Nogai Horda

Nogai Horda izeneko bi talde izan ziren: Kaspiar itsasoaren iparraldean bizi zirenak, beren bey (buruzagia) zutenak, eta Itsaso Beltzaren iparraldekoak, teorian Krimeako Khanerriaren menpe zeudenak. Lehen taldea 1632 inguruan desagertu zen, kalmukek garaituta.[1] Bigarrenak Krimeako Khanerriaren patua partekatu zuen mende bat beranduago, Errusiar Inperioak menderatu zuelarik.

Nogaiera turkiar hizkuntzen parte zen. Auzokoen- kazakhen, baxkirren eta Kazango tataroen- familia bereko hizkuntza zen. Erlijioari dagokionez, musulmanak ziren, baina beren erlijio-erakundeak oso gutxi garatuta zeuden.

Artzain nomadak ziren, ardiak, zaldiak eta gameluak bazkatzen zituztenak, besteak beste. Beste ondasun mota batzuk lor zitzaketen beren aziendaren merkataritzari, arpilatzeari eta zergen kobratzeari esker. Bere diru-iturri nagusietako bat Krimean eta Bukharan saltzen zituzten esklaboak harrapatzeko espedizioak ziren. Ehizak, arrantzak, merkataritzak eta sasoikako nekazaritza nolabaiteko garrantzia zuten, nahiz eta jarduera horiek ez dauden oso dokumentatuta.

Oinarrizko gizarte-unitatea “ulus” erdiautonomoa izaten zen. Aristokratei “mirza” esaten zitzaien. Neguko hiriburua edo kanpamentua Saraixiken edo Sarai Dzhuken zegoen, Ural ibaiaren ertzean. Nogaien buruzagia bey delakoa zen (ez zuten khan, haien agintariak ez baitziren Gengis Khanen ondorengotzat hartzen). 1537az geroztik, bigarren agintaria “nureddin”a zen, normalean beyaren semea edo bere anaia zaharrena, oinordekotzat hartzen zena. “Nureddin”ak Volga ibaiaren eskuineko ertzaz arduratzen zen. 1560tik aurrera, bigarren “nureddin” bat egon zen buruzagi militar gisa. Hirugarren agintaria “keikuvat”a zen. Begak eta “mirza”k atzerriko botereren bateko basailutzat hartuko ziren askotan, baina adierazpen horiek ez zuten inolako eraginik. Antolaketa politikoa aldakorra zen, eta, hein handi batean, ospe pertsonalaren mende zegoen; izan ere, nomada gisa, nogaiek buruzagia alda zezaketen, besterik gabe, alde eginez. Zaldien lapurreta, kultura askotan deitoragarria, ohoretzat hartzen zen estepan, eta bizitza sozial eta ekonomikoaren zati garrantzitsutzat.

1557 inguruan, Ismael Beg eta Kazy Mirzaren artean desadostasunak izan ziren. Azken honek Nogai Horda txiki bat sortu zuen Kuban ibaian. Kaspiar itsasotik iparraldera zeuden nogaiei Nogai Horda Handia deitu zitzaien.

Nogaiak, Itsaso Beltzaren iparraldean, Krimeako Khanaren basailu nominalak izan ziren. Lau taldetan banatuta zeuden: Bujak (Danubio ibaitik Dniester ibairaino), Jedisan (Dniesterretik Hegoaldeko Bug ibairaino), Jamboyluk (Bugetik Krimeara), Jedickul (Krimeatik iparraldera) eta Kuban. Iturriek ez dute askorik esaten, baina talde horietako batzuk klanak edo tribuak izango ziren. Bereziki, Jedisangoak aparteko talde gisa aipatzen dira zenbait eskualdetan.