Oiartzualdea
Oiartzualdea[1] edo Oarsoaldea[2][3][4] Gipuzkoako ipar-ekialdean dagoen eskualdea da eta Oiartzungo bailararen baitan hedatzen da. Donostialdearen azpieskualdeetako bat da.
Oiartzualdea Oarsoaldea | |
---|---|
Euskal Herria | |
Errenteria. | |
Administrazioa | |
Herrialdea | Gipuzkoa |
Udalerriak | Errenteria, Lezo, Oiartzun eta Pasaia |
Herri handiena | Errenteria |
Geografia | |
Koordenatuak | |
Azalera | 116,25 km² |
Demografia | |
Biztanleria | 72.287 (2014: Adierazpen errorea: Ustekabeko < eragilea Espresio akatsa: Ez dago operadorerik -(r)entzat) |
Dentsitatea | ERROREA: ezin izan da automatikoki kalkulatu, arazoa konpontzeko egin klik hemen biztanle/km² |
Gaur egun 70.000 biztanle baino gehiago ditu eta 1993tik Oarsoaldea Garapen Agentzia da eskualdeko erakunde publiko nagusia.
Izena
Oarso, Oarsoaldea eta Oiarsoaldea izenak Oiasson dute jatorria, eta ondorioz, Oiartzualdea gomendatzen du Euskaltzaindiko Onomastika Batzordeak.[5][6]
Hala ere bertako administrazio eta erakundeek Oarsoaldea hobesten dute.[7]
Mugakideak
Oiartzualdeak ekialdean Bidasoa Beherearekin eta Bortzirirekin egiten du muga, mendebaldean Donostia eta Buruntzaldearekin, eta hegoaldean Nafarroa Garaiko Leitzaldearekin.
Inguru naturala
Pasaiako badia eta Oiartzungo mendien artean kokatutako eskualdea da, Jaizkibel mendia (547 m) eskualde honen zati garrantzitsua delarik. Aiako Harriaren natura parkearen zati bat, era berean, eskualde honen parte da, Aiako Harriako (837 m) tontorrak buru. Oarsoaldeko hirugarren mendi nagusia, azkenik, Urdaburu da (598 m).
Bestela, Oiartzun ibaia da eskualdeko ardatz hidrografikoa eta Añarbeko urtegia ur biltegi nagusia.
Udalerriak
Udalerria | Alkatea | Alderdia | Biztanleria[8] | % | Eremua (km²) | |
---|---|---|---|---|---|---|
1 | Errenteria | Aizpea Otaegi Mitxelena | EH Bildu | 39.023 | 54,9 | 32,26 |
2 | Lezo | Mikel Arruti Salaberria | EH Bildu | 6.011 | 8,5 | 8,59 |
3 | Oiartzun | Joana Mendiburu Garaiar | EH Bildu | 10.362 | 14,6 | 59,71 |
4 | Pasaia | Teo Alberro Bilbao | EH Bildu | 15.711 | 22,1 | 11,34 |
Oiartzualdea | 72.287 | 101,90 |
Euskara
Oiartzualdeko euskara erdialdeko euskararen (gipuzkera) eta nafarreraren artekoa da, oro har lehena gailentzen bada ere. Eskualdeko ekialdean —Oiartzunen, batez ere— da handiena nafarreraren eragina. Pasaia hartu izan da bi euskalkien arteko mugatzat, azterketa batzuetan.
Erabilerari dagokionez, Oiartzun da erabilera mailarik altuena daukan udalerria. Bestela, zenbait euskal eskola publikoz gain Errenterian bi ikastola (Orereta eta Oiartzo izenekoak), eta Oiartzunen (Haurtzaro) eta Pasaian (Pasaia-Lezo Lizeoa) bana dituzte, eta Errenterian bertso-eskola bat ere.
Garraioak
Gizarte eta ekonomia mailan, eskualdearen ezaugarriak Donostiatik oso gertu eta ondo komunikatuta egotearen ondorioz markaturik daude. Horrela, sorburua eskualdean duten lau autobus lineaz gain (Pasai Donibane-Donostia; Pasai San Pedro-Donostia; Oiartzun-Donostia; Beraun-Donostia), EuskoTreneko nahiz Renfeko burdinbideek eskualdea Gipuzkoako hiriburuarekin lotzen dute.
Honekin batera, Oiartzualdetik A-8 autopista eta N-I errepidea igarotzen dira, eskualdea Donostia eta Bidaso Beherea nahiz Lapurdirekin lotuz.
Hedabideak
Eskualde eremuko hedabide nagusiak hauek dira:
- Oarsobidasoko Hitza egunkaria.
- Zintzilik Irratia: Errenterian kokatua, bailararen parterik handienean emititzen du.
- Oiartzun Irratia, Oiartzunen kokatua.
Oiartzualdeko herritar ospetsuak
- Blas Lezo (1689–1741), itsasgizon eta militarra.
- Biktoriano Iraola (1841-1919), idazlea.
- Manuel Lekuona (1894-1987) idazle, apaiz eta historialaria.
- Xabier Lete (1944-2010) idazle, poeta, kantari eta politikaria.
- Elias Salaberria (1883-1952), margolaria.
- Tomas Garbizu (1901-1989), musikaria.
- Juan Frantzisko Petrirena "Xenpelar" (1835-1869), bertsolaria.
- Koldobika Jauregi, "Jautarkol" (1896-1971), apaiza eta euskal idazlea.
- Koldo Mitxelena (1915-1987), hizkuntzalaria.
- Mariasun Landa (1949-), idazlea.
Oiartzualdeko herritarrak Wikidatan
Errenterian jaioak bakarrik ez, Errenterian lan egin dutenak ere sartu dira zerrenda honetan.
Erreferentziak
- Euskaltzaindia: Euskal Onomastikaren Datutegia.
- Oarsoaldea, eskualdeko garapen agentzia
- Errenteriako Udalaren webgunea
- Lezoko udalaren webgunea
- Jose Luis LIZUNDIA (Euskaltzaindiko Onomastika Batzordea): «Gipuzkoako eskualde izenez ohar zenbait», Euskera, 2005, 1.
- Euskaltzaindiko Onomastika Batzordea: «Done Sebastia», Diario Vasco, 2011-08-12.
- «Oarsoaldea» Oarsoaldea (Noiz kontsultatua: 2023-08-12).
- INEren 2022ko udal errolda. .
- «Olibet gailetak; emakumeak lantegietan - Ahotsak.eus» ahotsak.eus (Noiz kontsultatua: 2019-01-21).
- «Ahotsak.eus, Euskal Herriko hizkerak eta ahozko ondarea» ahotsak.eus (Noiz kontsultatua: 2019-01-21).
Kanpo estekak
- (Gaztelaniaz) Oarsoaldeko Garapen Agentzia
- (Gaztelaniaz)(Frantsesez)(Ingelesez)(Katalanez) Oarsoaldeko turismo ataria
- Oarsoaldeko Hitza