Oinarriko errenta unibertsal

OEUren aldekoen ustez:

• Erosketa-maila txikia duten pertsonen egoera hobetuko litzateke.
• Gure lanerako gaitasunaren desbalorizazioa saihestuko litzateke, edo behintzat zailduko litzateke. Inor ez litzateke behartuko baldintza negargarriak onartzera, beharrik ez bailitzateke egongo.
• Lan desatseginak hobeto ordainduko lirateke.
• Lan kontratuak negoziatzeko baldintza hobeetan egongo lirateke langileak.
• Ez litzateke "zaindu" beharko langabeek legez kanpo lan egitea, langabezia laguntzarekin gertatzen den bezala.
• Lana aurkitzean oinarrizko errenta galduko ez luketenez, legez kanpoko lana asko murriztuko litzateke; horrela, iruzurra ikertzeko ez litzateke dirurik gastatuko.
• Autoenplegua arrisku gutxiagokoa izango litzateke, eta gehitzeko aukerak handiagoak bilakatuko lirateke.
• Soldata handienak, errenta unibertsala ere jasoko luketenak, zerga zuzenek zergapetuko lituzkete gehien; horren ondorioz, estatuak berreskuratuko luke soldata handi horiek jasotzen duten dirua.

Aldiz, errentaren aurkakoen ustez:

• Inflazio gorakorra sortuko luke ekonomian, oinarrizko errentaren bidez lortutako diruaren benetako balioa baliogabetu arte.
• Askoz jende gutxiagok lan egingo luke lan merkatuan.
• Hezkuntzaren eta ahaleginaren prestigio sozialari kalte egingo lioke, eta oso ondorio kaltegarriak ekarriko lituzke mugikortasun sozialerako.
• Gizabidezko balioak higatuko lituzke eta erakunde demokratikoak ahulduko lituzke, normalean bizitza bere kabuz irabazteko gai izango liratekeen pertsona asko estatuaren menpekoak izatera pasako bailirateke.
• Lan desatseginak edo gutxi ordaindutakoak, desagertzetik urrun, herritartasuna ez duten pertsonek edo beste edozein arrazoirengatik sorospena jasotzeko hautagai ez direnek egingo lituzkete.
• Herritartasuna izatea oinarrizko errenta unibertsala jasotzeko baldintza ez balitz, hori lortzen saiatuko liratekeen etorkinak erakarriko lituzke, inolako jarduera produktiboekin lagundu gabe.
• Gastu handia izango litzateke, eta, horren bidez, aukera-berdintasuna sustatzeko eraginkortasun frogatuko programak finantzatu ahal izango lirateke, hala nola hezkuntza publikoa.
• Enplegu gehiago sortu eta inbertsioak erakar ditzaketen baliabideak bideratuko lirateke.

Oinarrizko errenta unibertsala ez da nahastu behar gizarteratze-errentekin eta ongizate-estatuaren berezko gainerako subsidio baldintzatuekin, ezta Errentaren gaineko Zerga negatiboarekin ere. OEU-ren definizioa argia izan arren, horrek ez du eragotzi azken urteotan bi nahaste-mota ugaritzea.

Lehenik eta behin, hainbat izen erabilita, hainbat egilek gauza bera aipatu dute. Hala, errenta oinarrizkoaren kontzeptu berak hainbat izen jaso ditu: besteak beste, "sorospen unibertsal bermatua", "Oinarrizko diru-sarrera unibertsala", "Herritarren diru-sarrera" edo "gutxieneko diru-sarrera". Edonola ere, axola duena ez dira izenak, baizik eta erabiltzen den deitura deitura bakoitzaren atzean dagoen kontzeptua. Bigarren nahasmen mota kontrakoa da: izendapen beraren azpian, askotan, oso kontzeptu ezberdinak adierazi nahi izan dira. Ez dira nahastu behar oinarrizko errenta eta dauden subsidio baldintzatuak, Ongizate Estatuaren berezkoak, non zerga-onurak, eskuzabalagoak edo txikiagoak, jasotzeko, sektore publikoak lan-merkatuan jasotako diru-sarreren nahikotasuna egiaztatu behar baitu. Horren adibide da Euskal Autonomia Erkidegoaren kasua; izan ere, 2000. urtearen amaieran, oinarrizko errenta bat sartu zuen lege bat onartu zuen, hemen aipatutakoaz bestelako zerbait zena, baldintza jakin batzuetan gauzatzen baitzen, ez unibertsalki. Azken finean, desberdintasun argiak daude oinarrizko errenta unibertsalaren eta gizarteratzeko gutxieneko errenten artean; Espainian, autonomia-erkidego gehienek ordaintzen dituzte errenta horiek, eta Frantziako Errepublikan, administrazio zentralak eskaintzen ditu. Oro har, horrelako neurriak (gutxieneko errentak) pobreziaren aurka borrokatzeko eta gizarteratzeko mekanismoak dira, gutxi gorabehera eskuzabalak, ongizate-estatu jakin batzuen berezkoak. Oinarrizko Errenta, berriz, pobreziaren aurka borrokatzeko mekanismo bat ez ezik, pertsonen benetako askatasuna areagotzen duen mekanismo bat ere bada. Horregatik, nahiz eta beste proposamen batzuk antzekoak izan daitezkeen beren zehaztasunean, oinarriari eta justifikazioari begiratuta benetan desberdinak dira.

Oinarrizko errenta ere ez da nahastu behar " Errentaren gaineko Zerga Negatiboarekin ". Errentaren gaineko zerga negatiboa zerga-kreditu uniformea eta itzulgarria da, eta diru-sarreren gutxieneko maila bermatzen du zerga-politikaren bidez: diru-sarreren aitorpenean gutxieneko hori gainditzen bada, dagozkion zergak ordaintzen dira; aldiz, ez bada gainditzen edo diru-sarrerarik ez badago, estatuak ordaintzen du ezarritako gutxienekora iritsi arteko aldea. Errentaren gaineko Zerga Negatiboa, hasieran Milton Friedmanek Ongizate Estatua murrizteko asmoz proposatu zuena, sakontasun handiagoz aztertu zuen James Tobinek, pobreziaren aurka borrokatzeko modu gisa, enplegurako pizgarriak ezabatu gabe.

Etikoki, oinarrizko errenta unibertsala bere defendatzaileek modu ezberdinetan justifikatu dute; justifikazio nagusiak askatasun indibidualaren arazoari buruzkoak dira:

1. Benetako askatasunaren justifikazioa: oinarrizko errentaren nozio modernoaren sortzaileetako batek —Philippe Van Parijsek— formulatu zuen moduan, benetako askatasunaren justifikazioak formalki askeak diren gizarteak eta benetan askeak direnak bereizten ditu. Van Parijsen arabera, gizarte benetan askeak hiru baldintza hauek betetzen ditu, lehentasun-ordena honetan:

a. Segurtasuna; oinarrizko eskubide eta askatasunen egitura ongi artikulatua dago.

b. Norberaren jabetza; egitura horretan, pertsona bakoitza bere bizitzari buruzko erabakien jabe da.

c. Aukeren ordenamendua; egitura horretan, pertsona bakoitzak egin nahi duen edozer egiteko ahalik eta aukera gehien badu; benetan askea den gizarte batean, aukera gutxien dutenek egin dezakegun beste edozein ordenamendutan izan ditzaketen maximoak izango dituzte. Horrek guztiak benetan askea den gizartea definitzen du, formalki askea dena lehen bi baldintzak bakarrik betetzen dituen gizartea baita. Van Parijsek oinarrizko errenta unibertsala justifikatzen du argudiatuz, zalantzarik gabe, oinarrizko errenta unibertsala duen gizarte batean aukera gutxien dutenek beste edozein gizartetan baino gehiago izango luketela.

2. Justifikazio errepublikarra: oinarrizko errenta unibertsalaren defendatzaileak, milaka urteko tradizio errepublikarraren jarraitzaileak, Daniel Raventós kasu, askatasunaren noziotik abiatzen dira, Aristoteles, Zizeron, Makiavelo edo Robespierre bezalako autore eta pentsalariek ordezkatua. Askatasunaren nozio horren oinarrizko muina tesi hau da: gizarte-existentzia autonomoa bermatzeko behar besteko oinarri materialik ez duenak bizirik iraun beharko du hirugarren pertsonei baimena eskatuz, eta, beraz, pertsona horien borondatearen mende egongo da neurri handiagoan edo txikiagoan. Beraz, oinarri material hori ez dutenen autogobernua ezinezkoa da, eta, beraz, ezin dira libretzat jo.

Errepublikano demokratikoentzat, mundu guztiak aske izan behar du, eta horregatik mundu guztiak izan behar du gutxieneko oinarri material bat izateko eskubidea, bere existentziarako eskubidea eta, beraz, askatasunerako eskubidea bermatuko duena. Oinarrizko errenta litzateke, pentsalari/autore horientzat, gutxieneko oinarri material hori.

3. Justifikazio ekonomikoa: ekonomia globalizazioak definitutako errealitate berrira egokitzeko aukera ematen duen neurri bat da oinarrizko errenta, "Robotizazioaren" eta Adimen Artifizialaren garapenaren bidez enpleguaren beharra, finantza-ekonomiaren boterea eta garapen jasangarria lortzeko beharra murriztea eragingo duen aurrerapen teknologikoaren ondorioz; horrela, ez da inbertsiorik egingo ingurunea suntsitzea ekarriko duen enplegua sortzeko. Eskubide ekonomiko gisa, iraunkortasunaren funtsezko ardatz bihurtzen da.

4. Justifikazio post-obrerista: ezagutzan, jakitean eta lankidetzan oinarritutako gizarte batean bizi garen neurrian, beharrezkoa da soldata hutsetik pasatzen ez den errenta banatzeko modu bat pentsatzea. Ekoizpena gero eta sozialagoa bada, lanagatiko ordainsariak soziala izan behar du, errenta banaketatik pasatu behar du, eta ez lan-jarduera jakin bati lotutako soldata soil batetik. 5. Jatorrizko jabetza pribaturako eskubidearen justifikazioa: oinarrizko errenta jatorrizko jabetza pribaturako eskubide alegatu baten edo jabetza pribaturako eskubide unibertsal baten deribazio naturala da, hau da, pertsona orori aberastasun-zati jakin baten gaineko jabetza-eskubide jakin bat aitortu behar zaiolako ideia. Gabriel Stilmanek proposatutako eskeman, gizartearen baliabide naturalen balioaren gaineko zati bat, gainerako garaikideen parekoa.

2013an, Europako herritarren ekimen baten sinadura bilketa onartu zuen Europako Batzordeak. Ekimena milioi bat sinadurara iritsi eta onartzen bada, Europako Batzordeak pizgarriak emango lituzke Europako herrialdeei oinarrizko errenta unibertsalaren kontzeptua esploratzeko. Ondoren, 2014ko urtarrilaren 15ean, baldintzarik gabeko oinarrizko errenta unibertsal, indibidual eta nahikoaren aldeko legegintzako herri-ekimena abiarazi zen Espainian. 500.000 sinadura beharrezkoak dira neurri bat Diputatuen Kongresuan eztabaidatua izan dadin, baina azkenean 150.000 geratu ziren jasota hainbat kolektibo eta herritarren eskutik. Haren artikuluetan fasekako aplikazio bat ikusten da, eta horrek nahasmena eragin zuen biztanleen artean, bi errenta-motaren kontzeptuak nahastean: baldintzapeko bat lehen fasean eta baldintzarik gabeko bat bigarren eta azken fasean.

Teknikoki hainbat ikuspegi daude oinarrizko errenta unibertsal egonkorra finantzatzeko. Hau finantzatzeko proposamenak, gehienetan, inposatzaile mota baten ezarketan oinarritzen da errenta indibidualengatik. Dena den, beste proposamen batzuk daude Pertsona Fisikoen Errentaren gaineko Zerga (PFEZ) kontuan hartzen ez dutenak. Galdera hauek alde batera utzita, garrantzi handia duten beste aspektu teknikoak daude finantzaketaren proposamenarekin zerikusirik ez dutenak, aztertuak eta eztabaidatuak izan direnak bai Oinarrizko Errentaren defendatzaileengatik bai aurkakoengatik. Adibidez, Oinarrizko Errenta inflazioarengan izan litzakeen efektuak eztabaidatu dira; Oinarrizko Errenta Ongizte Estatuarengan arrisku bat izan ahal bada edo alderantziz, bide ikaragarri bat bidezkoagoa eta zehatzagoa egiteko; Parasitismoa sustatuko balu edo alderantziz, auto-okupazioa sustatuko luke eta gizarterako onuragarriak diren ordaindu-gabeko lanak; Emakumeen emantzipazioan izan dezakeen efektuak eta abar. Eredu fiskal berriak aztertu dira, ekonomiaren akordio berrian oinarrituta. PFEZ a eta gizarte zergak maximora gutxituz, BEZa igotzeko, esportazio eta inportazio kostuen oreka bilatzeko helburuarekin, horrela gehien gastatzen duena gehiago tributatuko du. Oinarrizko Errentaren Tasarekin osatzen dena, “Tasa Tobin”-en handiagotze baten oinarritzen dena, balioaren gehikuntza guztira aplikatuta, espekulazio zerga bat ezartzeko, balio gehigarriko moneta zerga, zeinek Oinarrizko Errentaren finantzaketa errazten du gizarte prestazioan arriskuan jarri gabe eta inbertsio publikoak mantenduz.

Oinarrizko Errentaren defendatzaileen artean ekonomilariak, filosofoak, sindikalistak, politikoak eta ohikoa ez badirudi ere, enpresari batzuk. Errentaren aintzindariak, Thomas Paine (“Justicia agraria” -ren egilea eta herritarren dibidenduen sustatzailea). Gaur egun Oinarrizko Errentaren defendatzaileak dira, Daniel Reventós, Osmo Soininvaara, Jeremy Rifkin, Bruce Ackerman, Florent Marcellesi, Yanis Varoufakis, Philippe Van Parijs, Jlen Bollain, Gabriel Stilman, Juan Carlos Monedero, Ramón Espinar Merino, Alejandro Bonet, Ruter Bregman eta Byung-Chul Han. 2014an ekimen legegile popular bat aurkeztu zen Espainian Oinarrizko Errentarengatik. Dena den, ekimena ez zen eskatutako 500.000 heldu. Beste alde batetik, Oinarrizko Errentaren plataforma sortu da Espainian. Automatizazioaren eta desenplegu teknologikoaren beste kausa batzuen ardura, teknologia handiko industria askori oinarrizko sarreren proposamenak ezinbestekoak bihurtu dira euren negozio ereduan. Nathan Schneider kazetariak hasieratik “elite teknologikoa”-ren aldaketak azpimarratzen zituen ideia hauetara Vice aldizkariko artikulu batekin, bertan hainbat famatu aipatzen ditu, Marc Andreessen, Sam Altman, Peter Diamandis eta beste batzuen artean. Mark Zuckenberg, Bill Gates eta Jeff Bezos bezalako enpresariak Oinarrizko Errenta egokia ikusten dute desberdinatsunaren krisiaren ondorioak moteltzeko eta saihetsezina den automatizazioari aurre egiteko. Beste enpresari eta ameslari batzuk, Elon Musk, Facebooken Kofundatzailea, Chris Hughes eta Y Combinatorren presidentea Sam Altman, ohartarazten digute Oinarrizko Errenta Unibertsalaren ezarpenarekin bukatuko dugula, “Beharrezkoa dela, gero eta lan gutxiago egongo direla makina batek hobeago egin ezin duena… eta esan nahi dut nire desioa hau gertazea ez dela, baina gertatuko diren gauzak direla…”

• Casassas, David y Daniel Raventós (2011): La renta básica en la era de las grandes desigualdades, Barcelona, Montesinos.
• Pinto Cañón, Ramiro (2003), Madrid. "Los fundamentos de la Renta Básica y la perestroika del capitalismo".
• Pisarello, Gerardo y Antonio de Cabo (Eds.) (2006): La renta básica como nuevo derecho ciudadano, Madrid, Trotta.
• Raventós, Daniel (1999): El derecho a la existencia, Barcelona, Ariel.
• Raventós, Daniel (coord.) (2001): La Renta Básica. Por una ciudadanía más libre, más igualitaria y más fraterna, Barcelona, Ariel.
• Raventós, Daniel (2007): Basic Income. The Material Conditions of Freedom, London, Pluto Press.
• Raventós, Daniel (2007): Las condiciones materiales de la libertad, Barcelona, El Viejo Topo.
• Rey, José Luis (2007): El derecho al trabajo y el ingreso básico. ¿Cómo garantizar el derecho al trabajo?, Madrid, Dykinson-Instituto de Derechos Humanos “Bartolomé de las Casas”.
• Van Parijs, Philippe (1996): Libertad real para todos, Barcelona, Paidós.
• Van Parijs, Philippe y Yannick Vanderborght (2006): La renta básica: una medida eficaz para luchar contra la pobreza, Barcelona, Paidós.
• Yanes, Pablo (2007): Derecho a la existencia y libertad real para todos, México, Universidad Autónoma de la Ciudad de México (UACM) y Secretaría de Desarrollo Social del Gobierno del Distrito Federal.
• Rifkin, Jeremy (1995): El fin del trabajo. El declive de la fuerza del trabajo global y el nacimiento de la era posmercado.
• Chalaux de Subirà, Agustí (2000). El Capitalismo Comunitario, Documento Bardina.
• Chalaux de Subirà, Agustí (2001). Historia del Capitalismo Comunitario, Documento Bardina.

• Argia aldizkarian, gaiari buruzko artikulu bilduma: Ekonomia > Ekonomia soziala > Oinarrizko errenta unibertsala