Odol-hodi

Arteria sistemak odola bihotzetik kapilarretara eramaten du. Beraz, arteriak eramaile zentrifugoak dira bihotzari buruz. Bihotzaren uzkurdurek pultsu moduko odol jario bat sortzen dute. Pultsu edo taupada bakoitzean arterietako paretak zabaldu egiten dira bihotzaren bentrikuluen uzkurduren ondorioz, eta ondoren lehengo egoerara itzultzen dira. Zabaltze-lehengoratze mekanismo hori arterietako paretetako ehun elastikozko geruza bati esker gertatzen da. Zuntz elastiko horiek eta husgune txiki bat uzten duen muskulu lisozko geruza lodi bat dira arteria sistemaren ezaugarri berezienak. Sistema horretan odolaren presioa oso handia da, eta arterien elastikotasunari esker pixkanaka eta etengabe iristen da odola kapilarretara, nahiz eta bihotzaren jardueraren ondorioz pultsu moduan edo taupadaka sartzen den. Muskulu lisoz osaturiko geruzak odol jarioa erregulatzen du, hark mugatzen du organo eta ehun bakoitzera zenbat odol iritsi behar den, hormonen edo nerbio-sistema sinpatikoaren kitzikadurarekin hodien diametroa aldaraziz.

Arteria sisteman ondoko hiru hodi mota hauek bereizten dira:

• Arteria elastikoak. Banaketa bideratzen duten hodi handiak dira. Era honetakoak dira karotida, subklabioak, biriketako arteriak eta izenik gabeko arteria gehienak. Tarteko tunika oso zabala eta zuntz elastiko ugariz osatua dute, eta barneko tunika berriz oso mehea dute. Urteekin elastikotasun hori galduz joaten dira.
• Gihar arteriak. Arteria sistemaren banaketa adar nagusiak dira, adibidez arteria erradialak. Ehun elastikozko geruza bakarra dago barneko tunikan, barneko lamina elastikoa, eta beste bat kanpoaldeko geruzan, kanpoaldeko lamina elastikoa. Tarteko tunika gihar geruza sendo batek osatua da.
• Arteriolak. Odola kapilarretara daramaten amaierako adarrak dira. 0,3 mm diametroko husgunea duten arteria sistemako hodi gisa defini daitezke. Barnealdeko tunika oso mehea da, eta barne lamina elastiko mehe bat du. Tarteko tunika, berriz, muskulu lisozkoa da, ia osorik. Arteriolek garrantzi handiko zeregina dute ehun edo organo bakoitzera bidaltzen den odol bolumenaren eta arteria presioaren kontrolean. Odola kapilarretara bidaltzen dute eta beren diametroa handi eta txiki dezakete, odol jarioari erresistentzia gehiago ala gutxiago egin behar zaion. Arteriolen eta kapilarren artean metarteriola izeneko hodiak daude; kapilarra metarteriola batetik sortzen den guneetan gihar zelula leun bat dago kapilar aurreko esfinter bat eratzen duena, eta uzkurtzean, odol jarioa ehunak dituen beharrei egokitzeko, odolaren garraioa geldiarazten edo eteten duena.

Hodi hauetan egituraren araberako mailaketa bat antzematen da: zenbat eta txikiagoak izan hodiak orduan eta ehun elastiko gutxiago dute. Gero eta garrantzi handiagoa hartzen dute gihar osagaiek. Horrela, arteria elastikoen osagai elastikoak arteriolenak baino ugariagoak dira.

Mikrozirkulazio esaten zaio gas, elikagai, likido eta metabolismoaren hondakin trukean parte hartzen duen zirkulazio sistemaren parteari. Kapilarretan egiten da zirkulazio mota hau, kapilarren eta likido interstizialaren artean. Kapilarrak oso txikiak dira, 1 mm luze ere ez askotan, baina oso ugariak direnez, gorputzeko zelula bakoitza kapilar batetik 2-3 zelulara gelditzen da. Horrela, oxigenoa eta elikagaiak zelula guztietara iristeko moduan daude. Gune edo organo jakin bateko kapilarren multzoari geruza kapilar esaten zaio.

Kapilarren ezaugarri aipagarrienak hauek dira:

• Endotelioak zelula zapalduez osaturiko geruza bat du, zelula bateko lodiera ozta-ozta duena. Endotelioaren arabera, hiru kapilar mota bereizten dira:
  • Kapilar jarraituak. Endotelio-zelulek geruza jarraitua osatzen dute. Hau da endotelio motarik ugariena.
  • Kapilar zulodunak. Endotelio mota honetako zelulek zulo edo leihotxo asko dituzte. Heste meharrean, guruin endokrinoetan eta giltzurrunetan daude horrelakoak, hau da, odolarekin molekula truke handia duten ehunetan.
  • Kapilar sinusoidalak. Endotelio etena dute, hots, zelulek ez dute geruza jarraitua osatzen. Gibel, pankrea, hezur muin eta guruin endokrino batzuetan aurki daitezke.
• Ez dago, ez gihar geruzarik, ez kanpoko geruzarik.
• Batzuek perizitoak (endotelioko zelulak inguratzen dituzten zelula zapalduak) dituzte.
• Kapilar guztiek ez dute diametro bera; badira 3-4 mikrako diametroa dutenak eta 30-40 mikrara iristen direnak ere. Kontuan harturik eritrozitoen diametroa 7-8 mikrakoa dela, badira osagai horien aldean diametro txikiagoa duten kapilarrak, baina hauen elastikotasunari esker haiek igaro daitezke hodiotan barrena. Kapilar handienak sinusoidalak dira.
• Kapilar sarea ez da ehun guztietan berdina.

Mikrozirkulazioan parte hartzen duten zainak alde batera utzita, zain sistemak sistema biltzaile baten gisa dihardu, oro har: kapilarretako odola bildu eta bihotzera eramaten du berriro. Odola benula izeneko hodi batzuen bidez igarotzen da kapilarretatik zain sistemara. Benulak elkartu egiten dira eta gero eta hodi handiagoak eratzen dituzte, odola bihotzera daramaten zain handiak eratzeraino. Zainen egitura zirkulazio aparatuarenaren antzekoa da, baina osagai elastikoak eta gihar osagaiak askoz ere txikiagoak dira. Zainen paretak arterienak baino meheagoak eta zurrunagoak dira. Zainak neurri askotakoak izan daitezke, eta horrek egituran ere badu eragina:

• Barneko tunika. Zain txikietan eta erdi mailakoetan endotelioa du ia osagai bakarra. Zain handietan, berriz, endotelioaz gainera zuntz elastiko batzuk dituen ehun eusle bat ere bada, nahiz eta zuntz horiek ez duten geruza elastiko ongi definiturik eratzen.
• Tarteko tunika. Zain txikiena eta erdi mailakoena gihar zuntzezko bi geruza zentrokide edo gehiagoz osatuta dago. Zain handiek, berriz, gihar leunezko geruza zirkular batzuez gainera, ehun konjuntiboa eta zuntz elastikoak ere badituzte.
• Kanpoko tunika. Zain txiki eta erdi mailakoetan hodiaren paretako geruzarik lodiena da, eta luzetara ezarritako kolagenozko zuntz lodiak ditu osagai. Zain handietan ere geruza handia da, vasa vasorum ugariz osatua. Zainetan arterietan baino vasa vasorum gehiago dago, oro har, zain gehienetan odol oxigenodun gutxi dagoelako eta beren hodiaren husgunetik iristen zaiena baino gehiago behar dutelako.

Zain gehienek ilargi erdiaren itxurako balbula batzuk dituzte, odola bihotzerantz higiarazteko eta ez kontrako norabidean –grabitateari aurre egiten laguntzen dute–, baina ez dago oso argi zein den beren zeregina. Balbulen aurretik, zainak dilatazio edo poltsa bat du. Balbulak bereziki ugariak dira gorputz adarretako zainetan eta urriak sabelalde eta bularraldeetan. Oro har, zain adar bat beste zain handiago bati lotzen zaion gunea baino lehenxeago egoten dira. Zain txikietan, garuneko zainetan eta kabetan, ez dago balbularik. Balbulak zainaren paretatik husgunera doazen bi luzakin edo erpinez osatuta egon ohi dira. Batzuek erpin bakarra dute. Erpinak barneko tunikaren tolesturak dira, eta erdialdea ehun konjuntiboz sendotua dute. Hodiaren husgunera begira dagoen balbularen partean zuntz elastiko batzuk daude.

Arnasketa eta gihar jarduera odola zainetan mugitzeko lagungarriak dira, eta lagungarria da, halaber, balbulen jarduera. Giharrak uzkurtzean gihar barneko zainak estutzen dira eta horrela zainetako odolari bultzatzen dio. Hori da –zainetako odolaren itzulerarik eza– pertsona bat zutik eta geldirikk denbora luzean egotean (soldaduak, esaterako) gertatu ohi diren zorabioen arrazoia.