Moskuko metroa

Antonovitx, Golinevitx eta Dmitrievek proposatutako proiektua

Moskun metroa eraikitzeko lehendabiziko asmoak Errusiako Inperioaren garaikoak dira. 1875. urtean, Kurski tren geltokitik Lubianskaia eta Trubnaia plazetan zehar Maryina Rostxarainoko lerro bat jartzeko ideia agertu zen. Garai hartan eragin handia zuen Eliza Ortodoxoak proiektuaren aurka egin zuela esaten zen[5] ("Jainkoaren irudi eta antzera sortutako gizakiak bere burua umiliatzen du infernura jaitsiz")[6], baina arrazoi ofiziala garraio mota honen desegokitasun ekonomikoa zen[5].

1898an, Grigori Dubelir San Petersburgoko Burdinbide Ingeniarien Institutuko lizentziatuak Moskuko metroaren eraikuntzari buruzko gradu amaierako lana garatu eta defendatu zuen. Lanaren originaltasunagatik eta garapenen perfekzioagatik, sari berezi bat eman zioten[7].

1902an, Piotr Balinski eta Evgeni Knorre ingeniariek 155 milioi errubloko kostua zuen proiektu bat proposatu zuten[8], baina udalak baztertu egin zuen, ogasunari irabazien zati garrantzitsu bat tranbiak ekarri baitzuen[9].

1902an bertan, A. Antonovitx, N. Golinevitx eta N. Dmitriev trenbide ingeniariek Moskuko hiriko trenbiderako proiektua garatu zuten. Knorre eta Balinskiren proiektuak ez bezala, bai lurpeko eta bai lur gaineko lerroak zituen[10].

1913an, Moskuko Udalak hiru diametroz osatutako lurpeko trenbide baten proiektua garatu zuen[11].

1916ko M. Polivanov ingeniariaren proiektuaren arabera, lurpeko hiru diametroko tunelak trenbide nagusien bideekin konektatzen ziren[7].

Moskuko metroa eraikitzeko ebazpena (1932)

Lehen Mundu Gerrak plangintza haiek eten zituen, Urriko Iraultza eta Errusiako Gerra Zibilarekin batera. SESBeko Alderdi Komunistak 1931ko ekainean erabaki zuen metroaren eraikitzea eta Lazar Kaganovitxek egin zituen lehendabiziko diseinuak. Horregatik, metroak haren izena eraman zuen, 1955. urtera arte (Metropoliten imeni L.M. Kaganovitxa), eta horren ondoren Vladimir Leninen omenez jarri zioten izena (Metropoliten imeni V.I. Lenina)[12].

Moskuko metroko lehen lerroaren irekiera irudikatzen duen 1935eko zigilu sobietarra

Lehendabiziko lerroa 1935eko maiatzaren 15ean ireki zen, goizeko 7etan, Sokolniki eta Park Kulturi geltokien artean[13]. Smolenskaia geltokira zuzendutako adar bat zuen, eta 1937ko apirilean Kievskaia geltokira luzatu zen[14]. Une hartan Moskova ibaia zeharkatzen zuen zubi batetik. Bigarren Mundu Gerra baino lehen beste lerro bi ireki ziren. 1938an Arbatskaia lerroa Kurskaia geltokira luzatu zen (egungo Arbatsko-Pokrovskaia geltokira – urdin ilun koloreko lerroa). 1938ko irailean, berriz, Gorkovsko-Zamoskvoretsakaia lerroa ireki zen, Sokol eta Plostxad Sverdlova (gaur egun Teatralnaia) bitartean[14].

Moskuko metroaren hirugarren plangintzak atzeratu egin ziren Bigarren Mundu Gerraren garaian[14]. Metroaren bi atal abian jarri ziren Teatralnaia-Avtozavodskaia (hiru geltoki guztira, tunel baten bitartez Mosku ibaia zeharkatuta) eta Kurskaia-Izmailovski Park (4 geltoki). Moskuko setioaren garaian, 1941eko udazken eta neguan, aire-erasoen babesleku gisa erabili ziren geltokiak, eta Ministroen kontseiluak Maiakovskaia geltokira eraman zituen beren bulegoak. Stalinek hitzaldiak eman zituen publikoki hainbat alditan. Txistyje Prudy geltokia harresiztatu, eta Aire Defentsa bertan egokitu zen. Gerraren ondoren, metroko laugarren eraikitze fasea hasi zen.

Gerra Hotzaren garaian, Arbatskaia (gaur egun Arbatsako-Pokrovskaia) lerroa eraiki zen. Bertako geltokiak oso sakonak dira, babesleku gisa erabili nahi baitziren gerra nuklear bat hasiko balitz[14].

2009ko abenduaren 26an, Miakinino geltokia ireki zen[15], Moskuko oblastan dagoen Moskuko metroko lehen geltokia[16].

2010eko maiatzaren 15ean, metroaren 75. urteurrenaren harira, irekiera-datak eta arkitektoen izenak markatzen duten oroigarrizko plakak jarri ziren geltoki guztietan (garai hartan 180 zeuden)[17].

2014ko abenduaren 2an, doako Wi-Fi eskuragarri egin zen Moskuko metroko lerro eta geltoki guztietan[18].

2015eko irailaren 21an, Kotelniki geltokia ireki zen. Moskun eta beste bi herritan (Kotelnikin eta Lubertsyn) irteerak dituen Moskuko metroko geltoki bakarra da[2].

2021. urte hasieran, emakumezko gidariak kontratatu ziren lehen aldiz. Sobietar garaitik, gizonezkoek bakarrik gidatzen zituzten metroko trenak. Lanbide hori Errusiako gobernuak sortutako emakumeen osasunerako kaltegarritzat jotzen diren lanbideen zerrendan zegoen[19].

Moskuko metroaren historiako lehen atentatua 1977ko urtarrilaren 8an gertatu zen[24]. Izmailovskaia eta Pervomaiskaia geltokien artean zihoan tren batean lehergailu bat piztu zen. Ezkutuan izan den auzitegiaren epaiaren ostean, akusatuak fusilatu zituzten[25].

Bigarren atentatua 1996ko ekainaren 11n gertatu zen Tulskaia eta Nagatinskaia geltokien artean. Leherketak 4 pertsona hil zituen. Krimen hau oraindik argitu gabe dago[25].

Dmitri Medvedev Lubianka geltokian leherketaren ostean (2010)

2000ko abuztuaren 8an, Puxkinskaia geltokiko lurpeko pasabidean izandako leherketak 13 pertsona hil zituen[25].

2004ko otsailaren 6an, Avtozavodskaia eta Paveletskaia geltokien artean leherketa bat geratu zen. Terrorista batek leherketa-suizida gauzatu zuen eta 41 pertsona hil zituen[25].

2004ko abuztuaren 31n, beste atentatu bat gertatu zen Rizhskaia geltokiaren atarian. Terrorista batek bere burua leherrarazi zuen. 10 pertsona hil ziren[26].

2010eko martxoaren 29ko goizean bi atentatu gertatu ziren Moskuko metroan. Lehena 07:56an izan zen Lubianka geltokian[27], eta bigarrena 08:39an Park Kultury geltokian. Bi emakume terroristek leherketa-suizidak gauzatu zituzten[28].

"Sinpatia" eskulturaren irudia 2019ko zigiluan

1990eko hamarkadaren amaieran hasita, kaleko animalien esterilizazio programa bat abiarazi zenean, metro geltokietan eta kale azpiko pasabideetan kaleko txakurrak bizi ziren. Horrek gatazkak eragiten zituen. Esaterako, 2001ean, Mendeleevskaia geltokian, arraza-txakur baten jabeak Maltxik izeneko kaleko txakur bat hil zuen, eta horrek eztabaida gogorrak eragin zituen. Geroago, Okhotny Riad geltokian, pertsona ezezagun batek kaleko txakur bat bultzatu zuen iristen zen tren baten gurpilen azpira eta bizkarrezurra mindu zion[29]. 2008an, Errusiako Ekologia eta Eboluzio Institutuaren arabera, egunero 500 kaleko txakur inguru zeuden metroan[30]. 2009an, Moskuko hiriko agintariek txakurrak udal aterpetxeetan jartzeari ekin zioten, kaleko animaliak metroko instalazioetatik kentzen hasi ziren[31].

2007ko otsailaren 17an Mendeleevskaia geltokian, "Sinpatia" eskultura inauguratu zen Maltxik txakurraren oroimenean[32].