Mertxikondo

Mertxikondoa (Prunus persica) Rosaceae familiako fruta-arbola bat da. Fruitua mertxika da.

Mertxikondo
Sailkapen zientifikoa
ErreinuaPlantae
OrdenaRosales
FamiliaRosaceae
LeinuaAmygdaleae
GeneroaPrunus
Espeziea Prunus persica
Datu orokorrak
Gizakiak ateratzen dizkion produktuakmertxika, peach pit (en) Itzuli, peach juice (en) Itzuli, persic oil (en) Itzuli eta peach wood (en) Itzuli
Genomaren kokapenaplants.ensembl.org…

Terminologia

Mertxikondoaren fruituak izen ugari hartzen ditu: mertxika, muxika, muxurka, melokotoia, tuaxa, peska, fresku, prixku...[1] Blanca Urgell hizkuntzalariaren arabera, Ibarguen-Cachopin kronikak (XVI. mendea) esaera hau jasotzen du: «Madaria eta Muxika, frutu on bi dira».[2]

Ezaugarriak

Hosto erorkorreko eta adaburu zabaleko fruta-arbola da mertxikondoa; 3-6 m garai izan daiteke.

Zurtoina – Azala

Enborra txikia, zimurra eta gorrixka izaten da.

Hostoak

Hostoak leunak, lantza-formakoak eta meheki zerradunak dira.

Loreak

Martxotik maiatzera loratzen da mertxikondoa. Hostoak baino lehen ateratzen dira loreak -galtzarbetan-, eta zuriak edo arrosak dira.

Fruitua
Mertxika baten irudia eta barne itxura.

Mertxikondoaren fruitua drupa da; pubeszentea, horia edo morea, eta kolore bereko mamia duena. Hazia hezur gogor batez inguratuta dago.

Mertxika bizitza luzearen eta hilezkortasunaren sinbolo dira. Mertxikak Txinan eta herrialdeko portzelana ezagunak horien marrazkiekin apaindu ohi dituzte.

Nutrizio informazioa

Nutrizio informazioa (100g)

Historia eta habitata

Mertxikondoa jatorriz Txinakoa da eta badira 3.000 urte landatzen dutela. Mendiko merkatari-bideetatik eraman zuten Pertsiara (Iran). K. a. 330 urtean, Greziara iritsi zen mertxikondoa eta Erdi Aroan bere ekoizpena Europa osora hedatu zen. Gaur egun, munduko fruta arbola hedatuena da eta ekoizle nagusiak hauek dira: Txina, Ameriketako Estatu Batuak, Argentina, Txile, Grezia, Frantzia eta Espainia.

Iraila udaren eta udazkenaren arteko igarotze hila da. Euriak hasten dira, eta mertxikak, maiatzaren lehen hamabostaldiaz geroztik Iberiar penintsulako hego-ekialdetik iritsi direnak, orduan Lleidan eta Aragoin agertzen dira.

Barietateak
Nektarina mertxikaren kultibar bat da
  • Paviak
  • Nektarinak/Brinoiak
  • Paraguaioak/Mertxika zapalak
  • Pentoo edo Pan Tao (txinatarra)
  • Mami zuria: Charles roux - May flower - Redwing - Ribet - Robin
  • Mami horia: Cardinal - Dixie Red - Early Red -Early O'Henry - Red Haven - Sun Haven - Spring crest

Galeria
  • Loreak
    Loreak
  • Azukre-uretan
    Azukre-uretan
  • Mertxikak
    Mertxikak
  • Loreak
    Loreak
  • Nektarinondoko loreak
    Nektarinondoko loreak

Erreferentziak
  • Artikulu honen edukiaren zati bat Botanika.wikispaces.com webgunetik hartu da, CC BY-SA 3.0 lizentziapean.
  1. Euskaltzaindia. «Euskararen Herri Hizkeren Atlasa > Prunus persica» www.euskaltzaindia.eus (Noiz kontsultatua: 2023-06-28).
  2. Urgell, Blanca. (2023-06-28). «Mazedonia euskaraz» Berria (Noiz kontsultatua: 2023-06-28).

Kanpo estekak
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.