NKVD

Nikolai Jezhoven NKVDaren birmoldaketa erabateko gertaera suposatu zuen NKVDaren baitan; izan ere, Nikolai berak 1936ko udazkenean burututako eskualde-polizia pokitikoaren purga baino lehenago –1939ko maiatzean Batasun-mailako NKVDaren zuzentaratu baten bidez ofizial egina, zeinak hiri- eta eskualde-polizia guztiak botere zentralpean uzten zituen–, tentsio handia zegoen poliziaren zentralizazioaren eta poliziaren eskualdeko elementuen aldeko partaideen artean, sarritan Moskutik bideratu nahi ziren politiken aurkako emaitzak zekarrena.[14] Aipagarri da ere, halaber, sortze-momentu beratik ere, NKVDa oso egitura moldagarria izan zuela, 1938–1939an soilik, adibidez, agentziaren osaera eta buruzagitza hiru aldiz aldatuz.

Jezhoven buruzagitzan zehar –informalki, Jezhov aro modura ezaguna dena–[15], Purga Handia bere gorenera ailegatu zen, 1937–1938 artean. Hala, bi urte horietan zehar, gutxienez 1.3 milioi pertsona izan ziren espetxeratuak, bai eta 680,000 baino gehiago ere exekutatuak, "Estatuaren aurkako krimenak" burutzeagatik. Era berean, Gulag-populazioa 685,000 biztanle baino gehiagotan emendatu zen, populazioa hirukoiztuz, eta horietatik guztietatik 140,000 pertsona, gutxienez, goseak jota hilko zirenak.[16]

1941eko otsailaren 3an, GUGBeko 4. Departamentua (Sekzio Berezia edo OO, errusierako Osoby Otdel-etik)[17] NKVDatik banatu egin zen, Sobietar Indar Armatuen kontrainteligentzia-agentzia berria sortzeko, bere 12 Sekzio eta Ikerketa-Unitate batekin,[18] Sobietar Batasuneko NKVDaren eta NKGBaren 00151/003 agindu bateratuaren ondorioz ofizial eginikoa. Era berean, GUGBaren bestelako zatiak ere bertan behera utzi ziren eta eskumen zein langileak sortu berri zen Estatu-Segurtasunerako Herri Komisariatura (NKGB) pasa ziren. Aipagarri da ere, GUGBaren Departamentuak Direktoratu modura izan zirela izendatuak zuzenean, beren eskumen propioak eraldatu gabe utziz, salbuespen bakarrarekin: OO GUGBa hiru Sekziotan izan zen banatua; hala nola, OKRa, Otdel KontrRazvedki edo kontrainteligentzia-sekzioa –aipatutako OO GUGBaren 11. Sekzioaren ondorio–, zeina Aleksander Belyanov buru zen.[19][20]

1941eko ekainean zehar, Sobietar Batasunak Alemaniako inbasioa jasan ostean, Sobietar Batasuneko NKGBa bertan behera utzi zen, bere unitateak, de iure, NKVDra itzuliz 1941eko uztailaren 20an. Aipatutako kontrainteligentzia-sekzioa kontrainteligentzia-direktoratu modura izan zen bilakatua, UOO NKVF modura. Berriki bertan behera utzitako NKGBaren bestelako eskumen batzuk ere, gainera, bestelako Komisariatu batzuen menpean geratu ziren, NKVDaren tamaina eta influentzia murriztuz; hala nola, Direktoratu Bereziak edo SMERSH. GUGBa, berriz, NKGB izendatzen hasi zen ere, NKVDrekiko independente berriro ere.

1946an, Sobietar Herri Komisariatu guztiak "ministerio" modura izan ziren berrizendatuak; hala, NKVDa MVD bilakatu zen, NKGBa MGB (Estatu-Segurtasunerako Ministerio) berrizendatu zen bezala. Amaitzeko, 1953an eta garaiko NKVDren buru zen Lavrenti Beriaren atxiloketaren testuinguruan, MGBa MVDren menpe geratu zen berriro eta polizia- eta seguritate-zerbitzuak betirako eta azkenengoz izan ziren banatuak 1954ean, bi unitate independentetan:

1. Sobietar Batasuneko Barne Gaietarako Ministerioa (MVD), espetxe- eta milizia kriminalen eskumenak zituena; eta
2. Sobietar Batasuneko Estatu-Segurtasunerako Komitea (KGB), polizia politikoaren, inteligentziaren, kontrainteligentziaren, Batasuneko buruzagiaren defentsa pertsonalaren eta komunikazio konfidentzialen eskumenak zituena.

1935ean NKVDren buru zen Genrikh Yagoda (erdialdean), gaur egun Moskva–Volga Kanalaren eraikuntzan. Atzean, Nikita Khrustxov ageri da ere.

Sobietar politika gauzatzeko bidean, Estatu Sobietikoaren etsaiak ("herriaren etsaiak") Gulag-ezparruetara izan ziren bidaliak, bai eta ehun milaka hiritar exekutatuak ere, NKVDaren eskuetan. Modu formalean, horietako gehienak NKVDaren troikak atxilotzen zituzten ("triplete" modura ere ezagunak), horretarako sortutako gerra-epaitegi bereziak. "Limurtze modu fisikoak", halako testuinguruetan, Batasun-mailako dekretu berezien bidez onetsirik zeudenez, NKVDak gehiegikeri anitz dokumentatu zituen agentziaren bizitzan zehar. Era berean, ehundaka hobi komun sortu ziren operazio hauen ondorioz, bai eta "plan sekretuei" jarraiki eginiko exekuzio estrajudizialen seinaleak ere. "Plan" hauetan "etsai publikoen" (kleroa, noblezia...) biktima-zenbaki eta -proportzio bat definitzen zen, gune jakin batean, NKVDaren 00486 Aginduari jarraiki. Agindu honen arabera, errepresioa jasotzen zuen banakoaren familia, umeak barne, erreprimigarri bilakatzen zen ere.

NKVDak bideratutako purgak Alderdi Komunistaren Politburoak erabilitakoari jarraitutako olatuak izaten ziren. Purga-olatu hauen adibide, ingeniarien aurkako kanpainak (Shakhty Epaiketa), alderdiaren eta elite militarraren arteko konspirazioak (Purga Handia, NKVDaren 00447 Aginduaren ondorioz) eta medikuen aurkako kanpainak (Medikuen konplota) ditugu. Bestalde, gas-furgonetak ere erabiltzen ziren purga eta errepresio modura; adibidez, Purga Handiaren garaian, Mosku, Ivanovo eta Omsk-eko hirietan.[21][22][23][24]

NKVDaren operazio asko, gainera, talde etniko konkretuen aurkakoak izan ziren. Hala, adibidez, NKVDaren Poloniar Operazioaren ondorioz (1937–1938), 110,000 poloniar baino gehiago izan ziren exekutatuak.[25] Bestalde, exekutatuak ez zirenean, deportatuak izaten ziren, bereziki kanpotarrak ziren baino Sobietar Batasunean bizi ziren horiek. Honen adibide, jatorri estatubatuarreko amerikarren kasu dugu, zeinak ezin zuten lortu AEBtarako bueltatzeko pasaporte berria (duela urteak "erregistro-helburuarekin" sobietar autoritateek kendu ostean). Gainera, pasaporte berria eman ez ezik, Lubiankako Presondegira eraman eta bertan akatzen zituzten. Era berean, "Mendebaldeko influentziez pozoiturik" egoteaz susmagarri ziren langile estatubatuarrak ere torturatuak, exekutatuak eta hilobi komunetan bota egiten ziren. Azkeneko honen adibide, sobietar Ford GAZ instalazioko estatubatuarrak ditugu, zeinak, Stalinen ustetan "pozoiturik" zeuden, eta beraiek eraikitako Ford A Modeloetan izan ziren torturatzera garraiatuak.[26] Hala ere, errepresioaren gehiengoa –eta, ondorioz, NKVDaren biktimaren gehiengoa– Errepublika Sobietarretako biztanleak izan ziren.

Amaitzeko, aipagarri da ere NKVDa Sobietar Batasunaren gobernu komunistaren arma modura jokatu zuela sinesmen erlijiosoak zituzten minorien aurka; hala nola, Errusiako Eliza Ortodoxoa, Ukrainako Eliza Ortodoxoa, Erromako Eliza Katolikoa, Greziako Eliza Katolikoa, islama, judutarrak eta bestelakoak, Yevgeny Tuchkov-ek bideratutako operazioetan.

Lavrenti Beria, Stalinekin (argazkiaren atzealdean) eta Stalinen alabarekin, Svetlanarekin

1930eko hamarkadan zehar, NKVDak Stalinen aurkako politikarien exekuzioaren eskumendea eduki izan zuen ere; horretarako, espioigintzarako sare bat sortu zuen Pavel Sudoplatov eta Iskhak Akhmerov-en esku, Mendebaldeko herrialde gehienetarantz zabaltzen zena –AEBak barne–. Espioi hauen jatorria, era berean, anitza zen; hala nola, langabezian zeuden intelektualak –Mark Zborowski-ren kasuan– zein Martha Dodd bezalako aristokratak. Inteligentzia-jasotzeaz gain, sare honek Sobietar Bastasuneko "lan bustia" ahalbidetzen zuen,[27] zeinaren bidez Sobietar Batasunaren etsaiak desagertu edo modu publikoan exekutatuak izaten ziren.[28]

NKVDaren inteligentzia- eta Operazio Berezietarako unitateek (errusieraz: Inostranny Otdel; IO NKVD), modu bateratuan, bestelako herrialdeetako politikarien exekuzioak organizatzen zituzten; hala nola, mugimendu nazionalisten liderrak, tsar-garaiko ofizialak eta Iosif Stalinen etsai pertsonalak. Bide honen bidez ofizialki exekutatukoen artean, hainbat dira bereziki aipagarri:

• Leon TrotskI, Stalinen etsai politikari pertsonala eta bere politiken nazioarteko kritiko garratzena, exekutatua izan zen Mexiko Hirian 1940. urtean;
• Yevhen Konovalets, Ukrainako lider patriotikoa eta Ukraina sobietarrean mugimendu independentista sortu nahi zuena, exekutatua izan zen Rotterdam-en (Herbehereak);
• Yevgeny Miller, Errusiako Inperioko Tsarraren Armadaren general-ohia, 1930eko hamarkadan, Europako gobernuen lagunduta, komunismoaren-aurkako mugimenduak sortzen aritu zen Sobietar Batasunean, Parisen bahituta eta Moskun exekutatua izan zen, interrogatu ostean;
• Noe Ramishvili, Georgia independentearen Lehen Ministroa, Boltxebikeen Iraultzaren ostean Frantziara erbesteratu zen, non Georgiako mugimendu nazionalista sortu eta koordinatu zuen, bai eta Abuztuko Matxinada ere. Parisen exekutatua izan zen;
• Boris Savinkov, Boltxebikeen-aurkako terrorista eta Errusiako iraultzailea, Errusiara itzultzeko konbentzitua izan zen eta, ustez, GPUaren Trust Operazioaren baitan exekutatua;
• Sidney Reilly, MI6ko agente britainiarra, 1925. urtean Errusiara bere kabuz sartutakoa, Trust Operazioa azaleratzeko saiakerak egin zituen, Savinkoven heriotza mendekatu nahian exekutatua;
• Alexander Kutepov, Errusiako Inperioko Tsarraren Armadaren general-ohia, Britainia Handiko zein Frantziako Gobernuen laguntzarekin komunismoaren-aurkako taldeak sortzen aritzeagatik exekutatua.

Bestalde, bestelako disidente politiko anitz ere egoera oso susmagarriak agertu ziren hilik; hala nola, Walter Krivitsky, Lev Sedov, Ignace Reiss eta Alemaniako Alderdi Komunista-ohiaren (KPD) kide zen Willi Münzenberg.[2][29][30][31]

Sheng Shicai-k, sobietarren-aldeko liderrak, Xinjiang-en (Txina), NKVDaren laguntza izan zuen Stalinen Purga Handiarekin batera Xinjiangen ere antzeko prozesu bat eragiteko, 1937an. Sheng eta sobietarren arabera, Troskisten konspirazio bat sortzen ari zen, Sobietar Batasuna hausteko "konspirazio Troskista [eta] faxista" bat. Sobietarren Kontsul Generala, Garegin Apresoff, Ma Hushan Generala, Ma Shaowu, Mahmud Sijan, Xinjiang probintziako ofizial burua zen Huang Han-Chang eta Hoja-Niyaz ziren, ustez, konspirazio honetako 435 konspiratzaileetako batzuk.[32]

Espainiako Gerra Zibilean (1936–1939), NKVDko agenteek, Espainiako Alderdi Komunistarekin batera (PCE), gobernu Errepublikarraren alde posizionatu zen, Armada sobietarra Espainian influentzia sobietikoa ezartzearen trukean eskainiz.[33] Madril inguruan presondegi sekretu anitzak sortu zituen NKVDak, agentziaren etsaiak zirenak atxilotu, torturatu eta exekutatzeko; hala nola, Espainiako Nazionalistak eta Espainiako Katolikoak, bai eta, 1938tik aurrera, anarkistak eta Troskistak ere.[30] Honen adibide modura, 1937an garaiko POUM Troskistaren idazkari zen Andreu Nin dugu, bere lankideekin batera Alcalá de Henares-ko NKVDaren presondegi sekretuan torturatu eta exekutatua izan zena.[34]

Alemania naziaren inbasioa baino lehenago, eta betiere agentziaren helburu propioak lortzeko helburuarekin, NKVDa afinak ez ziren bestelako agentziekin kooperatzeko prestatu egin zen, bai eta Alemaniako Gestapoarekin ere. 1940eko martxoan, NKVDko zein Gestapoko bozeramaileak Zakopane-n bildu ziren astebetez, Poloniako bakea korrdinatzeko, gaur egun Gestapo–NKVD konferentzia modura ezagunak diren horietan. Hala, NKVDak ehundaka komunista alemaniar eta austriar eman zizkion Gestapori. Hala ere, inbasioa hasi zeneko momentutik aurrera, NKVDko unitate askoz nazien aurka borrokatu zuten; hala nola, NKDVaren 10. Rifle Dibisioa Stalingradeko Guduan.

Alemaniaren inbasio-ostean, NKVDk zituen atxilotuak exekutatu edo deportatu zituen. Bigarren Mundu Gerran zehar, NKVDaren Barne-Tropak ere erabiliak izan ziren nazien aurreratzeari aurre egiteko. Hala, euren funtzio nagusia barne-segurtasuna izanik ere, NKVDaren dibisioak frontean ere erabili ziren, bereziki Stalinen 270. eta 227. Aginduek desertzioa de iure gaitzesten zutenetik aurrera; hala nola, Stalingradeko Gudua eta Krimeako ofentsibaren kasuetan. Bi agindu hauek, hurrenez hurren 1941 eta 1942an onartuak, tropen morala igotzeko "koertzio- eta brutalitate-bideen" esplorazioa onetsi egiten zuen. Era berean, aipagarria da ere NKVDaren tamaina asko emendatu zela Bigarren Mundu Gerran zehar, 15 errifle-dibisiotik 54ra pasaz 1945. urterako, bai eta 28 brigada ere.[35] Halere, NKVDak ez zuen, bere historia osoan zehar, unitate mobil armatu edo mekanikorik eduki, Waffen-SSa ez bezala.[2]

Etsaiek hartutako lurraldeetan, NKVDaren funtzio nagusia sabotaia izan zen; hala, Kyiv-eko erortzearen ostean, NKVDaren agenteek nazien kuartel nagusiari su eman zioten, herri-barnearen gehiengoa errez.[36] Era berean, antzeko prozesuak eraman ziren ere okupaturiko Bielorrusia eta Ukrainan.

NKVDak, testuinguru honetan, atxilotze, deportatze eta exekutatze masiboak burutu zituen; hala nola, Alemaniaren kolaboratzaileak zein erresistentzia-mugimendu antikomunistak –Poloniako Armia Krajowa eta Ukrainako Armada Matxinatua, adibidez, beren herrialdeak Sobietar Batasunetik independizatu nahi zituztenak–. 1940–1941 tartean ere, bereziki Katingo sarraskiaren testuinguruan, NKVDak hamar milaka preso poloniar exekutatu zituen.[37][38] Hala, 2010ean, Errusiako Estatu-Dumak Stalin izendatu zuen Katingo sarraskiaren errudun modura, non 22,000 gerra-preso poloniar exekutatu ziren Stalinen NKVDpean. Aipatutako deklarazioaren arabera, gaur egun artxibaturik dagoen materialak "ez du soilik tragedia izugarri hau azaleratzen, baizik eta ebidentziatu egiten du ere Katingo krimena Stalinen eta bestelako sobietar liderren agindu zuzenpean egin zela".[39]

Amaitzeko, aipagarri da ere NKVDaren unitateak erabiliak izan zirela ere partisanoak erreprimitzeko Ukraina eta Baltikoetan, 1950eko hamarkadaren hasierara arte luzatu zena.

NKVDak burututako inteligentzia-aktibitateetatik, hurrengoak dira aipagarri:

• Comintern-aren bidezko nazioarte mailako espoingintzarako sare bat antolatzea;
• Richard Sorge-ren, "Orkestra Gorriaren" eta Willi Lehmann-en operazioak, Bigarren Mundu Gerran zehar baliozko informazioa eman zutenak;
• 1940ko hamarkadan zeharreko Erresuma Batuko ofizialen lortzea;
• Britainiar inteligentzia- (MI6) eta kontrainteligentzia-zerbitzuetan (MI5) infiltratzea;
• AEBetako zein Britainia Handiko arma nuklearren diseinuaren detailezko informazioa lortzea;
• Stalin akatzeko konspirazioak gelditzea; eta
• Poloniako Herri Errepublika osatzea, Bigarren Mundu Gerran zehar. Hala, gerraosteko Poloniako Herri Errepublikako lehen Presidentea NKVDko agentea zen Bolesław Bierut izan zen.

Gulag-sistemetako lan behartuen hedatzea sobietar ekonomian inpaktu nabaria izan zuen, bai eta urrutiko eskualdeetako garatze ekonomikoa ahalbidetu zuen ere; hala, Gulag-sistemaren bitartez Siberiaren kolonizazioa eta Iparraldeko eta Ekialde Urrunaren kolonizazioa ahalbidetu zen. Izan ere, Gulag-sistemen ondorioz, meategiak, hainbat sistema (errepideak, trenbideak, kanalak, presak eta fabrikak, adibidez) eta etxebizitzak eraikitzen ziren, sobietar ekonomia planifikatuaren baitan.

NKVDaren garapen-helburuetatik meritugarriena, seguruenik, sobietar zientziaren eta armagintzaren garapena izan zen. Izan ere, atxiloturiko zientzialari eta ingeniari asko sharashkas izena zuten presondegi berezietan atxilotzen ziren Gulagetan beharrean, non presoek beren lan arruntarekin jarraitzen zuten; hala nola, Sergei Koroliov –sobietar espazio-programaren diseinu-burua, 1961ean– eta Andrei Tupolev, abioi-diseinatzaile famatua. Aleksandr Solzhenitsin idazlea ere sharashka baten egon zen preso, The First Circle (euskaraz: Lehen Zirkulua) nobela garai hartan oinarrituz ostean idatzitakoa.

Bigarren Mundu Gerraren ostean, NKVDak sobietar arma nuklearren garapen-lanen koordinazioa burutu zuen ere, Pavel Sudoplatov Generalaren zuzendaritzapean. Aipagarri da, aitzitik, sobietar programa nuklearraren garapena ez zela zientzialari presoekin bideratu, baizik eta programaren garrantzi, segurtasun eta sekretu maila handiaren ondorioz NKVDak koordinaturikoa. Era berean, NKVDaren espioigintzaren ondoriozko AEBtako informazioa ere erabilia izan zen programaren garapenean.