Nafarroako Parlamentuko X. legealdia

Parlamentuko presidentearen izendapena aldez aurretik adostu ahal izateko, zenbait alderdi hilaren 19a baino lehen bildu ziren akordio batera iritsi ahal izateko. Hala, bozketa baino egun bat lehenago, Geroa Baik eta Nafarroako Alderdi Sozialistak akordioa negoziatu zuten, baina ez zuten akordiorik lortu. Nafarroako Alderdi Sozialista prest zegoen gaur Geroa Bairi Parlamentuko presidentetza emateko, baina eh EH Bilduk ez du kargurik izango Ganberako Mahaian. Hala ere, Uxue Barkosen koalizioak ez zuen baldintza hori onartu. Nafarroako Alderdi Sozialistaren, Geroa Bairen, Ahal Duguren eta Izquierda-Ezkerraren arteko bilera arratsaldeko zazpietan hasi zen, eta ia gauerdira arte luzatu zen. Eztabaidan, ateak itxita, sozialistek berretsi zuten Euskal Herria Bildu baztertzen zutela edo akordioa eragozten zutela. Lau taldeen arteko haustura baten ondorioz, Parlamentuko presidentetza Navarra Sumakoa izan zitekeen, bileraren zenbait unetan aipatua izan zena. Hori dela eta, ordu luzez luzatu ziren elkarrizketak, irtenbide bat aurkitzeko.[1]

2020ko ekainaren 19an, 11: 00etan, hasi zen ofizialki Nafarroako Parlamentuko X. legegintzaldia. Inaugurazio ekitaldia egiteko, adinez nagusiena den diputatua aukeratu zuten, kasu honetan Geroa Baiko Koldo Martinez, "Adin Mahaia" delakoaren presidente izateko, hau da, osatu arte Parlamenturako mahaia ordezkatuko duen mahaiaren presidente izateko. Berarekin batera, Alberto Bonilla (Navarra Suma) eta Carlos Mena (Nafarroako Alderdi Sozialista) diputatuek hartu zuten idazkaritza, gazteenek, eta horrela osatu zuten Adineko mahaia. Parlamentariak hemizikloan sartu ondoren, Koldo Martinez presidenteak bilkura irekia izan zela adierazi zuen, eta, ondoren, Aurelio Sagasetak zuzendutako Katedraleko Musika kaperak Nafarroako Gorteen ereserkia interpretatu zuen. Ondoren, legelari nagusiak deialdiari buruzko Foru Dekretua, hautatutako foru parlamentarien zerrenda eta ebazteke dauden hauteskunde auzietako errekurtsoak irakurri zituen, horien ebazpenak uki zitzakeen parlamentariak aipatuz. Adineko mahaiko presidenteak, idazkarien eta, ondoren, hautatutako gainerako parlamentarien ondoren, Nafarroako foru-erregimena uneoro errespetatzeko, legeei men egiteko eta karguari dagozkion betebeharrak zintzoki betetzeko zin edo promesa egin eta eskatu zuen, eta horretarako deialdia alfabeto-hurrenkeran egingo da. Onartutako zin-egite edo hitzemate formulak honako hauek ziren: "bai, zin dagit" edo "bai, hitz ematen dut", euskaraz eta "sí, juro" edo "sí, prometo", gaztelaniaz. Ondoren, Parlamentuko Mahaia osatzen duten kideak aukeratu ziren. Mahaia presidente batek, bi presidenteordek eta bi idazkarik osatzen dute.[2]

Ekitaldien ondoren, Parlamentuko saioan, legegintzaldiko lehen bozketa egin zen: mahaia hautatzea. Lehenik eta behin, presidentea hautatu zuten. Hautaketa horren aurretik, bilkura eten egin zen, eta foru parlamentariek hautagaiak aurkeztu zituzten, Adineko Mahaiari zuzendutako idazki baten bidez. Bilkurari berrekin ondoren, Adineko Mahaiko lehendakariak hautagaiak aldarrikatu zituen, eta horiek aurkeztu zituzten foru parlamentariak adierazi zituen. Lehendakaria boto-txartelen bidezko bozketa sekretuaren bidez aukeratu behar da. Parlamentukide bakoitzak eskubidea du aldarrikatutako hautagai bakar baten izena idazteko boto-paperean, eta boto zuriak ere baliozkoak izango dira. Gainerako botoak deusezak dira. Parlamentukideei, boto-papera bete ondoren, alfabeto-ordenaren arabera deitzen zaie mahaira, eta boto-txartela lehendakariari ematen diote, hautestontzian sar dezan. Azkenik, Adineko Mahaiko kideek eman dute botoa, eta, azkenik, mahaiko presidenteak eman du, eta bozketa amaitutzat eman da. Ondoren, zenbaketa egingo da. Horretarako, presidenteak boto-paperak aterako ditu hautestontzitik, eta idazkarietako batek ozenki irakurriko ditu. Zenbaketa amaitutakoan, presidenteak parlamentukideei emango die bozketaren emaitzaren berri.

Ganberaren araudiaren arabera, hautatutakoparlamentukideen gehiengo osoaren aldeko botoa lortzen duen hautagaia izango da presidente. Gehiengo hori lortzen ez bada, bigarren bozketa bat egingo da, eta lehen bozketan bi boto kopuru handienak lortu dituztenak bakarrik izango dira hautagai. Bigarren bozketan, boto gehien lortzen dituen hautagaia izango da presidente. Bigarren bozketan berdinketa gertatzen bada, berdindutako hautagaien artean hirugarren bat egingo da, eta boto gehien lortzen dituena aukeratuko da. Hirugarren bozketan berdinketak jarraitzen badu, adinez nagusiena den hautagaiaren alde ebatziko da, eta hura izendatuko da presidente.

Hiru hautagaiak honakoak izan ziren: Iñaki Iriarte (Navarra Suma), Inmaculada Jurío (Nafarroako Alderdi Sozialista) eta Unai Hualde (Geroa Bai). Lehen bozketaren ostean, Iñaki Iriartek 20 boto jaso ditu (Navarra Sumakoak, ustez); Unai Hualdek 16 (Geroa Bai eta Euskal Herria Bildukoak, ziurrenik), Inmaculada Juriok 11 (ia ziur Nafarroako Alderdi Sozialistakoak) eta 3 parlamentarik zuri bozkatu dute (baztertzeagatik Ahal Dugu eta Izquierda-Ezkerra izango lirateke). Hala ere, hautagai bakar batek ere ez du lortu lehen bozketan hautatua izateko behar den gehiengo osoa, 26 boto. Beste etenaldi baten ondoren, bigarren bozketa bat egungo da, eta lehen bozketan bi boto gehien lortu zituztenak soilik izan daitezke hautagai, hau da, Iñaki Iriarte eta Unai Hualde. Bigarren bozketa horretan, boto gehien lortzen dituen hautagaia izango da lehendakari. Ondoren, etenaldian, tentsio handiko uneak izaten dira hemizikloan. Gainerako 10 minutuetan, Maria Chivite eta Ramon Alzorritz sozialistak Unai Hualde jeltzalearekin bilduko dira. Parlamentuko lehendakaritza aukeratzeko bigarren bozketa egiteko bilerari berrekin baino lehen amaitzen da bilera hori. Geroa Baiko hautagaiak akordiorik ez dagoela iragarri du. Bost minutu geroago Unai Hualde eta Koldo Martinez aretora itzuliko dira eta bi minutu geroago 11 parlamentari sozialistak beste areto batean bilduko dira. Ganberako presidentetza Navarra Sumari (31 boto arte gehituz) edo Geroa Bairi (bien artean 20 boto gehituz, ezkerreko gainerako indarren babesa jasoz) eman behar dioten erabaki behar dute. Bien bitartean, Unai Hualdek esan du Nafarroako Alderdi Sozialistarekin akordio bat egon daitekeela. 12: 10ean, hau da, Hualde iragarri eta 6 minutura, bera eta Koldo Martinez Nafarroako Alderdi Sozialistaren aretora sartu dira. Bi minutu geroago, 13 diputatuek aretotik alde egin dute. Handik gutxira, sozialistak Geroa Baiko hautagaiarekin eta Koldo Martinezekin bilduko dira berriro. Denbora tarte handi baten ostean, sozialistak adierazpenik egin gabe atera dira aretotik. Zenbaketa hasten da. 12: 33an, Unai Hualde izendatu dute Parlamentureko mahaiko presidente, alderdi guztien babesarekin, Navarra Suma izan ezik. Ondoren, beste etenaldi bat egiten da.[3]

12: 33an, Unai Hualde izendatu dute Parlamentureko mahaiko presidente, alderdi guztien babesarekin, Navarra Suma izan ezik. Ondoren, beste etenaldi bat egiten da. 12: 51n Inmaculada Jurío (Nafarroako Alderdi Sozialista) eta Yolanda Ibañez (Navarra Suma) izendatu dituzte mahaiko presidenteorde, eta lehenak Parlamentuko talde guztien babesa izango du, EH Bildu eta Navarra Suma izan ezik. Azken horrek bere hautagaiaren alde bozkatu zuen eta abertzaleek zuri bozkatu zuten. Azken etenaldiaren ondoren, mahaiko idazkariak bozkatzen dira. 13: 06an, Euskal Herria Bildu Parlamentureko mahaian sartuko dela baieztatu dute. Juan Luis Sanchez de Muniain (Navarra Suma) eta Maiorga Ramirez (EH Bildu) Parlamentuko idazkari hautatu dituzte. Lehena, bere alderdiaren botoekin (20) eta hautagai abertzalearen botoekin (7), Geroa Bairen botoekin (9) eta Izquierda-Ezkerraren botoekin (1). Ahal Duguk boto zuria eman du eta Nafarroako Alderdi Sozialistak Ainhoa Unzu bere hautagaiari eman dio botoa. Orduan, Hualdek Ganbera eratutzat jo zuen eta bilkura amaitu zuen. Saioaren ostean, Unai Hualde presidenteak mahaia 5 kidetik 7ra zabaltzeko asmoa iragarri du, talde gehienek ordezkaritza izan dezaten.[4][5]

Miren Aranoa Astigarraga Euskal Herria Bildu koalizioko foru parlamentariak Nafarroako Parlamentuan duen eserlekuari uko egitea erregistratu zuen 2020ko abuztuaren 25ean. Jarduera instituzionalari uko egiteko arrazoia "arrazoi pertsonalak" dira, eta, hala ere, Miren Aranoak bere erantzukizunari eutsi zion Eusko Alkartasunaren barruan, Nafarroako lurralde koordinatzaile gisa.[6]

Nafarroako Parlamentuko Mahaia osatu ondoren, Euskal Herria Bilduko lurralde-zuzendaritzak Arantxa Izurdiaga (Sortu) izendatu zuen Miren Aranoaren (Eusko Alkartasuna) oinordeko. Horregatik, mahaiak agindua eman zuen Hauteskunde Batzorde Zentralaren aurrean beharrezko jarduketak hasteko, Arantxa Izurdiagaren aldeko foru parlamentariaren kredentziala izapidetzeko.[7]

Horren aurrean, Maiorga Ramirez buru duen Eusko Alkartasunaren korronte kritiko edo garaikoetxeista haserre agertu zen Euskal Herria Bilduk Sortu alderdiko hautagai bat aukeratu duelako Eusko Alkartasunako kide Miren Aranoa Nafarroako Parlamentuan ordezkatzeko. Arantxa Izurdiaga abokatua izango da haren ordezkoa, ez baita alderdi sozialdemokratakoa, Sortu alderdikoa baizik. Horren arabera, Euskal Herria Bilduren barruan dituen bi eserlekuetako bat galdu du Eusko Alkartasunak (bigarrena Maiorga Ramirezkoa da). Eba Blanco buru duen alderdiko kritikoen arabera, mugimendu honek Eusko Alkartasunak Euskal Herria Bildun duen pisu galera berretsi du, eta azken hilabeteetan horren berri eman dute.[8]

Era berean, sektore garaikoetxeistak salatu zuen Euskal Herria Bildu eta ea ez zeudela ados oraingoan, Miren Aranoak berariaz eta idatziz eskatu baitzuen Nafarroako Ganberan bere alderdi berekoa izatea. Aranoaren ustez, "kausa nagusi" batengatik eserlekuari uko egin dionez, eta bere alderdiari dagozkion bi eserlekuetako bat denez, Eusko Alkartasunako pertsona batek ordezkatu behar du.[9]

Legeak 50 ordezkari baino ez ditu onartzen, eta jasotako boto kopuruaren arabera banatzen dira. Herritarren botoaren ondorioz, alderdi politikoek eserleku kopuru jakin bat jasotzen dute lortutako boto kopuruaren arabera. Ondoren, eserleku horiek kanpainaren hasieran aurkeztutako zerrendaren ordenaren arabera esleitzen dira. Hauek dira Nafarroako Parlamentuko X. legegintzaldiko 50 parlamentariak:[10]

Legealdi honetan, guztira, 6 legebiltzar-talde egon ziren; horietatik bost parlamentu-taldea formaziokoak eta bat foru parlamentu-eklartean.

Bozeramaileen batzordean talde parlamentario guztiek lortzen dute ordezkaritza, osoko bilkuran duten bozeramailearen bidez. Beraz, 6 parlamentu-talde daudenez, 6 kide daude batzorde honetan.[17]

Parlamentuko Mahaia isilpeko bozketa bidez aukeratzen da Gorteen inaugurazio saioan. Nafarroako Parlamenturako hauteskundeak egin eta hilabetera izango da.[18]

Batzorde Iraunkorra Parlamentuko Mahaiko kideek eta Parlamentuaren ordezkaritza duten alderdi bakoitzeko bozeramaile batek zuzentzen dute.[19]

Botoen zenbaketaren ostean, Nafarroako Alderdi Sozialista bigarren postuan kokatu da, bost bototik bat eta 11 eserleku lortuta. Navarra Sumako zerrendaren atzean kokatu arren, 9 eserleku gutxiagorekin, Geroa Bai gainditu eta Nafarroako Foru Erkidegoko presidente izateko aukera izango du.[20]

Nafarroako Alderdi Sozialistaren hautagaia Maria Chivitek akordioa lortu zuen 2019ko uztailean IX. legegintzaldian Nafarroako Gobernua osatzen zuten alderdietako batzuekin: Geroa Bai, Ahal Dugu eta Izquierda-Ezkerra. Horrela, koalizio gobernua lortu nahi du hautagai sozialistak, eta bertan egongo dira alderdi horiek, Izquierda-Ezkerra izan ezik. Eserlekuen batura, guztira, 50etik 23koa da, gehiengo absoluturako nahikoa ez, baina bigarren itzulia pasatzeko aukerarekin, gehiengo soilarekin.[21][22]

Bigarren bozketan gehiengo soila lortzeko, koalizioak abstentzioa eskatu dio Euskal Herria Bilduri, ia negoziaziorik gabe. Azkenik, alderdi giltzarri horrek kontrako botoa emango du lehen itzulian, baina diputatuetatik 5 abstenitu egingo dira bigarren itzulian, eta gobernu berriak gehiengo sinplea izango du (aldeko 23 boto eta kontrako 22) 2019ko abuztuaren 2an.[23]

Gobernu berriak aurreko legealdiaren ildotik jarraitzen du, Uxue Barkos buru duela. Hala ere, gehiengo osorik ez duenez, gobernua Navarra Suma eta Euskal Herria Bilduren menpe dago edozein lege edo aurrekontu onartu ahal izateko. Alderdi guztiak "ezkertiarrak" direnez, alderdi horiek koalizio abertzalearen alde egiten dute gehienetan, oposizioak gogor kritikatu duen mugimendua, kasu honetan Navarra Suma.[24]

Nafarroako Gobernuko lehendakarien inbestidura
Hautagaia	Data	Boza							Guztira
María Chivite	2019ko abuztuaren 1a Beharrezko gehiengoa: absolutua[oh 1]	Bai		11	9		2	1	23/50
		Ez	20			7			27/50
		Abst.							0/50
	2019ko abuztuaren 2a Beharrezko gehiengoa: sinplea[oh 2]	Bai		11	9		2	1	23/50
		Ez	20			2			22/50
		Abst.				5			5/50

Nafarroako Parlamentuaren Osoko Bilkurak 2020ko otsailaren 27an onartu zuen, Nafarroako Alderdi Sozialista, Geroa Bai eta Ahal Duguren aldeko botoekin eta Euskal Herria Bildu eta Izquierda-Ezkerraren abstentzioekin, 2020ko ekitaldirako Nafarroako Aurrekontu Orokorrei buruzko Foru Legea, zeinaren gastuen eta diru-sarreren azken egoera 4 573 798 028 eurokoa baita; horietatik 4 256 568 023 euro gastu ez-finantzarioari dagozkio, eta 317 230 005 eurori. Navarra Sumak aurkako botoa eman zuen.[25]

Legearen 1. artikuluan jasorik dagoenez, 2020ko ekitaldirako Nafarroako Aurrekontu Orokorrek, zeinetan 4 573 798 028 euroko kredituak bildu diren, atal hauek dituzte: Nafarroako Parlamentuaren, Nafarroako Kontuen Ganberaren eta Nafarroako Arartekoaren aurrekontuak; Foru Komunitateko Administrazioaren eta haren erakunde autonomoen aurrekontua; Nafarroako Kontseiluaren aurrekontua; Foru Komunitateko fundazio publikoen aurrekontuak; eta Foru Komunitateko sozietate publikoen aurrekontuak. Bigarren artikuluan ageri denez, 4 256 568 023 eurokoa da gastu ez-finantzarioaren muga, 2019koarekin alderatuz % 5,9 gehiago. Nafarroako Ogasun Publikoari buruzko apirilaren 4ko 13/2007 Foru Legearen 34. artikuluan dago araututa muga hori. 2019rako aurrekontuarekin alderatuz, desberdintasuna 240 015 738 eurokoa da.[26]

Nafarroako 2020ko ekitaldirako Aurrekontu Orokorrei buruzko Foru Legea
Data	Boza							Guztira
2020ko otsailaren 27a Beharrezko gehiengoa: sinplea[oh 2]	Bai		11	9		2		22/50
	Ez	20						20/50
	Abst.				7		1	8/50

COVID-19 pandemiaren ondorioz atzeraldi teknikoan sartuta, Nafarroa Garaia 2021ean sartuko da, berriro ere positiboan hazteko erronkarekin. Horretarako, eta behar bezala funtzionatzeko, Nafarroako Gobernuak lurraldeko aurrekontu orokorren aurreproiektu bat aurkeztu zuen, 4 870,5 milioi euroko aurrekontua aurreikusten zuena, 4 481,4 milioi euroko gastu ez-finantzarioarekin.[27]

Nafarroako Parlamentuko 50 eserlekuetatik 22 (23, Izquierda-Ezkerraren kanpoko babesa gehituz gero) izan direnez, Chivite gobernuak ituna egin behar zuen, edo Navarra Sumarekin edo Euskal Herria Bildurekin. Nafar Herriaren Batasuna, Nafarroako Alderdi Popularra eta Herritarrak - Herritarron Alderdia alderdiek osatzen duten Navarra Sumak ezezko biribila eman zion, eta Euskal Herria Bildukoak akordio batera iristearen alde agertu ziren. Hala, azaroaren 14an, gobernuak iragarri zuen akordio batera iritsi zela Euskal Herria Bildurekin, bere 7 diputatuak 2021eko kontuetan abstenitu eta tramitea errazteko.[28][29][30]

Nafarroako 2021eko ekitaldirako Aurrekontu Orokorrei buruzko Foru Legea[31]
Data	Boza							Guztira
2020ko abenduaren 23a Beharrezko gehiengoa: sinplea[oh 2]	Bai		11	9		2	1	23/50
	Ez	20						20/50
	Abst.				7			7/50