Mena Harana

Oso udalerri handia eta biztanle-dentsitate txikikoa da. 59 herritan eta 128 herrixkan banatuta dago. Hiriburua Villasana de Mena du. Haraneko ibai nagusia Cadagua da, eta Ordunteko mendilerroan natura-erreserba bat eratu da.

Kostaldetik hurbilago dagoen Gaztela eta Leongo udalerria da. Udalerriaren iparraldeko muturretik Bizkaiko golkoraino, lerro zuzenean, 18 kilometro baino ez daude. Ipar-mendebaldean Zalama mendia dago (1341 m).

Merindadeak eskualdekoa den arren, haran hau Kantauriar mendikatearen iparraldeko isurialdean dago. Cadagua ibaiak harana zeharkatzen du eta, bere jaiotza, ibaiak bere izena hartzen duen herrian dago. Udalerriaren hegoaldean, La Peña mendiak ditu, eta iparraldean, Ordunteko mendilerroa, bertan dagoen urtegiari izena ematen diona. Elizaren ikuspuntutik, Santanderko elizbarrutiaren parte da haran hau.

Mena Harana, argi mugatutako ertzak dituen sakonune bat da, eta ikuspuntu geologiko batetik, sedimentuen lodiera handiak izateagatik bereizten da, emeki tolestuak eta gatz-diapiroek nahastuak.

Udalerrira sartzeko bide nagusia CL-629 errepidea da, ekialdetik mendebaldera bailara osoa zeharkatzen duena, Balmaseda eta Bercedo Villasana de Menarekin lotzen dituena. Horri esker, Bizkaitik sar daiteke, batetik, eta Burgostik (Villarcayotik), bestetik. Errepide honek, mendebaldetik N-629 errepidearekin lotzen du, Kantabriarekin komunikazioa ahalbidetzen duena.

Harana zeharkatzen duten beste bi errepide garrantzitsu, alde batetik, BU-554 errepidea (Villasana – Artziniega) da, udalerria eta Araba lotzen dituena. BU-550 errepideak (Artziniega – Quincoces de Yuso) Lausa Haranetik sartzeko aukera ematen du. Gainera, ipar-ekialdeko muturrean, CL-629 errepidea igarotzen da (Gasteiz–Ramales de la Victoria), Balmaseda eta Artziniega herriak lotzen dituena.

Era berean, tokiko errepide batzuk daude, herriguneak lotzeko. Nabarmentzekoa da Sopeñano Villasana de Menarekin lotzen duena, baita Villanueva de Menatik Nava de Orduntera doan errepidea ere.

Komunikazio-bideekin amaitzeko, nabarmendu behar da ekialdetik mendebaldera, CL-629 errepidearekin paraleloan, FEVE trena dabilela Bilbotik La Roblara, orain dela gutxira arte zama-tren gisa bakarrik erabiltzen zutena. Iraganean bidaiariak garraiatzen zituen, eta helburu horretarako erabiltzen dute berriro gaur egun.

Udalerriak ondare historiko-artistiko handia du, eta ondare erromaniko handia. Bereziki esanguratsuak dira Sionesko eliza eta Vallejoko eliza, La Peñako mendien magalean dauden herriak baitira. Mena Harana Gaztelako Erresumaren jatorrizko gunea da; 800. urtean, Taranco herrian, tradizioak dio Gaztela testimonialki jaio zela, geroago Donemiliaga Kukulako monasterioan transkribatutako dokumentu batean azalduko zutena, eta jatorrizko arte erromanikoaren aztarnek antzinatik kristau presentzia handia erakusten dutela.