Matilde Huitzi

Matilde Ascensión eta Juanen lau seme-alabetatik hirugarrena izan zen, ideologia errepublikanoa eta ekonomikoki oparoa zuen etxe liberal batean hazi zen. 17 urterekin lortu zuen Bilbon Lehen Hezkuntzako Maistra titulua. 1909an Donostiako Ategorrieta auzoko Eskola Taldean maistra plaza hartu, eta bi urte geroago zuzendari izendatu zuten. 1916an, Madrilera joan zen Andereñoen Egoitzan sartzeko,[6] non, beste irakasgai batzuen artean, ingelesa eta frantsesa menderatzea lortu baitzuen, bata takigrafiaren teknika erabilgarria ere.[7] Hiru urte geroago Irakasle Eskolako titulua lortu zuen eta Zuzenbidea ikasten hasi zen. 1922an, Lehen Hezkuntzako ikuskatzaile izan zen Tenerifeko Santa Cruzen, eta, hurrengo urtean, Ikasketak Zabaltzeko Batzordeak (JAE) bekadun gisa pentsiodunen inguruan sartu zen Middleburyko (Vermont) College-n. 1923ko irailaz geroztik, espainiar-eskolak eman zituen. Bere ikuskatzaile-postuan eszedentzian zegoenez, 1926an Zuzenbideko lizentziatura amaitu eta Madrilgo Abokatuen Elkargoan sartu zen;[8] ICAMen kolegiatutako hirugarren emakumea izan zen, Victoria Kent eta Clara Campoamorren ostean.[7] Chicagon eta New Yorken egindako egonaldiei esker, hiri horietako Adingabeen Auzitegiaren funtzionamendua ezagutu eta aztertzeko aukera izan zuen. Espainiara itzuli zenean, 1925ean, Jurisprudentziaren Errege Akademian sartu zen.[9]

Andereñoen Egoitzan eskolak emateari utzi gabe, Madrilgo Adingabeen Auzitegian (1927) parte hartu zuen eta Emakumeen Nazioarteko Elkartearen (Asociación Española de Mujeres Universitarias) inguruko justiziaren erreformarako eztabaida publikoan eta politikoan. Fundazio-eremuan Emakumeen Unibertsitate Gazteria (JUF) sortzea sustatu zuen, gero Asociación Española Mujeres Universitarias (AEMU) izenarekin ezaguna.[9] 1928an talde Liberal Sozialistaren sustatzaileen artean egon zen , eta 1931n senarrarekin PSOEn sartu zen.

Matilde Huitzi Errepublika aldarrikatu ondoren, Justizia Ministerioko Aholku Batzorde Juridikoaren Zuzenbide Penaleko Azpibatzordean sartu zen; Haurren Babeserako Kontseilu Gorenaren jardueren barruan, Euskal Herriko Adingabeen Tutoretza Auzitegien ikuskapena ere agindu zioten. Aholku Batzorde Juridikoaren Azpibatzorde penaleko kide izan zen eta 1932ko Zigor Kodearen erredakzioan parte hartu zuen, eta Azterlan Penalen Zentroaren sorrera ere bultzatu zuen.

1933an Errusiara joan zen haurtzaroari buruz han aplikatzen ziren politikak aztertzera. 1935ean Espainiaren ordezkari izendatu zuten Genevan egoitza duen Haurrak eta Gazteak Babesteko Batzordean.

Kazetari gisa, 1935 eta 1938 artean kolaborazioak egin zituen Andrés Saboritek zuzendutako Democracia astekarian, El Sozialistan eta Mujeres del Comité de Mujeres contra la Guerra y El Fascismo aldizkarian. Gainera, 1931ko urriaren 3an El Sol egunkarian "La reacción, el cura y la mujer" izenburupeko artikulua idatzi zuen emakumeen botoa onartzearen aldeko argudioak emanda.

Fronte Popularraren garaipenarekin, Matilde Huitzik zera proposatu zuen, "erlijiosoak maisuekin ordezkatzea, Adingabeen Ikerketa Psikologikorako Institutua sortu eta hezitzaile espezializatuak prestatzeko". Haren helburu nagusietako bat hezkuntza sekularizatzea eta haurrak «erlijio-egitura nagusitik at» babestea zen. Emakume Antifaxisten Elkarteko kidea zen, eta Batzorde Nazionalean parte hartu zuen. Gerra zibilaren garaian, gobernu errepublikanoaren atzetik ibili zen, lehenik Valentziara (1937ko martxoaren 11n) eta gero Bartzelonara. 1939ko lehen hilabeteetan Frantziara pasatu zen eta Errefuxiatuei Laguntzeko Batzordean parte hartu zuen Paristik eta Genevatik.

1940ko maiatzaren 14an iritsi zen Txilera, Orduña izeneko transatlantikoan. Itzultzaile gisa lan egin behar izan zuen, ez baitzioten onartu Zuzenbide Titulua. Txileko Unibertsitateko Haur Hezkuntzako Eskola diseinatu eta antolatu zuen, eta haren zuzendaria izan zen 1944an sortu zenetik 1962ra arte. Aldi horretan, 1947an, Txile-Espainiar Kultura Direktorioko zuzendari izendatu zuten. 1965ean hil zen.

• 2024an Iruñeko Udalak erabaki zuen Frankismoak errepresaliatutako 10 emakumeren izena jartzea Hego Txantreako kale eta plazei: Matilde Huitzi Navatz, Mª Luisa Elío Bernal, Julia Fernández Zabaleta, Julia Bea Soto, Dora Serrano Serrano, Aurora Gómez Urrutia, Josefina Guerendiain Caro, Nemesia Baztán Turrau, Ramona Zapatero Zapatel eta Mª Carmen Húder Carlosena.[10][11]