Michel Foucault

Foucaulten lehenengo lanak ez dauka ezaugarri “foucaultianorik”. Obra horietan, frantziako gazte unibertsitarioen influentziak erakusten zituen: fenomenologia, psikoanalisia eta marxismoa. 1954. urtean Foucaultek egin zuen lehen lana, monografia bat izan zen, gaixotasun mentalei eta izaerari buruzkoa. Liburu fin hau, ikerketa historiko bat hasten du, psikologian aurkezturiko gaien ingurukoa zena, psikologia ebolutiboa, fenomenologia, psikoanalisia eta marxismoan sartu aurretik. Ikuspuntu hauetatik, gaixotasun mentala, babeserako erantzun baten modura ulertu daiteke, norbanakoak kapitalismoaren menpean egonda, pairatu egin behar dituen alienazio egoeraren ondoriozkoa. 1962. urtean Foucault-ek liburuan hainbat aldaketa egin zituen, eta izena ere aldatu zion, “gaixotasun mentala eta psikologia”. Ikuspuntu horren arabera, erotasuna, naturala den gauza da eta alienazioa, erotasun hori, gaixotasunean bihurtzearen erruduna da. Perspektiba horren ondorioz, Foucault zorigaiztoko bihurtu zen eta liburua argitaratu gabe utzi zuen denboraldi batez.

Foucaulten lehenengo etapa honetan, egin zuen beste lan oso garrantzitsu bat, Ludwig Binswangeren lanaren, psikoanalisi existentzial heideggerianoa zenaren, itzulpena egin zuen. Izaerari eta gaixotasun mentalei buruzkoa zena. Hori aprobetxaturik, Foucault, errealitate, amets eta irudimenaren arteko erlazioa azaltzeko erabili zuen. Binswanger-en eta Freuden ideiak nahasten ditu, baina hala ere, azaltzen du ez batak ez besteak, ez zekiela benetan amets egitearen garrantzia irudimenarentzako zela. Foucaulten ustez, irudimena errealitatea ulertzeko nahitaezkoa da, horren ondorioz, amets egitea existentziarako beharrezkoa dela ziurtatzen du.

Foucaulten lehenengo monografia kanonikoa, 1961ean egindako doktoretza izan zen, “Madness and Unreason: A History of Madness in the Classical Age”, azkenean, Erotasunaren Historia modura bakarrik ezagutzen dena. Oso originala den lana izan zen, hainbat influentzia aurkezten dituena baina, ez duena influentzia horiek guztiz jarraitzen. Friedrich Nietzscheren estilo eta formaren antzekoa da, arrazoiaren eta arrazoi gabearen arteko banaketa egiten duelako. Frantziako historia eta filosofiaren influentzia ere nabari daiteke. XX. mendeko Gaston Bachelarden epistemologiaren apurketari erreferentzia egiten diote Foucault-en lan asko. Hala ere, liburu honetan, Georges Canguilhemek normalaren eta patologikoaren artean egiten duen banaketa azaltzen du. Gainera, Foucault-en ikuspegia, marxismoari eta historia sozialari asko zor dio, analisi historikoa egiten duelako sozietatearen banaketaren inguruan.

Erotasunaren Historian, Foucault-ek, psikologiaren inguruan dituen interesak jarraitzen ditu. Bere lanaren zati handi bat, psikiatria medikoari erreferentzia egiten dio. 1960ko Foucault-en beste obra garrantzitsu asko bezala, historia eta filosofiaren zientzian sartzen da. Foucault-en arabera, erotasunetik atera daiteke, beste filosofo askok esaten duten bezala, Nietzsche adibidez.

1963an Foucaultek erotasunaren lanarekin jarraitu zuen, Klinikaren jaiotza deitu zuena. Klinikaren sorrerak medikuntza modernoaren agerpena eragin zuen. Erotasunaren historiarekin beraz, jarraitu zuena; psikiatriak erotasuna, gaixotasun modura definitzean, medikuntza modernoa ere egin zuen. Hala ere, ikerketa berri hau, aurrekoa baino askoz apalagoa da, bere metodologia doitu egiten delako. Klinikaren jaiotzak eragin zuena, Foucault-en ustetan, adierazleak, adierazi nahi zena kontuan izan gabe tratatzen zituela. Medikuntzaren hizkuntzan eboluzioa gertatzen da, ondorioz, erotasunari gaixotasuna deitzen zaio, nahiz eta hori ez izan.

Bere lanaren atalik garrantzitsuena, medikuntza klinikoaren sorkuntza da, iraultza frantsesaren garaian, erakunde sozialak, agintera politiko bihurtzen direnean, lehen aldiz, medikuntza instituzional modernoa lortzeko. 1966an, bere hurrengo liburuarekin, gai honekin jarraituko zuen Gauzen ordena deitzen zen liburuarekin.

Giza zientzien arkeologia izenez ezagutzen den liburua da, eta gaur egungo giza zientzien historia ezagutzea zuen helburu. Giza zientziak ez dute diziplina akademikoak ulertzen, gizakiaren ikerketarako zientziak dira, ezagutzak izan ditzakeen subjektu bezala ulertzen delako. Giza zientzia bezala ulertzen diren irakasgaiak, psikologia, soziologia, historia eta kultura dira.

Hala ere, liburu hau, giza zientzien aurretik egondako historia lantzen du, giza zientziak sortzea eragin zuenaz. Honekin lan egiteko, Foucaultek, bere aurreko lanetan erabili zuen metodologia antzekoa erabiltzen du, baina kasu honetan, jakinaren gainean egindakoa izan zen. Filosofia frantsesaren Rupturas epistémicas izenarekin ezagutzen dena, zer den bilatu zuen. Termino hori erabiltzen du, arau isilen multzoari erreferentzia egiteko, adimena gobernatzen dutenak. Liburuak, bi aldaketa garrantzitsuen ingurukoa da, lehenengoa, eremu klasikoan hasten da XVII. mendean zehar eta bigarrena, garai modernoan hasten da, XIX. mendean. Foucault ez da arduratzen aldaketa horiek zergatik gertatu ziren jakiten, bakarrik aldaketa horiek zerekin gertatu ziren kontuan hartzen du.

Liburu honetan, Foucaultek, arrazoibideak izandako eraldaketaz bakarrik arduratzen da, instituzioaren testuingurua kontuan izan gabe. Berak ikertzen dituen gaietan, biologian, ekonomian eta hizkuntzan, ia aldi berean eraldaketa antzekoak gertatzen direla, baina haien artean inongo erlaziorik ez dutela dirudi.

Garai klasikoa baino lehen, guztia oso desantolatua zegoela adierazi zuen Foucaultek (erlijioa, filosofia...), zientziak aurrera egin ahala, gauzak haien artean zituzten berdintasunez konturatu eta informazioa sailkatzen hasi egin ziren. Horren helburua, ikusi zitezkeen gauza guztiak sailkatuta egotea izan zen. Gainera, ikertzailea, lehen aldiz, ikertzeko objektu modura ulertu zitekeen, horrela ikertzailea subjektu eta objektu bihurtu zen aldi berean.

Geroago, XIX, mendetik aurrera, hizkuntzari garrantzia ematen hasi zitzaion berriro, gure ikusmenak ikusi ezin duenaren bila ibiltzen hasten direlako. Ikusi dezakegunaren atzean dagoenaren bila hasten dira. Hainbat teoria ekarri zuen horrek, historiaren ikuspegi dialektikoarena, psikoanalisia eta eboluzio darwinista esate baterako. Foucault, honen aurrean, berdinaren eta desberdinaren arteko banaketa kritikatzen du, gizakia da benetan ikerketa merezi duen gauza bakarra dela esaten du. Hala ere, esaten amaitzen du, nola, gizakiaren kontzeptuaren atzean, hainbat gauza daudela gu ikustera heldu ezin gaitezkeenak.

Foucaultek atera zuen hurrengo obra Jakinduriaren arkeologia izan zen, 1969. urtean. Lan honekin, arkeologiaren metodoa finkatzen saiatzen da, ez du inolako ikerketa historikorik egiten, horren ondorioz, daukan lanik teorikoena dela esan daiteke.

Arkeologiaren teknika, Foucaultek esaten duenaren arabera, hizkuntzara egiten den hurbilpen bat da subjektu batek horren aditzera eman gabe, nahiz eta, iraganean horrek garrantzia izan zuen. Foucaultek, honekin, subjektua menpeko papera egiten duen analisia egin nahi du. Gainera, esaten du, subjektuek ez dutela elkarrizketa egiten, ezta liburuek ere ez. Foucaultek horrekin nahi zuena, hizkuntza behatzea zen baina gertakari linguistiko ez-nabarmenei erreparatuz. Horri, enuntziatu deitu zion. Hala ere, enuntziatu horrek ez du bere edukiak definitzen, enuntziatu batek benetan definitzen duena, bere ezaugarri intrintsekoa eta erlazio estrintsekoak direla dio, bai kontextua edo edukiagatik.

Foucaulten hurrengo lana, 1969an egin zuena, Nor da autorea? eta honekin, 1960. hamarkadan zehar egiten duen literaturari buruzko lana amaitzen du. Lan hau, aurreko lanaren hedapen bat da. Autorearen ideia kritikatzen du Foucaultek denbora guztian, esaten, subjektuari subiranotasuna eman beharrean, aratago joan gaitezkeela eta elkarrizketaren  funtzio modura ulertzera heldu.

1968. ondoren, Frantzian egon ziren hainbat nahasmen sozialen lekuko izan zen, batez ere, unibertsitateetan gertatu zirenena. Gainera, kontuan izan behar da, momentu horretan Foucault, Tunezetik itzuli zela, non egoera ere ez zen hobea, ondorioz, politikan bete-beten sartu zen.

Horren ondorioz, egin zituen obrek, bere konpromiso berria erakutsi zuten, aurreko hamarkadan elkarrizketari buruz idatzitakoa, inguru politikora eramaten saiatu zen. Hemen, orduan, Foucaultek proiektu berri bat aditzera ematen du, genealogia izena izango zuena, hala ere, ez du inoiz arkeologiaren metodoa baztertuko.

Genealogia lanak, orainaldiaren historia egitera eramaten du Foucault. Genealogia bat, nondik gatozen azalpena ematen saiatzen dena da, baina Foucaulten genealogiak daukaten helburua, gure gaur eguneko egoera nola sortu zen azaltzea da. Egon ziren aldaketak zuhurki aztertzeaz arduratzen da. Gainera hitz hori, Genealogia, Nietzschek zeukan historia ulertzeko modua zen, hala ere, Foucaultek idatzi zituenak, Nietzschek idatzi zituenak baino garrantzi handiagoa ematen zion historiari.

1970. urtean Foucaultek pesoekin izandako parte hartzeak, konferentzia bat idaztera eraman zuen, gero 1975ean, “Diziplina eta zigorra”, kartzelaren jaiotza idaztera eramango zuena. Liburu hau, presondegiko sistemaren sorketari buruzkoa da. Liburu honekin, kartzela, delinkuentzia eta berrerortzea sortzeko instituzio bat dela jakinaraztea du helburu.

Liburuan hitz egiten den gai garrantzitsuenetarikoa, diziplina presondegi eremu batean da. Estatuak horren boterea hartzea erabaki zuen XVII. mendean eta horrek, sozietate guztitik hedatzea eragin zuen. Lehenik eta behin, kartzelak antolatzeko eta eraikitzeko modua kontuan izanda, gero, lantegi barruko lana nola banatuta zegoen kontuan izanda eta azkenik, hezkuntza unibertsala kontrolatuz. Diziplinaren helburu bakarra, pertsona mantsoak sortzea da, norbanakoak egiten dituen gauzak kontrolagarriak izateko eta kontrol psikologikoa eragiten duena.

Genealogia idazten hasi zen momentututik, botere erlazioen inguruan hitz egin zuen. Foucaultentzat, ezagutzak izatea, boterea izatearen pareko jartzen du, botere-ezagutza erlazioa adieraziz. Foucaultentzat ez dago ezagutza pururik botereaz gain baina onartu egiten du, ezagutzak ere garrantzi ikaragarria daukala boterearentzat.

Foucaultentzako boterearen kontzeptua zer den 1976. urtean argitaratzen duen “Sexualitatearen Historiaren” lehenengo bolumeneko obra batean agertzen da, “Ezagutzaren borondatea” deitzen dena. Obra hori, Foucaultek daukan obrarik eragin handienekoa dela esan daiteke. Liburuak, sexualki zapalduak izateaz gain, sexuaren gaiaren gainean inoiz hitz egin ez den moduan hitz egiteko adierazten du.

Foucaulten ustetan, botereari buruz, ikuspuntu negatiboa daukagu guztiok. Horrek, boterea, gauzak debekatzen duena bezala ulertzen dugu, baina ez da portaera arazo baten modura ikusten. Foucaultek esaten du, aurretik egon diren ikuspegi politiko guztiak, monarkia absolutuaren ondoriozkoak direla eta pentsamendu politikoak oraindik ez duela iraultza frantsesa harrapatu. Foucaultek nahi duena, boterea, norbanakoek izan dezaketen gauza baten modura ikustea da, pertsona bat erdian egonda gauza negatiboak eginez jokatu egiten duena. Beraz, adierazten du, boterea benetan pertsonak egiten dutenaren araberakoa dela, gure arteko harremanak kontuan izanda. Sare sozial guztietarako boterea beharrezkoa dela dio. Baina argitu egiten du, boterea desberdina izan eta eragin dezake hori nor erabiltzen ari den kontuan izanda. Kartzela sistema eta sistema sexuala horren adibide direla dio, ez ditu inork eraiki baizik eta bere kabuz sortzen direla dio.

Horrek, boterearen historian ikertzera eramaten du Foucault, bio-boterearen kontzeptua argituz. Diziplinaren boterea eta bio-politika kontuan hartzen dituen kontzeptua da. Horrela azaltzen du, nola botereak, dauden arauen menpean bizitzera eramaten gaitu, humanitatea kontrolatu ahal izateko herri modura. Foucaultek sexualitatearekin dauzkan kezkak eta Judith Butlerekin batera, pentsamendu garaikide feministaren influentziak izan dira.

Ondoren idatzi zuen lana, bio-politiken jaiotza deitu zen eta bertan, lehen aldiz “gobernamentala” hitza erabili zuen, oso esanahi aldakorra duena. Horrela, Foucaulten ikerketak ikuspegi humanistago bat eskaintzen du eta horren ondorioz, Foucault-ek sorturiko subjektibitate horretatik aldentzen da. Gobernua, Foucault-entzako, bi modutan banatzen da, gobernatzeko artea eta norbanakoaren jarrera. Beraien artean, biak oso erlazionaturik daude, besteak gobernatzeko, zure buruarekin duzun erlazioaren araberakoa izango delako.