Niza
Niza[1] (frantsesez Nice, okzitanieraz Niça, italieraz Nizza edo Nizza Marittima) Frantziako hego-ekialdean eta Okzitanian dagoen kostaldeko hiria da, Itsas Alpeetako departamenduko hiriburua dena. Proventza-Alpeak-Kosta Urdina eskualdean eta zehazki Côte d'Azur izeneko ingurunean kokatuta dago, Italiatik hurbil, turismoa delarik jardun ekonomiko nagusietakoa.
347.100 biztanle zituen 1999an eta 343.629 2012an, Frantzia osoko bosgarren hiririk populatuena izanda.
14. kantonamendutako burua da.
Kronologia
- 859an eta 880an sarrazenoek hiria arpilatu zuten.
- 1388ko irailaren 28an Niza Savoiako lurraldeetan sartzea hitzartu zuten.
- 1538ko ekainaren 18an su-etena sinatu zuten (La Paix de Nice) Frantzisko I.a Frantziakoak eta Karlos Habsburgokoak, 8. Italiar Gerrari amaiera emanez.
- 1543ko abuztuaren 6tik 22ra Nizako Setioa eragin zuen Franko-Otomandar aliantzak Karlos Habsburgokoaren Inperioa eta Ingalaterraren aurka.
- 1561ean italierak ordezkatu zuen latina hizkuntza ofizial moduan.
- 1699an Sainte-Réparate katedrala eraiki zuten.
- 1706an Nizako Gaztelua eraitsi zuten.
- 1720an hiria sartu zen Sardiniako Erresuman. Urte hartan bertan Medikuntza eskola sortu zuten.
- 1793an hiria sartu zen Itsas Alpeetako departamendu frantziarrean. 24.117 biztanle zituen garai hartan.
- 1800eko maiatzean austriar armadak hiria okupatu zuten behin-behinean.
- 1812an Lycée Masséna eskola sortu zuten.
- 1814an Vienako Batzarraren bidez berriro ere sartu zen Sardiniako Erresuman.
- 1860an Nizako konterria Frantzian sartu zen atzera. 4 urte lehenago hiriak 44.091 biztanle zituen.
- 1881eko martxoaren 23an hiriko opera aretoa erre egin zen. 4 urte geroago berreraiki zuten.
- 1903an "A la mieu bella Nissa" abesti herrikoia konposatu zuten. 2 urte lehenago hiriak 105.109 biztanle zituen, eta urte haietan tranbia elektrikoa abian ipini eta Promenade des Anglais ibilbidea zabaldu zuten.
- 1927an Stade du Ray estadio zabaldu zuten, hurrengo urteetan Palais des Arts eta Palais de la Méditerranée eraikinak egin zituzten. 1931an populazioa 219.549 biztanlekoa zen.
- 1942ko azaroaren 11tik 1943ko irailaren 8 arte Italiako armadak hiria okupatu zuten Bigarren Mundu Gerraren baitan.
- 1944ko maiatzaren 26an aliatuek hiria bonbardatu zuten, eta abuztuaren 28an Nizako Bataila irabazi zion Frantziako Erresistentziak alemaniarrei (Hirugarren Reicha) eta italiarrei.
- 1948an Nizako Jazz Jaialdia abian ipini zuten.
- 1963an Matisse Museoa zabaldu zuten.
- 1979ko urriaren 16an tsunami batek jota 8-26 pertsona hil ziren.
- 2001eko otsailaren 26an Nizako Ituna sinatu zuten europar agintariek.
- 2013an Allianz Riviera estadioa zabaldu zuten.
- 2015eko urriaren 3an Itsas Alpeetako uholdeak pairatu zituzten
- 2016ko uztailaren 14an atentatu terrorista batean 80 pertsonatik gora pertsona hil ziren.[2]
Klima
 Datu klimatikoak (Niza)  | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Hila | Urt | Ots | Mar | Api | Mai | Eka | Uzt | Abu | Ira | Urr | Aza | Abe | Urtekoa |
| Batez besteko tenperatura maximoa (°C) | 12.9 | 13.4 | 14.9 | 16.5 | 20.1 | 23.6 | 26.6 | 27.2 | 24.3 | 20.6 | 16.3 | 13.8 | 19.1 |
| Batez besteko tenperatura (ºC) | 9.1 | 9.65 | 11.25 | 13.1 | 16.8 | 20.15 | 23.15 | 23.6 | 20.65 | 16.9 | 12.55 | 10.0 | 15.5 |
| Batez besteko tenperatura minimoa (°C) | 5.3 | 5.9 | 7.6 | 9.7 | 13.5 | 16.7 | 19.7 | 20.0 | 17.0 | 13.2 | 8.8 | 6.2 | 11.9 |
| Pilatutako prezipitazioa (mm) | 85.1 | 59.7 | 60.9 | 69.2 | 49.4 | 38.3 | 15.4 | 23.9 | 75.6 | 143.9 | 94.3 | 87.6 | 803.3 |
| Prezipitazio egunak (≥ 1 mm) | 6.5 | 5.5 | 5.2 | 7.2 | 5.4 | 4.0 | 2.0 | 2.9 | 4.4 | 7.3 | 6.6 | 6.0 | 63 |
| Eguzki orduak | 162 | 178 | 217 | 212 | 259 | 293 | 335 | 308 | 240 | 174 | 149 | 140 | 2668 |
| Iturria: World Meteorological Organization (NBE),[3] Météo France[4] eguzki orduetarako | |||||||||||||
Biztanleria
| 1249 | 1264 | 1302 | 1315 | 1323 | 1340 | 1365 | 1388 | 1693 | 1718 | 1790 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 4 000 | 5 600 | 7 000 | 8 900 | 10 200 | 13 500 | 8 400 | 4 250* | 10.000 | 14 608 | 20 000 |
| 1792 | 1815 | 1822 | 1828 | 1838 | 1848 | 1858 | 1861 | 1866 | 1872 | 1876 |
| 23 000 | 23 538 | 25 831 | 28 840 | 33 811 | 36 804 | 44 091 | 48 273 | 50 180 | 52 377 | 53 397 |
| 1881 | 1886 | 1891 | 1896 | 1901 | 1906 | 1911 | 1921 | 1926 | 1931 | 1936 |
| 66 279 | 77 478 | 88 273 | 93 760 | 105 109 | 134 232 | 142 940 | 155 000 | 185 000 | 220 000 | 240 000 |
| 1946 | 1954 | 1962 | 1968 | 1975 | 1982 | 1990 | 1999 | 2006 | 2009 | |
| 210 000 | 242 500 | 293 000 | 329 950 | 344 481 | 337 085 | 342 439 | 342 738 | 347.060 | 340 735** | |
| 1801era arte estimazioak ; 1801etik aurrera erroldak ; *4000 eta 4500 artean hain zuzen ere; **2012ko datu ofiziala. | ||||||||||
Kirolak
Paris-Niza munduko txirrindularitza lasterketa ezagunenen artean dago gaur egun, lehenengo edizioa 1933an antolatu zutelarik.
Bestela, OGC Nice hiriko futbol talde nagusia da, 1950eko hamarkadan batik bat arrakastatsua izandakoa.
Hezkuntza
- EDHEC Business School
- EPITECH
- ISEFAC Bachelor
Loreen Kalejira
Nizar ezagunak
- Henry Cavendish (1731-1810), fisikari eta kimikaria.
- Giuseppe Garibaldi (1807-1882), politikaria.
- Alfred Binet (1857-1911), psikologoa eta pedagogoa.
- Albert Calmette (1863-1933), sendagile eta bakteriologoa.
- Arman (1928-2005), artista.
- Jean-Claude Passeron (1930-), soziologoa.
- Jean-Pierre Mocky (1933-), zinemagilea.
- Ben Vautier (1935-), artista.
- Jean-Marie Gustave Le Clezio (1940-), idazlea.
Herri eta hiri senidetuak
Niza ondorengo herri eta hiriekin senidetuta dago:
Erreferentziak
- 36. araua. Euskaltzaindia (Noiz kontsultatua: 2011-04-18).
- Eitb.com. (2016ko uztailaren 15a). Nizako erasoaren egilea 'ezezaguna' zen Inteligentzia zerbitzuentzat. .
- Weather Information for Nice. 2011ko ekaina.
- "Climat en France" – Météo France
- (Ingelesez) Yerevan Municipality Official Website. (Noiz kontsultatua: 2018-08-24).
Ikus, gainera
- Frantziako hiri nagusien zerrenda
- Frantziako eskualde historikoak
Kanpo estekak
- (Frantsesez) Hiriko webgune ofiziala
- (Ingelesez) (Frantsesez) (oc) Nizako konderriko musika eta dantza tradizionalak.
| Autoritate kontrola |
|---|
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.