Mondragon Korporazioa

Jose Maria Arizmendiarrieta apaiz gaztea 1941ean iritsi zen 7.000 biztanleko Arrasatera, herriko parrokiako adjutore laguntzaile izateko. Eta bi urte geroago, lanbide eskola bat sortu zuen[6] teknikariak eta eskulan kualifikatua prestatzeko inguruko enpresa industrial ugarientzat eta, batez ere, kooperatibentzat.[7]

1955ean, Arizmendiarrietak ingeniaritza Zaragozako Unibertsitatean era librean ikasteaz gain Union Cerrajera enpresan lanaldi osoan aritzen ziren bost gazte aukeratu zituen (Luis Usatorre, Jesus Larrañaga, Alfonso Gorroñogoitia, Jose Maria Ormaetxea eta Javier Ortubay),[8] eta 1956an “Talleres ULGOR” lehen enpresa kooperatiboa sortu zuten elkarrekin[9] (izena abizenen inizialekin eginda dago).[10] Denborarekin, ULGOR izena Fagor Etxetresnak-era aldatu zen, egungo Mondragon Korporazioaren enbrioi industriala bilakatuz.[11]

Ulgor fabrika, Fagor-en aitzindaria, Arrasateko San Andres auzoan.

Ondorengo urteetan kooperatiba berriak sortu ziren, merkatuaren autarkia eta Espainiako ekonomiaren esnatzea aprobetxatuz.[12] Besteak beste, Laboral Kutxa finantza erakundea eta Lagun Aro gizarte-aurreikuspeneko erakundea (1959). 1966an eskualde bereko lehen enpresa taldea sortu zen, Ularco, 1986tik aurrera Fagor izenekoa,[10] korporazioaren asoziazionismo kooperatibo industrialaren ernamuina bilakatuz.[13] Eta 1969an, herri mailako bederatzi kontsumo-kooperatiba txiki elkartu ziren Eroski sortuz, denborarekin banaketa-talde garrantzitsueneko bat izatera iritsiko zena.[14]

1970etik 1990era bitarteko garaian, negozio-bolumenaren hazkundeak jarraitu zuen, eta baita Laboral Kutxaren bidez sustatutako kooperatiba berrien sorrerak, eskualdeko taldeen eraketak, eta 1974an Ikerlan ikerketa-zentroaren sorkuntza.[15]

1984an Mondragon Talde Kooperatibo (GCM) bezala berrantolatu zen, Espainia Europar Batasunean sartzeko aukera kontutan hartuz, eta egungo Korporazioaren aurrekaria da. Halaber, Otalora kooperatibetako eta enpresetako zuzendaritzen prestakuntza-zentroa sortu zen.[16] 1990eko ekitaldia 23.130 enplegurekin amaitu zen.[2]

1991n berrantolaketa berri batek Mondragon Korporazio Kooperatiboa (MCC) sortu zuen, gaur egun Mondragon Korporazioa izena duena—, zuzendaritza estrategikoa zein sektoreen araberako antolaketa azpimarratuz. 1997an Mondragon Unibertsitatea sortu zen, eta ondoren beste hamar zentro teknologiko sektorial eta Garaia Parke Teknologikoa.[17]

Hurrengo urteetan kanpo hedapenak jarraitu zuen, zenbait herrialdetan ekoizpen plantak eraikiz, 2011n onartutako 2013-2016 ekitaldietarako gidalerroak garatuz.[18] Apustu berriak ekarri zituen horrek, eta nazioarteko lehia irekian aritzea. 2013ko urrian MCCk ez zuen atxiki gehiago bere ernamuina: Fagor etxetresna elektrikoen kooperatiba, diru galeren zurrunbilo batean erori ondoren. MCCri 15,9 milioi euroko zorra geratu zitzaion Gipuzkoako Ogasunarekin.[19]

Hurrengo urteetan AMPOk eta Irizarrek ere taldea utzi zuten, beren kasa hasiz. 2022ko abenduan, kooperatiba korporazioak beste mugarri bati aurre egin behar izan zion: batzarrean hala erabakita, Ulmak eta Oronak Mondragon Korporazioa utzi zuten.[20] Enpleguaren % 13 eta diru sarreren % 15 zekarzkioten bi talde horiek Korporazioari.[21]

Korporazioko enpresen jarduera lau arlotan garatzen da: finantzak, industria, banaketa eta ezagutza, lau arloen zeharkako egitura hau Korporazioan enpresa-talde bezala izanik berezitasun ezagunena. Izan ere, munduan lau arloetan kooperatiben adibide esanguratsuak daude, baina Mondragonen dagoen elkar-lankidetzako loturarik gabekoak.[22]

Fagor Arrasateren makina erreminta siderurgikoa.

Batez ere Laboral Kutxaren banku-negozioak eta aseguru-negozioak, eta Lagun Aro EPSV-Borondatezko Gizarte Aurreikuspeneko Erakundeak osatzen dute.

Korporazioan integratutako enpresen zati handi baten jarduera biltzen du. Industriaguneak 143 produkzio planta ditu, eta 2022an 27.316 pertsonari ematen zioten lana.

Honakoak dira 11 industria-dibisioak:[23]

• Mondragon Automatizazio Industriala: prozesu industrialen automatizazioa.
• Mondragon Automozioa Chasis and Powertrain (CHP): automobilgintzako espezialitate honetarako osagaien fabrikazioa.
• Mondragon Automozioa CM: kautxuzko eta plastikozko osagaien fabrikazioa, batez ere automobilgintzaren sektorerako.
• Mondragon Osagaiak: osagaien fabrikazioa, batez ere etxetresna elektrikoen sektorerako.

• Eraikuntza: eraikuntzaren sektorearekin lotutako kooperatibak.

• Altxatze sistemak: igogailu eta eskailera mekanikoen fabrikazioa.
• Ekipamendua: kontsumo-ondasun mota jakin batzuen fabrikazioa, automobilgintzaren edo etxetresna elektrikoen sektoreekin parekatu ezin diren osagai elektriko gisa.
• Mondragon Ingeniaritza eta Zerbitzuak: ingeniaritza-jarduerak, eta aholkularitza zein formakuntza zerbitzuak.

• Makina-erreminta: makina-erreminten fabrikazioa.
• Industria-sistemak. Industria- eta eraikuntza-osagaien fabrikazioa.
• Mondragon Tresnak eta Sistemak.

Kooperatiba industrialak sinergiak lortzen saiatzen dira parte hartzen duten hiru interlankidetza mailetatik: beren eskualde-taldetik bertatik, Korporazioaren dibisio bateko partaide diren aldetik, eta akziodun mota desberdineko enpresak dauden eskualdeetako kluster sektorialetatik.[24] .

Eroskiren hipermerkatu bat.

Banaketa-dibisioak 38.523 pertsonako plantillarekin amaitu zuen 2020. urtea zen, Eroski izanik kooperatibarik handiena. Bere enpresa jarduera Espainia osoan zehar hedatzen du, eta nazioarteko aliantza bat mantentzen du Frantziako eta Alemaniako taldeekin.[25] Eroskiren kudeaketan bazkide langileek eta bazkide kontsumitzaileek parte hartzen dute, eta biek dute aukera kooperatibaren erabaki-organoetan egoteko. Denden sarea 1.651 establezimendutara zabaltzen da: 1.279 supermerkatu, 61 hipermerkatu, 50 gasolindegi, 16 optika, 159 bidaia-agentzia eta 59 kirol-material denda.

Banaketaren arloko beste lau enpresek Erkop nekazaritzako elikagaien taldea osatzen dute.[23]

Enpresen lehiakortasunari eta eraldaketari lotutako zerbitzuak dira. 2020an, guztira, 2.384 ikertzaile eta patenteen 545 familia zeuden indarrean, hiru eremutan banatuta:

• Berrikuntza: ikerketa aplikatuko, garapen teknologikoko eta berrikuntzako 14 zentro teknologikorekin, 1.000 ikertzaile inguru dituztenak. I+G arloko nazioarteko proiektuetan parte hartzen dute, korporazioko eta korporaziotik kanpoko enpresekin batera, berrikuntza irekiaren planteamendua gauzatuz eta atzerriko zentroekin aliantzak eginez.[26]

• Sustapena: Korporazioaren sustapen-zentroarekin, teknologia-parke batekin eta sustapen-zentro batekin.[27]
• Ezagutza: Mondragon Unibertsitatearekin, hiru zentro politeknikorekin eta prestakuntza kooperatiboko zentro batekin. Nazioarteko aliantza eta proiektuetan parte hartzen dute, bai I+G arlokoetan, bai irakasleenetan eta ikasle-trukeetan.[23]

2013ko martxoan, mundu osoko 260 enpresen artean, Mondragon Korporazioak Financial Times eta Arcelor Mital-ek antolatutako “Bolness Negozioetan” saria jaso zuen, "Aldaketaren eragileak”kategorian, beren printzipio kooperatiboengatik.[28]

1. Atxikimendu askea: MONDRAGONek aldarrikatzen du zabalik dagoela gure printzipioak onartzen dituzten pertsona guztientzat.

2. Antolamendu demokratikoa: bazkide bat-boto bat, kooperatibako gobernu organoak hautatzeko eta gai garrantzitsuenak erabakitzeko.

3. Lanaren subiranotasuna: Emaitzak bazkide bakoitzak emaitza horietara egindako lanaren arabera banatzen dira.

4. Kapitalaren izaera instrumentala eta menpekoa: Kapitalaren faktorea beharrezko baliabidea da, baina ez du boto eskubidea sortzen, eta emaitzetako partaidetza lanaren menpe eta horretara mugatuta dago.

5. Kudeaketan parte hartzea: Pertsonen inplikazio arduratsua enpresa kudeaketaren esparruan.

6. Ordainsarien elkartasuna: Kooperatibaren benetako baliabideen arabera, eta solidarioa barne mailan, kanpoan eta MONDRAGON mailan.

7. Lankidetza: Kooperatiben arteko elkartasunerako eta enpresaren efizientziarako mekanismo gisa.

8. Eraldaketa soziala: Konpromisoa gure ingurunearen garapen solidario eta jasangarriarekin.

9. Izaera unibertsala: Ekonomia Sozialaren esparruan demokrazia ekonomikoa bultzatzen dutenekiko elkartasunean, nazioarteko kooperatibismoaren helburuak barneratuz.

10. Hezkuntza: Pertsona eta kultura kooperatiboa sustatzea, bazkideen eta, oro har, gazteen Heziketa kooperatibo eta profesionalerako giza baliabideak eta baliabide ekonomikoak esleituz.[29]

Bere antolaketa-sistemaren bidez, Korporazioak ACI - Nazioarteko Kooperatiba Aliantzaren zazpi printzipioei jarraitzen die: hezkuntza, lanaren subiranotasuna, atxikimendu askea, antolaketa demokratikoa, kapitalaren izaera instrumentala eta mendekoa, ordainsarien elkartasuna eta kudeaketan parte hartzea.[30]

Antolakuntza-sistemaren oinarrizko maila banakako kooperatiba da. Honela dago osatuta:

• Bazkideen batzar orokorra da adierazpen eta subiranotasun organo gorena. Bazkide bakoitzak boto bat du, eta guztiak, baita disidenteak eta bertaratu ez direnak ere, batzar orokorraren erabakien menpe geratzen dira. Isilpeko bozketan hartu beharreko erabakien artean dude, errektore kontseiluko, zaintza-batzordeko eta kontseilu sozialeko kideak izendatzea zein baliogabetzea.[31]
• Errektore-kontseilua kide anitzeko organoa da eta hari dagokio, esklusiboki, kooperatiba kudeatzea eta ordezkatzea. Bere kideak, eskuarki hamabi, lau urteko agintaldirako aukeratzen dira. Bi urtean behin kontseiluaren erdia berritzen da, eta edozein bazkide aukeratua izan daiteke. Lehendakari, lehendakariorde eta idazkari karguak batzar orokorrak aukeratzen ditu zuzenean. Errektore kontseilua arduratzen da zuzendari orokorra aukeratzeaz, normalean lau urterako.[32]
• Zaintza-batzordea, funtsean urteko kontuak berrikusteaz arduratzen da.
• Kontseilu soziala lan-komunitateak kooperatibaren administrazioan etengabe parte hartzeko organoa da. Kooperatzaileak, bazkideak nahiz bazkide ez direnak, gobernu-organoen aurrean ordezkatzeko ahalmena du, eta enplegatuen nahien bozeramaile izango da. Kontseilu Errektorearen eta zuzendari kudeatzailearen aholkularitza eta kontsulta organoa da, nahitaezkoa izanik txostena egitea bazkide langileen lan harremanari eragiten dioten alderdi guztietan. Normalean, kontseilu sozialerako 20 langileko kide bat izendatzen da, eta zenbait alderditan kooperatibak ez diren enpresetan sindikatuen antzeko eginkizuna betetzen du.[31]

Oinarrizko banakako kooperatibaren ereduari jarraitzen zaio, baina terminologia egokituz. Horrela, kooperatibako bazkideen batzar orokorra Korporazioaren kongresu kooperatiboa izango da, kontseilu errektorea batzorde iraunkorra, eta zuzendari kudeatzailea kontseilu orokorreko presidentea.[33]

Korporazioko kooperatibak elkarrekin lotuta daude, kooperatiba biltzarretan onartutako estatutuetan eta funtzionamendu arauetan jasotako enpresa filosofia eta kultura komun baten bidez.[34] Korporazioaen gobernu organoen (batzorde iraunkorra eta kontseilu orokorra) jarduera arautzen dute, eta baita oinarrizko kooperatibenak eta kide diren talde eta dibisioenak, bai antolamenduaren eta erakundeen ikuspegitik, bai ondarearen eta ordainsarien ikuspegitik.[35]

Estatutu eta arau horiek kooperatiben oinarrizko hamar printzipioetatik abiatuta garatzen dira: atxikipen askea, antolaketa demokratikoa,[36] lanaren subiranotasuna, kapitalaren izaera instrumentala eta mendekoa, kudeaketan parte hartzea, ordainsari elkartasuna, lankidetza, gizarte eraldaketa, izaera unibertsala eta hezkuntza.[37][38]

Printzipio horiei lau balio korporatiboren definizioa gehitu behar zaie: lankidetza, partehartzea, gizarte erantzukizuna eta berrikuntza.[39][40]

- Birkokapenak: Korporazioaren interkooperazio figurarik bereizgarriena da. Oinarrizko kooperatibak bazkide guztientzat nahikoa lanik ez duenean, beste kooperatiba batzuekiko lankidetzara jotzen da. Birkokatzea ondoz ondoko bi mailatan egiten da: kooperatibak sartzen diren eskualde-taldeen edo dibisioen esparruan, eta bigarrenik, Lagun Aroko kooperatiba guztien eremuan. Birkokapen figura hori kooperatibak ixten diren kasuetan ere erabiltzen da, borondatezko bajekin eta aurre-erretiroekin konbinatuta.[27] - Lagun Arok langabeziarako, aurre erretiroetarako, kalte ordainetarako eta birmoldaketa profesionaletarako ematen dituen prestazio ekonomikoak, bazkideek eta haien kooperatiba enpresek zenbait baldintza betetzen dituztenean.[31]

- Eskualde dibisioei edo taldeei dagokienez, emaitzak birmoldatzearena da garrantzitsuena. Kooperatiba bakoitzaren irabaziak edo galerak funts komun batera bideratzen dira, gero bazkideen kopuruaren arabera banatzeko, % 25 eta % 100 arteko birmoldaketa aukerarekin. Halaber lankidetzan aritzen da merkataritza abaletan, diruzaintzaren eta maileguen kudeaketan ,eta inbertsioen arriskuetan.

- Korporazio mailan, interkooperaziorako hainbat tresna daude: Funts Nagusia, hezkuntzarako eta sustapenerako Funtsa, Elkartasunerako Funtsa, eta enpleguari laguntzeko Funtsa, kudeatzaileak Mondragon Inbertsioak eta Mondragon Fundazioa erakundeak direla.[41]

Korporazioak bere izenean, edo dibisioen eta oinarrizko kooperatiben bidez, merkataritza ganberen organoetan parte hartzen du, Euskadiko eta Espainiako elkarte sektorialetan, kluster sektorialetan eta indarrean dauden elkarte profesional gehienetan. Era berean, Euskadiko Kooperatiben Federazioaren eta Espainiako CEPES Federazioaren gobernu organoetan parte hartzen du, eta baita sektoreko beste federazio batzuetan zein hainbat gizarte ekonomiako organoetan.[33]

Bestalde, elkarte tekniko-enpresarial berrien sorreran parte hartu du, hala nola AENOR (Espainiako Normalizazio Elkartea) edo Euskalit (Enpresa Bikaintasunerako Euskal Fundazioa). Bi kasuetan, lehen presidenteak Korporazioko kideak izan ziren. Halaber, Europako Kooperatiba Taldeen Elkartea (EKG) eratzea ere bultzatu zen, bertan parte hartzen dutela Valentziako Kooperatiba Taldeak, Italiako Consorzio Gino Martirelli eta Consorzio fra Cooperative di Produzione e Lavoro kooperatiba-taldeek, eta Frantziako Crédit Cooperatif eta Crédit Mutuelek.[14]

Laboral Kutxako egoitza nagusia.

Korporazioa eta haren kooperatibak aktiboak dira baita administrazio publikoek antolatutako foro sektorial eta generikoetan, eta kirol taldeen esponsorizazio jardueretan zein kultura jardueretan parte hartzen dute, hala nola Bilboko Guggenheim Museoan. Era berean, itunak eta hitzarmenak dituzte hainbat unibertsitate eta teknologia zentrorekin, estatukoak zein atzerrikoak.[23]

Arizmendiarrietak asmatutako eta 1950-1960ko hamarkadetan garatutako sistema ekonomikoa, gerora gizartera egokituz eguneratua, justizia sozialaren eta ordainsarien orekaren kontzeptuetan ditu zutabeak. Oinarrizko ideia, arrakasta korporatiboaren neurria enpresak funtziona dezan lortzea da, eta hurrengo belaunaldiari transmititu ahal izatea.[42]

Pertsona bat bazkide bilakatzeko, bi eratako ekarpen ekonomikoak egin behar ditu, eta horien zenbatekoak urtero batzar orokorrak onartzen ditu:

A- Sarrera kuota: ekarpen ekonomiko osoaren % 25 da. Ez da kapital sozialean sartzen; aitzitik, enpresaren balantzearen derrigorrezko erreserba funtsaren parte izango da, pertsonalki itzuzli ezin izango dena.

B- Derrigorrezko ekarpena: nominalki egiaztatzen da, eta kooperatibaren kapital sozial osoaren parte da. Kapital indibidual horren zenbatekoa urtero handituko da etekinen banaketaren itzulkinak hasten direnean. Galerak izanez gero, kapitala indibiduala murriztu egingo da. Kapitallak interes bat jasotzen du urtero. Bazkideak kooperatiba uzten duenean edo erretiroa hartzen duenean, kapital hori berreskuratu egingo du.

Bazkide izateko hautagaiak 24 hilabetetan egin dezake ekarpen ekonomiko hori, eta nominatik zati proportzionala deskontatuko zaio.[2]

Behin bazkide denean, kooperatiba askotan borondatezko ekarpen nominalak egin ditzake, enpresaren balantzea indartzeko eta bazkideari merkatuaren antzeko interesak emateko.

Korporazioari buruz beti aipatu izan den berezitasunen bat baldin badago, ordainsari eskala izan da, hasieran 1etik 3ra bitartekoa izan zena. Hau da, zuzendari nagusiak 3ko indize totala irabazten zuen, enpresako soldatarik baxuena 1eko indizea zen bitartean.[13]

1etik 3rako tarte horrek hamabost bat urte iraun zuen, eta ondoren 1etik 4,5era handitu zen. Gaur egun, alderik handiena 1-12,5ekoa da, eta txikiena 1-4,5ekoa oinarrizko kooperatiba batzuetan. Indize totala hiru osagairen batuketa da: lanpostuaren egiturazko indizea, jardunaren indize funtzionala, eta antzinatasun plusa.

Kooperatiben lan indizeetan ez da inoiz bereizi generoa, jatorria edo bestelako faktore pertsonalik. Bestalde, indize baxuenen ordainsariak inguruko soldatapeko langileenekin asimilagarriak dira; zuzendaritza mailetan berriz, sektore eta lurralde desberdintasun gehiago daude.[31]

Nanoteknologiako laborategia.

Ekitaldi ekonomikoa ikuskatu eta itxi ondoren, eta Ogasunari dagozkion zergak ordaindu eta gero, irabazi garbiak honela banatzen dira:

- Gutxienez % 20 derrigorrezko erreserba funtsean gordeko da,

- % 10 hezkuntza eta sustapen funtsera (FEPC) bideratuko da. Nolanahi ere, derrigorrezko erreserba funtsa kapital sozialaren % 50era iristen ez den bitartean, zenbateko hori % 5era murriztu ahal izango da.

- Gainerakoa banakako itzulkin kooperatiboak egiteko edo borondatezko erreserbak eratzeko erabiliko da. Itzulkin kooperatiboa ekitaldiko soldataren proportzioan egiaztatuko zaie bazkideei, eta ez kapital sozialean duten partaidetzaren arabera.[43]

Banaketa horren ondorioz, kooperatibek inbertsio berriak egiteko baliabide propio handiak izan ohi dituzte, zergen ondorengo irabazien % 90 baitute; izan ere, enpresatik ateratzen den diru bakarra FEPCa da, gizartera bideratzen dena, enpresaren inguruko beharrizanetara.[2]

Galerak ematen direnean, honako hurrenkeran egozten dira: borondatezko erreserba funtsak, eskuragarri dauden eguneratze funtsak, derrigorrezko erreserba funtsak, eta azkenik, banakako itzulkin kooperatiboak. Azken kasu horretan, bazkide bakoitzari oinarri konputagarriaren arabera egotziko zaizkio, kapital sozialean duen ekarpena murriztuz.

Era berean, soldata guztiak jaisten dira, pixkanaka % 100etik % 70era arte, eta bazkideei aparteko ordainsariak eta kapitalaren interesak ez zaizkie ordainduko.[31]

Mundu osoko akademikoek, politikariek, enpresaburuek eta sindikalistek hainbat urtez bisitatu dituzte Mondragoneko kooperatibak, eta anfitrioien irudipena da batez ere enplegua sortzeko eta mantentzeko ereduaz interesatzen direla.[44]

Korporazioan ez da etekin ekonomikorik bilatzen soilik bazkideen ondarea handitzeko, baizik eta enplegua helburu bat da, kooperatiben Zereginean berariaz jasotzen dena: "Esperientzia kooperatiboak... bere eginkizun propiotzat hartzen du ondasunak, zerbitzuak eta banaketak ekoiztea eta saltzea... enplegu kooperatiboa sortzeko".[45]

Sortzaileen jatorrizko ekarpenetako bat, 1959an Laboral Kutxa sortu eta sendotu ondoren, bi negozio arlotan banatzea izan zen: Banku Dibisioa eta Enpresa Dibisioa, euskarri finantzarioa nahikoa ez zelakoan.[13] Horrela, Enpresa Dibisioa sustatu zuten, kooperatibei beste laguntza mota bat bermatzeko: abokatuak, esportazioan adituak, zailtasunak dituzten enpresetan adituak, kudeaketa aholkularitza ereduetan adituak, eta baita enpresa berriak sortzen adituak: Sustapen Saila.[45]

Sailak zuzenean lagundu zuen kooperatiba berriak sortzen, eta formakuntza eta teknologia zentroei ere lagundu zien hori egiten, eta baita lehendik zeuden kooperatiben barne ekintzailetzako proiektuei ere. 1992an Korporazioa eratu ondoren, honek bere gain hartu zituen funtzio horiek, eta Laboral Kutxa finantza eremura bakarrik bideratu zen.[46][47]

Nagusiki familia motako enpresak dira, aktibitatearen jarraipena zaila ikusiz langileekin negoziatzen denean enpleguei eusteko. Zailtasunak dituzten merkataritza enpresen kasuak ere badaude, langileek kudeaketa beren gain hartzea erabakitzen dutenean kooperatiba sortuz. Azkenik, noizbehinka gertatu izan dira Administrazioak eskatuta sartu diren enpresen kasuak, jarduera eta enplegua babesteko.[27]

1991n Korporazioa sortu zenean, bazeuden kooperatiba txiki batzuk eta Goizper bezalako handiago bat bertan sartu ez zirenak, baina kooperatiba izaten jarraitu zuten eta estaldura entitateetan parte hartzen zuten, hala nola, Euskadiko Kutxa, Lagun Aro, Prestakuntza Zentroak. eta I+G zentroak.[48]

Urteotan izan dira kooperatiben kasuak, non bazkideek asanblada batean Korporazioa uztea erabaki duten, autonomia mailan izandako hainbat desadostasunengatik edo kudeaketa parte-hartzaile ezberdin baten ondorioz, Irizar eta Ampo eskualdeko Taldeak 2008. urtean egin zuten bezala.[49] Eta Orona Taldeak eta Ulma Taldeak 2022an.[50] Baina kooperatiba izaten jarraitu zuten eta estaldura entitateetan parte hartzen zuten, hala nola Euskadiko Kutxa, Lagun Aro, Prestakuntza Zentroetan eta I+G Zentroetan.

Historikoki, hainbat enpresa ezberdin itxi izan dira Laboral Kutxaren Sustapen Saila sortu zenetik.[31]

Enpresa txiki zein ertainak eta start-up berri asko itxi dira bost urte bete baino lehen, errentagarritasuna lortzeko zituzten ekoizpen zailtasun teknikoengatik, zegoen merkatua handiagoa zela uste izanagatik, edo lehia handiaren aurrean merkatu kuota nahikoa lortzeko gai ez izateagatik. Kasuren batean, katalogoaren eguneratze eskasa edo merkatuko liderren erritmo berritzaileari jarraitzeko zailtasunak izan dira oinarrizko arrazoiak.[27]

Fagor Taldeko partaidea izanik, oso itxiera berezia izan zen, Korporazioko lehen kooperatiba zelako, eta handienetako bat. Itxierako 2013. urtean, 13 ekoizpen planta zituen bost herrialdetan banatuta, batez beste 5.642 langile enplegatuz. Aurreko urtean berriz 6.998 zituen, eta murrizketa langileak negozioari egokitzeko neurrien ondorioa izan zen. 2013. urtearen amaieran, eta ia hirurogei urteko historiaren ondoren, Fagor Etxetresnak hartzekodunen kontzentrazioan sartu zen, bere 1.000 milioi euroko zorrei aurre egiteko ezintasunagatik.[51]

Arrazoiak askotarikoak ziren, eta zehatz mehatz aztertzen dira bibliografian jasotako azterlanetan.[52] Laburbilduz:

- Multinazionalen lehia merkatu nazionalean gupidagabea izan zen.

- Enplegatuen kudeaketa egokian pilatutako arazoak egon ziren, meritokraziaren kaltetan.[53]

- Atzerriko filial produktibo batzuetan egindako inbertsioak, batez ere Brandt frantsesean, ez ziren egokiak izan.

Kooperatiben arteko elkartasunaren bidez, 2013 eta 2014 artean, Euskal Autonomia Erkidegoko bost lantegietako kaltetutako 1900 bazkideetatik %90a, derrigorrezko eta borondatezko ekarpenak galdu ondoren, beste kooperatiba batzuetan birkokatu ziren, eta hurrengo urtean gainerakoak.[54][55]

Lagun Arok kudeatzen dituen kooperatiben arteko elkartasun mekanismoak eraginkorrak izan ziren, gainontzeko kooperatiben inplikazioari esker, eta 2023an Fagor Taldeko gainerako zortzi kooperatibek enplegua sortzen eta nazioarteko ko-lider izaten jarraitzen dute automobilgintzan, etxetresna elektrikoetan, osagaietank, makina-erremintam, ostalaritzako eta sukaldeko ekipoetan, eta eguzki-energian.[56]

Ekonomia sozialarekin kritikoenak zirenek Fagor Etxetresnen erorketan kooperatiben ereduaren krisi globala ikusi zuten.[57] Krisi ekonomiko larri bati aurre egiteko kooperatiben gerri falta kritikatu zuten, eta beste edozein enpresa bezain ahulak zirela erabaki okerren aurrean.[58]

Ekonomia sozialaren sistema defendatzen dutenek ere adierazi dute nazioarteko filial produktiboak ez direla kooperatibak, eta beraz, bertako langileek ez dituztela estatuko bazkide enplegatuen abantaila berberak.[59] Bestalde, Mondragonen eredua funtsean ez dela ingurumenarekin enpresa kapitalistena baino jasangarriagoa.[60]

• Euskal Kooperatiben Mugimendua
• Rochdaleko aitzindariak

• Mondragon webgunea
• MONDRAGON korporazioa - Google Maps