugok Oliver Cromwell drama historikoa kaleratu zuen. 5 ekitaldi ditu eta bertsoz idatzita dago. Sarreran, drama erromantikoaren oinarriak azaltzen ditu. 1970eko Cromwell filmean, Richard Harris irlandar aktoreak antzeztu zuen Oliver Cromwell.

Erreferentziak
  1. Oliver Cromwell. in: Harluxet Hiztegi Entziklopedikoa. 1.euskadi.net (Noiz kontsultatua: 2016-7-16).
  2. Plant, David. Oliver Cromwell. in: BCW Project. bcw-project.org (Noiz kontsultatua: 2016-7-16).

Kanpo loturak
Wikimedia Commonsen badira fitxategi gehiago, gai hau dutenak: Oliver Cromwell Aldatu lotura Wikidatan
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.