Nagoia

"Nagoia" izena nagoyaka adjetibotik etor daitekeela uste da, honek "bakezalea" esan nahi du. Bestalde "Chūkyō" izenak "erdiko hiria" esan nahi du, izan ere Kyoto eta Tokioren artean kokaturik baitago.

Oda Nobunaga, Toyotomi Hideyoshi eta Tokugawa Ieyasu Nagoia inguruan egoitza zuten gerra jaun boteretsuak izan ziren. 1610 urtean Tokugawa Ieyasuk Owari probintziako hiriburua zen Kiyosu estrategikoki baliotsuagoa zen toki batetara mugitu zuten, zazpi kilometrotara, eta orduan sortu zen Nagoia.

Nagoiako gaztelua bera Kiyosuko gazteluko harriak erabiliz eraiki zuten eta garai hartan 60.000 biztanle zituen Kiyosu herri osoa mugitu zuten bertara, bai eta tenplu, santutegi eta gainerako eraikin garrantzitsuak ere. Garai hartan Atsuta santutegiaren inguruan Tōkaidō errepideko posta ezarri zuten eta santutegia eta gazteluaren arteko lurretan planifikatu zen Nagoia hiria.

Hurrengo mendeetan eskualdeko industriagunea bihurtu zen. Bereziki ezagunak ziren keramika lantzen zuten herrixkak eta baita ere Okazaki herria, shogunerrian polbora ekoizten zen toki bakanetakoa zena. Kotoigintza ere garatu zen.

Meiji berrezarkuntzaren ondoren Nagoia 1889ko urriaren 1ean eratu zen eta 1956an hiri estatusa hartu zuen. Aurrez Bigarren Mundu Gerran hegazkin estatubatuarrek bonbaketak egin zituzten 1942 eta 1945ean, beren helburu nagusiak gaztelua eta industriagunea izan ziren. Garai hartan Nagoiak milioi eta erdi biztanle zituen (Japoniako hirugarren hiria zen) eta hegazkingintza industria handia zuen, hiritarren laurdenak bertan lan egiten zuela esaten da.

Nagoia Nōbi lautadan kokaturik dago, Iseko Badiaren iparraldeko ertzean. Kiso ibaia eta Shōnai ibaia bertan itsasoratzen dira eta hauetaz gain Haori ibaia ere badago, izatez gizakiak eginiko ubidea duena. Ibai hauek itsasoa eta barneko lurren arteko merkataritzarako erabili izan dira.

Nagoyak 16 auzo (ku) ditu:

• Atsuta-ku: Atsuta santutegiaren inguruan herria sortu zen eta Nagoiak barneratu zuen. 1937an eratu zen auzoa.
• Chikusa-ku: Chikusa eta Higashiyama herriek osatzen zuten eremua da. 1921ean sartu zen Nagoiaren barnean. Aichi eta nagoiako Unibertsitateak daude bertan. Higashiyamako zoologikoa eta lorategi botanikoak oso ezagunak dira.
• Higashi-ku: Nagoiaren erdiguneko auzoetako bat da. Tokugawa arte museoa bertan dago.
• Kita-ku: Hiriaren iparraldean dagoen auzoa da.
• Meito-ku: Ekialdean dago eta 1975an sortu zen.
• Midori-ku: Tokugawea shogunerriko posta-hiria izan zen. Hiru erreferendumen ondoren 1963an Nagoiarekin bat egieta erabaki zuen. Hiriaren hego-ekialdeko auzoa da.
• Minami-ku: Nagoia erdiguneko auzoetako bat da. Lehen itsasertzean zegoen baina itsasoari kendutako lurren erruz kostalderik gabe gelditu zen. Kasadera Kannon tenplua dago bertan.
• Minato-ku: Nagoiako kaialdeko auzoa da, auzo denetan zabalena. Bertan dago Nagoiako kaiko akuariuma ere.
• Mizuho-ku: Nagoia erdigunean dago eta 1944 urtean eratu zen.
• Moriyama-ku: XIX mendearen bukaeran Japoniako armada izan zen bertan. 1963an hartu zuen Nagoiak.
• Naka-ku: Nagoiako erdigune administratiboa da. 1945eko bonbaketek erabat suntsitu zuten eta eremu osoa birplanifikatu zen. Sakaeren 100 metrotako errepidea (100メートル道路) bereziki ezaguna da, izan ere 100 metrotako zabalera baitu. Bertan daude Nagoiako gaztelua, Ōsu Kannon tenplua, hainbat museo eta parke. Nagoya TV Tower Japoniako telebista dorre zaharrena da.
• Nakagawa-ku: Mendebaldean dagoen auzoteako bat da.
• Nakamura-ku: 1937an eratu zen. Bertan daude hiriko etxeorratz altuenak; Midland Square, JR Central dorreak (tren geltokia) eta Mode Gakuen Spiral Towers besteak beste.
• Nishi-ku: Pachinko jokoaren sorlekua da eta Noritake zeramika la ntegia ere bertan daude.
• Shōwa-ku: Gokiso herria zegoen lurraldea da. 1921 urtean eskuratu zuen Nagoiak.
• Tempaku-ku: Oda leinuari loturiko lurrak izan ziren. 1906 urtean Tempaku herria sortu zen eta 1955ean Nagoiarekin bat egin zuen.

Automobilgintza industriaren Japoniako hiriburua da.

Nagoiak bi aireportu ditu: Komaki, nagusiki Japonia barruan bidaiatzeko, eta Chubu (2005ean eraikia), nazioarteko bidaietarako.

1957an Nagoyako metroa inauguratu zen.

Borroka arte japoniarretaz gain gero eta arrakasta handiagoa daukate talde kirolek. Chunichi Dragons beisbol taldea bi aldiz izan da Japoniako txapelduna eta Nagoya Grampus futbol taldeak 2010eko futbol liga irabazi zuen.

• Nagoiako gaztelua: 1612an eraiki zen. Bigarren Mundu Gerrako bonbaketen ondorioz erre egin zen eta 1959an berriztu zuten.
• Atsuta santutegia: Japoniako santutegi garrantzitsuenetakoa da. 70 jaialditik gora ospatzen dira urtean.
• Ōsu Kannon tenplua.
• Tokugawa arte museoa.
• Noritake zeramika lantegia.
• Nagoiako kaia.
• Nagoiako akuariuma.
• Higashiyamako zoologikoa eta lorategi botanikoak.
• Hisaya Ōdori parkea.
• Industria eta Teknologiaren omenezko Toyota museoa.
• Etxeorratzak: Midland Square dorrea, JR Central dorreak, Mode Gakuen Spiral Towers eta Nagoya Lucent Tower.
• Nagoya TV Tower.

Nagoiako jaialdirik esanguratsuenak honako hauek dira:

• Atsuta jaialdia: Atsuta santutegian izaten da, ekainean.
• Portuko jaialdia: Nagoiako kaiean izaten da, uztailean.
• Nagoiako gazteluko udako jaialdia: Abuztuan izaten da Nagoiako gazteluaren inguruan.
• Nagoia jaialdia: Hisaya Ōdori parkean izaten da, urrian.

• 
  Nagoiako gaztelua.
• 
  Atsuta santutegia.
• 
  Ōsu Kannon tenplua.
• 
  Tokugawa arte museoa.
• 
  Noritake zeramika.
• 
  Nagoiako kaia.
• 
  Nagoiako kaiko akuariuma.
• 
  Higashiyamako zoologikoa eta lorategi botanikoak.
• 
  Hisaya Ōdori parkea.
• 
  Industria eta Teknologiaren omenezko Toyota museoa.
• 
  Midland Square dorrea.
• 
  JR Central dorreak.
• 
  Mode Gakuen Spiral Towers.
• 
  Nagoya Lucent Tower.
• 
  Nagoya TV Tower.

• Minamoto no Yoritomo (1147-1199), shoguna.
• Oda Nobunaga (1534–1582), daimyōa.
• Toyotomi Hideyoshi (1536–1598), daimyōa.
• Yokoi Yayū (1702-1783) samuraia eta poeta.
• Shinichi Suzuki (1898-1998), musika irakasteko Suzuki metodoaren asmatzailea.
• Toshiki Kaifu (1932- ), politikaria.
• Tsuneko Okazaki (1933- ), biokimikaria.
• Akira Toriyama (1955- ), manga dieinatzailea.
• Koji Kondo (1961- ), bidejokoen musika konpositorea.
• Naoko Mori (1971- ), aktorea.

• (Gaztelaniaz)Hiri Gida: Nagoia