Mezkiritz
Mezkiritz[1][lower-alpha 1] Erroibar ibarreko kontzeju bat da, Euskal Herriko Nafarroa Garaia lurraldean kokatuta, Pirinioak eskualdean.
| Mezkiritz | ||
|---|---|---|
 Nafarroa Garaia, Euskal Herria | ||
 Herriko aireko ikuspegia, 2020. urtean | ||
|
| ||
 | ||
| Kokapena | ||
| Herrialdea | Nafarroa Garaia | |
| Eskualdea | Pirinioak | |
| Udalerria | Erroibar | |
| Administrazioa | ||
| Mota | kontzeju | |
| Izen ofiziala |  Mezkiritz | |
| Burua (2019-2023) | Roberto Castellot Lusarreta (kontzejuburua) | |
| Posta kodea | 31695 | |
| Herritarra | mezkiriztar | |
| Geografia | ||
| Koordenatuak | 42°57′58″N 1°23′47″W | |
| Azalera | 7,91 km² | |
| Garaiera | 769 metro | |
| Distantzia | 36,8 km (Iruñetik) | |
| Demografia | ||
| Biztanleria | 73 (2020:  −1) | |
2020 urtean 73 biztanle zituen.
Bertako biztanleak mezkiriztarrak dira.
Izena
Mezkiritz toponimoa hainbat modutan agertu da historian zehar:[2]
- Meeçchiriç (1071)
- Mezquiritz (1268)
- Mezquiriz (1274)
- Mesciricus (1945)
- Mezkiriz (1966)
Etimología
Mezkiritz toponimoa izen gardena da. Mezki ("erkametz"), iri ("hiri") eta tz (kokapen atzizkia) hitzeten arteko elkarketa da. "Erkameztiaren hiria" bezala birformulatu liteke.
Ezaugarriak
Armarria
Mezkiritzeko armarriak honako blasoi hau du:[3]
| « | Hondo urdin batez eta aurrean erkamezti batez osatuta dago, puntan amaitutako urrezko bi lantza okerrekin batera | » |
Geografia
Mezkiritz Erroiberran dago.
Ingurune naturala eta klima
Erroiberraren azalera handia dela eta bi klima ezberdin daude, iparraldeko klima azpiatlantiarra, pagadi ugari eta urte osoko prezipitazioekin, eta hegoaldeko klima azpimediterraneoa, basa pinuekin eta uda garaiko bi hilabete idorrekin. Urteko batez besteko prezipitazioak 1 200 mm dira hegoaldean, eta 2 000 mm ibarraren iparraldean. Batez besteko tenperatura 7 eta 10 gradu bitartekoa da.
Urteroko egun euritsuak 120 izaten dira ibarraren hegoaldean eta 140-150 egun iparraldean. Gunerik menditsuenetan egun euritsuak 150 baino gehiago izan daitezke.
Estazio meteorologikoak
Erroiberran dagoen Aurizperri kontzejuan, itsasoaren mailatik 871 metrora, Nafarroako Gobernuak 1972an jarritako estazio meteorologikoa dago. [4] Gainera, 1975an, beste estazio meteorologiko bat inauguratu zen Erro kontzejuan, itsasoaren mailatik 672 metrora.[5] Erroko estazioa da Mezkiritzerako balio egokienak ematen dituena, hurbilen dagoena baita.
 Datu klimatikoak (Erro, 1975-2020)  | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Hila | Urt | Ots | Mar | Api | Mai | Eka | Uzt | Abu | Ira | Urr | Aza | Abe | Urtekoa |
| Erregistraturiko tenperatura maximoa (°C) | 18.0 | 21.0 | 23.0 | 26.0 | 32.0 | 37.0 | 39.0 | 40.0 | 36.0 | 28.0 | 22.0 | 20.0 | 40.0 |
| Batez besteko tenperatura maximoa (°C) | 6.8 | 7.9 | 11.0 | 12.8 | 17.4 | 21.5 | 24.2 | 24.7 | 21.1 | 16.4 | 10.6 | 7.6 | 15.2 |
| Batez besteko tenperatura (ºC) | 2.8 | 3.4 | 6.0 | 7.7 | 11.7 | 15.6 | 18.0 | 18.1 | 14.7 | 11.0 | 6.5 | 3.6 | 9.9 |
| Batez besteko tenperatura minimoa (°C) | -1.3 | -1.1 | 1.1 | 2.6 | 6.1 | 9.6 | 11.8 | 11.6 | 8.2 | 5.6 | 2.3 | -0.5 | 4.7 |
| Erregistraturiko tenperatura minimoa (°C) | -9.2 | -8.1 | -5.0 | -2.5 | 0.0 | 3.1 | 5.7 | 4.8 | 1.8 | -1.4 | -5.0 | -8.3 | -2.0 |
| Batez besteko prezipitazioa (mm) | 134.1 | 121.5 | 116.4 | 142.7 | 102.5 | 63.9 | 53.6 | 52.8 | 81.4 | 123.0 | 156.3 | 153.4 | 1301.6 |
| Prezipitazio maximoa 24 ordutan (mm) | 71.5 | 63.5 | 67.4 | 59.9 | 60.0 | 60.0 | 61.3 | 100.0 | 110.0 | 86.8 | 83.5 | 88.0 | 110.0 |
| Prezipitazio egunak (≥ 1 mm) | 13.5 | 11.9 | 12.4 | 15.1 | 14.6 | 9.8 | 7.0 | 7.6 | 9.3 | 13.1 | 14.2 | 14.4 | 142.8 |
| Elur egunak (≥ 1 mm) | 3.0 | 4.0 | 3.0 | 2.1 | 0.3 | 0.0 | 0.0 | 0.0 | 0.0 | 0.1 | 1.4 | 2.1 | 15.9 |
| Iturria: Nafarroako klimatologia zerbitzua[6] | |||||||||||||
Aukeratu beheko zatian urte-tarte bat, urte horiek goian xehetasun handiagoz ikusteko.
Ikusi edo aldatu datu gordinak.
Hirigintza
Kaleak
Herriak 3 kale ditu:[7]
- Biritxikar karrika
- Done Kristobal karrika
- Txorrondo karrika
- Done Mikel karrika
Etxeak
Herriak 55 etxe ditu:[7]
- Severo
- Bista eder
- Juanferminena
- Lazkozerena
- Florencio
- Paskualena
- Juanmartinena
- Arabe
- Errekaetxea
- Manuelaña
- Txorrondokortetxe
- Gartxot
- Antorena
- Adamenea
- Mamelantontorena
- Buruzuri
- Patxikonta
- Artzaiaundien
- Zuria
- Artegia
- Etxondo
- Haizeleku
- Abadia
- Eskola
- Apesui
- Bentarra
- Benta Txiki
- Iaianea
- Ziziliarena
- Marterena
- Moniolos
- Herriko txoko
- Maistrozarraña
- Iharnotz
- Iturrizarrondoa
- Etxeberri
- Bordatxoenea
- Estanko
- Berñardaña
- Etxetxikia
- Errekalde
- Kondia
- Lezeagapea
- Iturrizar
- Moñaenea
- Kolis
- Xalbador
- Juanmartin
Historia
Antzinako jaurerri erreengo bat izan zen, 1280an Uretarekin batera urtero 188 soldata eta 66 garagar eta olozko kaka zituen papar bat zor zuena. Uretarekin egina dago jada, hurbil dagoen Landazabalgo Santa Maria monasterioak Fortun Araba gotzainari Peñalengo Antso erregeak (1071) emandako dohaintza dela eta. 1268ko "Reediezmoko Liburua"-n bananduta agertzen diren arren, 1427an abade edo parrokoa zuten. Orreagako Santa Mariak errolda bat eskuratu zuen herrian (1466).
XIX. mendeko lehen erdialdeko udal eta jurisdikzio erreformak arte (1845ean itxitzat jo daitezkeenak), Mezkirizek gobernatzen zuen bailarako alkatea, arlo zibil eta kriminalean, eta arlo ekonomikoan bailara bereko diputatuak eta bertako bizilagunen artean aukeratzen zen herriko erregidorea. Erreforma horien ondoren, Erroibarko alkatearen eta udalaren menpe geratu zen, ordutik aurrera zuzenbide komunaren arabera taxutua. 1847an eskola zuen, urtean 379 erreal zituena, eta auzotarrak ziren parrokiako abadea aurkezteko eskubidea erabiltzen zutenak.
Demografia
2020 urteko erroldaren arabera 73 biztanle zituen Mezkiritzek.[8]
| 2000 | 2001 | 2002 | 2003 | 2004 | 2005 | 2006 | 2007 | 2008 | 2009 | 2010 | 2011 | 2012 | 2013 | 2014 | 2015 | 2016 | 2017 | 2018 | 2019 | 2020 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 96 | 97 | 98 | 91 | 92 | 89 | 86 | 91 | 88 | 86 | 89 | 89 | 81 | 81 | 76 | 75 | 74 | 68 | 70 | 74 | 73 |
Garraioa
Autobuses Artieda autobus konpainiak Erroibar Iruñekin batzen du. Autobus lineak honako ibilbidea egiten du:
Politika
Mezkiritzeko kontzejua kontzejuburuak eta lau kontzejukidek osatzen dute. Egungo kontzejuburua Roberto Castellot Lusarreta da.
Kontzejua
Mezkiritzeko kontzejua kontzejukidek eta kontzejuburuak osatzen dute, demokratikoki hautatuak. Kontzejuburua Roberto Castellot Lusarreta da. Kontzejukideak 3 daude:
- Sergio Hernandez Errea
- Iosu Dufur Vicente
- Xabier Zia Urrutia
Kontzejuburuak
2011tik, Mezkiritzek 2 kontzejuburu izan ditu:
| Kontzejuburu | Agintaldi hasiera | Agintaldi amaiera |
| Oscar Saragueta Goienaga | 2011 | 2015 |
| Oscar Saragueta Goienaga | 2015 | 2019 |
| Roberto Castellot Lusarreta | 2019 | jardunean |
Kultura
Euskara
Luis Luziano Bonapartek, 1869an, Erroibarko herri guztiak sailkatu zituen, hegoaldeko goi-nafarrera euskalkian, Pirinio ibarretik Esteribar eta Artzibar ibarrekin hitz egiten zena.[12]
Koldo Zuazok, 2010ean, Erroiberrak nafarrera euskalkian sailkatu zituen.[13]
Mezkiritzeko azpieuskalkia erroibarrera da, eta, zehazki, Iparerroibartar aldaera.[14]
Euskararen Foru Legea
Nafarroako Gobernuak onartutako Euskararen Foru Legeari jarraituz, Erroibar eremu euskalduneko udalerria da. 2001eko erroldan, herritarren % 24,01ek zekien euskaraz.
Jaiak
- Done Kristobalgo jaiak: abuztuaren lehen asteburuan
Ondasun nabarmenak
- Done Kristobalgo eliza, Erdi Aroko kristiau eliza.
- Done Mikelgo baseliza, 1887. urteko kristiau baseliza.
- Orreagako Andredena Mariaren estela, Donejakue bideko estela.
Mezkiriztar ospetsuak
- Perpetua Saragueta (1905-1986), euskal idazlea.
- Orreaga Ibarra (1960-), hizkuntzalaria.
- Juan Carlos Elizalde (1960-), apaiza eta Gasteizko apezpikua.
Oharrak
- /mes̻kíɾit͡s̻/ ahoskatua (laguntza)
Azentua: zorrotza bigarren silaban
Erreferentziak
- Euskaltzaindia: Euskal Onomastikaren Datutegia.
- «Mezkiritz - Lekuak - EODA» www.euskaltzaindia.eus (Noiz kontsultatua: 2021-08-30).
- Otazu Ripa, Jesús Lorenzo. (D.L. 1977). Heraldica municipal, merindad de Sangüesa (I) : Abaurrea-Izalzu. Diputación Foral de Navarra, Dirección de Turismo, Bibliotecas y Cultura Popular ISBN 84-235-0076-4. PMC 911388951. (Noiz kontsultatua: 2021-08-31).
- .
- Meteo Navarra. «Estazioko datuak - Erro» meteoeu.navarra.es (Noiz kontsultatua: 2021-09-01).
- Erroko estazioko balio klimatologikoak. Nafarroako Gobernua (Noiz kontsultatua: 2020-08-24).
- Erroibarko Udala. Mezkiritzeko planoa
- «Mezkiritz» www.ine.es (Espainiako Estatistika Institutua) (Noiz kontsultatua: 2021-08-31).
- «Agorreta Garde, Santiago - Ahotsak.eus» ahotsak.eus (Noiz kontsultatua: 2018-10-24).
- «Ahotsak.eus, Euskal Herriko hizkerak eta ahozko ondarea» www.ahotsak.eus (Noiz kontsultatua: 2018-10-24).
- «Mezkiritzen euskara galdu da - Ahotsak.eus» ahotsak.eus (Noiz kontsultatua: 2018-10-24).
- Luis Luziano Bonaparte. Carte des Sept Provinces Basques, montrant la delimitation actuelle de l´euscara, et ses divisions en dialectes, sous-dialectes et varietés, 1863.
- Koldo Zuazo. El euskera y sus dialectos. Alberdania, 2010.
- Euskaltzaindia. Hegoaldeko goi-nafarrera. Erroibarrera.
Ikus, gainera
Kanpo estekak
| Autoritate kontrola |
|---|
