Olabe (Olaibar)

Olabe[1][lower-alpha 1] Olaibar ibarreko kontzeju bat da, Euskal Herriko Nafarroa Garaia lurraldean kokatuta. Iruñeko merindadean eta Iruñerria eskualdeko Ibarrak azpieskualdean dago, Iruñea hiriburutik 11,6 kilometrora.

Artikulu hau Olaibarreko kontzejuari buruzkoa da; beste esanahietarako, ikus «Olabe».
Olabe
 Nafarroa Garaia, Euskal Herria
Herriko etxe tradizional bat


Armarria

Map
Kokapena
Herrialdea Nafarroa Garaia
EskualdeaIbarrak (Iruñerria)
UdalerriaOlaibar
Administrazioa
Motakontzeju
Izen ofiziala Olave / Olabe
Posta kodea31799
INE kodea
Herritarraolabear
Geografia
Koordenatuak42°53′04″N 1°36′11″W
Azalera3,66 km²
Garaiera493 metro
Distantzia11,6 km (Iruñetik)
Demografia
Biztanleria134 (2022:  3)

Olaibar ibarreko ibarburua da. 2022 urtean 134 biztanle zituen.

Bertako biztanleak olabearrak dira.

Izena

Olabe toponimoa hainbat modutan agertu da historian zehar:[2]

  • Ollaue (1142)
  • Olave (1268)
  • Olaue (1350)
  • Olaue (1366)
  • Olave (1534)
  • Olabe (1644)
  • Olabe (1802)
  • Olabe (1966)
  • Olabe (2000)

Etimologia

Olabe euskal ola (burdinola) eta -be (beheko posizioa adierazten duen atzizkia) terminoek osatzen dute, hau da, "burdinolaren azpian".

Izena gardena bada, haren esanahia ez da hain gardena, gaur egun ez baita ezagutzen herriari izena eman ziezaiokeen burdinolarik bailaran. Horregatik, Koldo Mitxelena edo Mikel Belasko bezalako hizkuntzalariek ola "txabola" edo "saroi" adieraz erabili zela pentsatzearen alde egiten dute, Olabe izenaren esanahirik logikoena "txabolaren azpian" izanik.

Ezaugarriak

Armarria

Olabeko armarria Olaibarreko armarria da. Armarri honek honako blasoi hau du:[3]

« Hondo hori batez eta aurrean basa-arrosaren adar bat batez osatuta dago, hiru arrosa gorriekin.  »

Geografia

Olabe Olaibar ibarrean dago, Iruñeko merindadean.

Inguru naturala eta kokapena

Olaibar ibarra Ultzamaldea eskualdean dago, eta udalerriaren hiriburua, Olabe, Iruñetik 10 kilometrora dago. Udalerria N-121-A (Iruña-Irun) errepideak zeharkatzen du. Ultzama ibaiak zeharkatzen du iparraldetik hegoaldera, eta ibaiaren ibarrak definitzen du lurraldearen erliebea, inguruko mendiekin batera.

Klima eta landaredia

Olaibarrek klima atlantiarra dauka, urteko batez besteko balioek erakusten duten moduan. Urteroko prezipitazioak 1.000mm eta 1.400mm bitartekoak dira, eta tenperaturak 10 eta 13 gradu artekoak. Egun euritsuak 120 inguru izaten dira. Euria urte osoan zehar egiten badu ere, uda garaian hilabete bateko lehortea izan ohi da.

Prezipitazio ugariek eraginda, landaredia eta basoak ugariak dira. Basa pinuak, pagoak eta beste hainbat zuhaitz espezie daude Olaibarreko basoetan.

Estazio meteorologikoa

Olaibarren ez dago estazio meteorologikorik. Hala ere, Anue pareko udalerrian, estazio bat dagoen Olague kontzejuan, itsasoaren mailatik 577 metrora, Nafarroako Gobernuak 1975ean jarritako estazio meteorologikoa dago.[4]

    Datu klimatikoak (Olague, 1975-2022)    
 Hila   Urt   Ots   Mar   Api   Mai   Eka   Uzt   Abu   Ira   Urr   Aza   Abe   Urtekoa 
Erregistraturiko tenperatura maximoa (°C) 19.0 22.0 26.0 28.5 33.0 40.0 39.0 40.0 36.0 29.0 23.0 18.0 40.0
Batez besteko tenperatura maximoa (°C) 8.3 9.5 13.1 15.1 19.1 23.2 25.6 26.5 22.5 17.7 11.8 9.0 16.8
Batez besteko tenperatura (ºC) 4.2 4.6 7.4 9.4 12.9 16.6 18.8 19.2 15.7 12.1 7.4 4.7 11.1
Batez besteko tenperatura minimoa (°C) 0.0 -0.3 1.8 3.7 6.8 10.0 11.9 12.0 9.0 6.5 2.9 0.5 5.4
Erregistraturiko tenperatura minimoa (°C) -11.0 -12.0 -9.0 -5.0 -3.0 1.0 3.0 3.0 0.0 -5.0 -10.0 -14.0 -14.0
Pilatutako prezipitazioa (mm) 134.2 115.5 114.3 119.5 97.5 75.4 44.8 43.5 73.0 110.9 163.9 132.2 1224.6
Prezipitazio maximoa 24 ordutan (mm) 88.0 54.0 52.0 56.5 49.0 85.7 48.2 90.8 67.5 69.0 80.5 86.6 90.8
Prezipitazio egunak (≥ 1 mm) 14.4 12.6 12.9 14.8 13.3 9.3 7.7 6.9 9.9 12.4 15.2 14.3 143.6
Elur egunak (≥ 1 mm) 2.3 3.7 2.1 1.1 0.1 0.0 0.0 0.0 0.0 0.1 1.3 1.7 12.3
Iturria: Nafarroako klimatologia zerbitzua[5]
Grafiko hau ezin da une honetan ikusi, software arazo bat dela eta. Lanean ari gara ahalik eta lasterren grafikoak berriro erakutsi ahal izateko.

Aukeratu beheko zatian urte-tarte bat, urte horiek goian xehetasun handiagoz ikusteko.

Ikusi edo aldatu datu gordinak.

Historia

Errege jaurerria izan zen, eta Antso VII.a Azkarrak 1196ean "foruz" eguneratu zituen bere petxak, Olaibar ibarrekin batera. Urtero, 1280an, kontzeptu horrengatik 100 soldata zor zituen, 20 kahize gari eta beste hainbeste garagar eta olo. Karlos IV.a Bianako printzeak errentak aldatu zizkion Joan Elokoari, Iruñeko etxe baten truke. Leireko monasterioak lurrak izan zituen XIII. mendetik. 1847an, herritarrek parrokiako abadea aurkezteko eskubidea erabiltzen zuten.

Demografia

2022 urteko erroldaren arabera 134 biztanle zituen Olabek.[6]

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022
33 28 29 26 25 24 26 31 33 30 31 34 50 66 73 82 100 109 118 119 135 131 134
Grafiko hau ezin da une honetan ikusi, software arazo bat dela eta. Lanean ari gara ahalik eta lasterren grafikoak berriro erakutsi ahal izateko.

Kultura

Euskara
Ikus, gainera: «olaibarrera» eta «nafarrera»

Luis Luziano Bonapartek, 1869an, Olaibarreko herri guztiak sailkatu zituen, hegoaldeko goi-nafarrera euskalkian.[7]

Koldo Zuazok, 2010ean, Olaibarreko ez-euskal-eremuan sailkatu zen.[8]

Ibar honetan hitz egiten den euskarak bere berezitasunak ditu. Horregatik sailkatzen da Olaibarreraz. Euskara batuaren itzalean alfabetatutako hainbat euskaldun baden arren, Goñerriko mintzaira zaharrak hiztun gaberik dakite.

Nafarroako Gobernuak onartutako Euskararen Foru Legearen arabera, Olaibar eremu mistoko udalerria da, eta hori dela eta, euskarak eskubide batzuk ditu. 2010ko erroldaren arabera, herritarren %13,13k zekien euskaraz hitz egiten eta 2018n % 19,90k.

Jaiak
  • San Pedro jaiak, ekainaren azken asteburuan

Ondasun nabarmenak

Oharrak
  1. /oláβ̞e/ ahoskatua (laguntza)
    Azentua: zorrotza bigarren silaban

Erreferentziak
  1. Euskaltzaindia: Euskal Onomastikaren Datutegia.
  2. «Olabe - Lekuak - EODA» www.euskaltzaindia.eus (Noiz kontsultatua: 2021-08-30).
  3. Otazu Ripa, Jesús Lorenzo. (D.L. 1977). Heraldica municipal, merindad de Sangüesa (I) : Abaurrea-Izalzu. Diputación Foral de Navarra, Dirección de Turismo, Bibliotecas y Cultura Popular ISBN 84-235-0076-4. PMC 911388951. (Noiz kontsultatua: 2021-08-31).
  4. Meteo Navarra. «Estazioko datuak - Olague» meteoeu.navarra.es (Noiz kontsultatua: 2021-09-01).
  5. Olagueko estazioko balio klimatologikoak. Nafarroako Gobernua (Noiz kontsultatua: 2020-08-24).
  6. «Olabe» www.ine.es (Espainiako Estatistika Institutua) (Noiz kontsultatua: 2021-08-31).
  7. Luis Luziano Bonaparte. Carte des Sept Provinces Basques, montrant la delimitation actuelle de l´euscara, et ses divisions en dialectes, sous-dialectes et varietés, 1863.
  8. Koldo Zuazo. El euskera y sus dialectos. Alberdania, 2010.

Ikus, gainera

Kanpo estekak
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.